تلاش برای کشف محتویات پنهان واکسن آبله

آبله‌ یک بیماری عفونی است که توسط ویروس واریولا ایجاد شده و در طی قرن‌های مختلف باعث مرگ میلیون‌ها انسان شده است‌.

بیماری با ظهور تعداد زیادی تاول روی سطح بدن بیمار آغاز می‌شود. آبله‌ در ۳۰ درصد مواقع باعث مرگ بیمار می‌شود که این میزان در آبله‌‌ی هموراژیک و آبله‌‌ی مسطح بیشتر هم می‌شود. واکسیناسیون علیه آبله در طی قرن‌های نوزدهم و بیستم موفقیت‌آمیز بوده و پس‌ از تلاشی جهانی، به ریشه‌کنی بیماری در سال ۱۹۷۷ منجر شده است.

مقاله‌ی مرتبط: دانشمندان هشدار می‌دهند که انسان‌ها می‌توانند از یک زخم آبله ایجاد کنند!

واکسن این بیماری توسط پزشکی بریتانیایی به نام اِدوارد جِنِر^۱ در سال ۱۷۹۶ ساخته شد و ویروسی که این واکسن به کار رفته است، ویروس واکسینیا^۲ نام دارد. ویروس آبله‌ی گاوی، که از خانواده‌ی ویروس واریولا است، بیماری خفیفی شبیه آبله‌‌ی انسانی را در گاوها ایجاد می‌کند.

داستان از آن‌جایی شروع شد که جِنِر فهمید شیردوشانی که به فرم گاوی آبله‌ مبتلا شده‌اند، دیگر به فرم انسانی این بیماری مبتلا نمی‌شوند. بنابراین یک روز، تصمیم گرفت آزمایش خطرناکی را انجام دهد. وی، مواد چرکی موجود در زخم یک شیردوش را استخراج کرد و با استفاده از آن یک پسربچه را آلوده کرد. اگر این فرضیه که ابتلا به آبله‌ی گاوی از ابتلا به فرم انسانی آن جلوگیری می‌کند درست باشد، این پسربچه در صورت مواجهه با مواد چرکی آبله‌ی انسانی، به این بیماری مبتلا نخواهد شد. همان‌طور که انتظار دارید این پسربچه، نسبت به آبله انسانی ایمن شده و این آزمایش، گام بزرگی در تولید واکسن آبله به حساب می‌آید. به دنبال این موفقیت، واکسیناسیون (از ریشه‌ی لاتین وِکا به معنی گاو) در سراسر جهان، به عنوان اصلی‌ترین راه پیشگیری از آبله پذیرفته شد.

بر طبق این سابقه‌ی تاریخی، منطقا انتظار داریم ویروسی که اکنون در واکسن آبله‌ی انسانی به کار می‌رود، ویروس آبله‌ی گاوی باشد. اما این موضوع خیلی درست نیست. در واقع، در هیچ‌یک از انواع واکسن‌های آبله‌ی مدرنی که الان استفاده می‌شوند، هیچ ویروس آبله‌ی گاوی وجود ندارد. این واکسن‌های مدرن حاوی ویروس واکسینیا هستند. توالی‌یابی دقیق ژنوم ویروس‌ها نشان می‌دهد که این دو ویروس (واکسینیا و ویروس آبله‌ی گاوی) با همدیگر متفاوت هستند و قابلیت تبدیل به یکدیگر را ندارند. چگونه امکان دارد واکسنی که با استفاده از ویروس آبله‌ی گاوی ساخته شده است، حاوی این ویروس نباشد؟ این تغییر و جابجایی کجا و چه زمانی رخ داده است؟ موارد طبیعی ابتلا به آبله‌ی گاوی در زمان ادوارد جنر بسیار کم بوده‌اند؛ وی احتمالا به همین دلیل تصمیم گرفته است تا آزمایشات یکسانی را در انسان‌ها، با استفاده از مواد چرکی ناشی از آبله‌ی اسبی هم انجام دهد. آیا ژنر همان آزمایشاتی را که با ویروس آبله‌ی گاوی انجام داد، با ویروس آبله‌ی اسبی هم انجام داده است؟ اگر این‌گونه است، نقش ویروس آبله‌ی اسبی در تولید واکسن آبله‌ چه بوده است؟ این‌که ویروس آبله‌ی اسبی شباهت بسیاری به آبله‌ی برزیلی دارد چگونه توجیه‌پذیر است؟ این واقعیت که ویروس واکسینیا ممکن است در اسب‌ها، آبله‌ی اسبی ایجاد کند نیز به این سردرگمی‌ها افزوده است.

مقاله‌ی مرتبط: واکسن‌ها، داستان‌ها و شایعات

این سوالات و سوالات بسیار دیگری در رابطه با تولد واکسنی که به عنوان موفق‌ترین واکسن ساخته شده شناخته می‌شود، در مطالعه‌ی جدیدی به نام “کشف رازهای جنر،  نقش مایه‌ی بیوگانسی در سِیر تکاملی واکسن آبله‌” که توسط کلاریسا داماسو^۳، پروفسور موسسه‌ی بیوفیسیکا کارلوس چاگاس فیهو^۴ از دانشگاه فدرال ریودوژانیرو، نوشته شده است. این مطالعه در هجدهم آگوست در The Lancet Infectious Diseases منتشر شده و شامل یک بررسی کامل درباره‌ی رموز مرتبط با کشف واکسن آبله بوده و توضیح می‌دهد مایه‌ی واکسن چگونه در سراسر جهان گسترش یافته است. داماسو در این باره می‌گوید:

مخلوط کردن و تعویض چندین نمونه‌ی مختلف آبله‌ که در قرن نوزدهم رخ داده، به یک ارتباط انقلابی پیچیده انجامیده که شامل انواع مختلفی از ویروس‌ها و مایه‌های واکسن است و ما هنوز در تلاشیم تا این ارتباطات را متوجه شویم.

استفاده‌ی همزمان از تکنولوژی مدرن و سوابق تاریخی احتمالا خواهد توانست مواد مختلفی را که در طول سالیان دراز به این واکسن افزوده شده و جان بسیاری از انسان‌ها را نجات داده‌ است، شناسایی کند.

^{پی‌نوشت}

1. ^{Edward Jenner}
2. ^Vaccinia
3. ^{Clarissa Damaso}
4. ^{Biofísica Carlos Chagas Filho}