داروی ضد افسرگی؛ درمانی امیدوارکننده برای بیماری ام اس پیشرونده

محققان دانشگاه Calgary کانادا، معتقدند که داروی ضد افسردگی به نام کلومیپرامین باید به عنوان درمانی برای بیماری مالتیپل اسکلروزیس (MS) مورد بررسی قرار گیرد. MS فرم نامتداولی از بیماری عصبی می‌باشد که تقریبا هیچ داروی موثری برای آن وجود ندارد.

در مقاله‌ی منتشر شده در Nature Communications، محققان توضیح می‌دهند که چگونه پس از انتخاب ۱ هزار و ۴۰ داروی ژنریک و بررسی نمونه‌های امیدوار کننده‌ از بین آن‌ها، در نهایت به کلومیپرامین رسیدند و چگونه اثرات این دارو را بر روی موش‌های آزمایشگاهی آزمودند.

بسیاری از کارشناسان بر این باورند که مالتیپل اسکلروز (MS) نوعی از بیماری خودایمنی می‌باشد که در آن سیستم ایمنی مرکزی (مغز و نخاع) به اشتباه بافت‌های بدن را مورد حمله قرار می‌دهد.

مقاله‌ی مرتبط: مالتیپل‎‌اسکلروزیس (MS)

در افراد مبتلا به MS، سیستم ایمنی به میلین یا لایه چربی که آکسون‌ها را احاطه کرده و از آن‌ها حفاظت می‌کند حمله می‌کند. آکسون‌ها سری رشته‌هایی می‌باشند که سلول‌های عصبی را به یکدیگر متصل کرده و پیام‌هایی را از مغز و نخاع به سایر قسمت‌های بدن همچون عضلات، چشم، گوش و دهان منتقل می‌کنند. در عین حال که میلین در حال تخریب است، حفاظت از آکسون‌ها سلب شده و سیگنال‌هایی که توسط آن‌ها منتقل می‌شود نیز ضعیف می‌شود.

نشانه‌ها و شدت علائم این بیماری به طور گسترده‌ای متفاوت می‌باشد؛ به گونه‌ای که در برخی از افراد فقط تعداد معدودی از این نشانه‌ها بروز می‌یابند حال آنکه در افراد بیمارِ دیگر ممکن است علائم بسیار شدیدتر باشد. علائم بیماری عبارتند از: ضعف عضلانی، اختلالات بینایی، مشکلاتی در تعادل و هماهنگی، درد، احساس بی حسی و سوزن سوزن شدن، مشکلاتی در تکلم و گفتار، سرگیجه، لرزش دست‌ها و از دست دادن شنوایی. این بیماری همچنین می‌تواند باعث ایجاد افسردگی و مشکلاتی در حافظه، دقت، تمرکز، تفکر و تصمیم‌گیری نیز شود.

برآوردهای رسمی نشان می‌دهد که حدود ۲.۵ میلیون نفر در سراسر جهان مبتلا به این بیماری هستند و در این میان، ۳۰۰ الی ۴۰۰ هزار نفر مربوط به ایالات متحده‌ی آمریکا هستند. اما تحقیقات جدید اخیر که در سال ۲۰۱۸ بیشتر مورد بررسی قرار خواهد گرفت، ادعا می‌کند که شمار افراد مبتلا در ایالات متحده، نزدیک به ۱ میلیون نفر می‌باشد.

نوع عودکننده، فروکش کننده و نوع پیشرفته‌ی بیماری ام اس

دو نوع MS اصلی وجود دارد:

1. نوع عود‌کننده و فروکش‌کننده (RRMS)
2. نوع پیشرونده‌ی اولیه (PPMS)

بیماران مبتلا به فرم RRMS، تجربه‌های غیر قابل پیش‌بینی از علائم همچون اختلال در بینایی، بی حسی یا فلج شدگی را دارند که پس از مدتی این علایم فروکش می‌کند.

در ۸۵ درصد موارد، بیماری ام‌اس از نوع عودکننده و فروکش‌کننده می‌باشد. با این حال در اکثریت موارد، بیماری این افراد پس از حدود ۱۵ الی ۲۰ سال، به نوع ثانویه‌ی آن تغییر می‌یابد و در آن علائم به تدریج بدتر می‌شوند. در PPMS که حدود ۱۰ درصد افراد مبتلا به MS را تحت تاثیر قرار می‌دهد، بیماری به تدریج بدون هیچ‌گونه عود کردنی بدتر می‌شود.

دانشمندان اکنون در حال بررسی تفاوت‌های کلیدی بین RRMS و PPMS هستند چراکه شناخت این تفاوت‌ها می‌تواند در تصمیم‌گیریِ روش‌های درمانی بسیار مهم و کارساز باشد.

دکتر Simon Faissner بیان می‌دارد:

مکانیسم‌هایی که باعث ایجاد آسیب در MS پیشرونده می‌شود، همیشه مانند مکانیزم‌های موجود در نوع عود‌کننده و فروکش‌کننده‌ی آن نمی‌باشند به همین دلیل است که این نوع از بیماری به رویکردهای درمانی متفاوت‌تری نیاز دارد.

به عنوان مثال، در PPMS، التهاب میلین بسیار کمتر است و افراد مبتلا به این نوع MS دارای ضایعات یا پلاک‌های مغزی کمتری نسبت به افراد مبتلا به RRMS هستند. همین امر تشخیص و درمان  PPMS را تا حدی دشوار می‌سازد.

تفاوت دیگر در این می‌باشد که زنان دو تا سه برابر بیشتر از مردان به نوع RRMS این بیماری مبتلا می‌شوند، درصورتیکه در نوع PPMS، تعداد مردان و زنان آسیب دیده تقریبا یکسان است. تفاوت‌های دیگری از جمله تفاوت در سن شروع بیماری و همچنین میزان شدت بیماری نیز در بین این دو نوع وجود دارد.

بررسی داروهای تایید شده

درحال حاضر، درمان‌های تایید شده‌ی بسیاری برای فرم عودکننده‌ی بیماری نسبت به نوع پیشرفته‌‌ی آن وجود دارد.
در جستجوی داروهای جدید برای انواع پیشرفته‌ی MS، گروهی از این محققان تصمیم گرفتند تا به مجموعه‌ی وسیعی از داروهای مورد تایید نیز نگاهی بیاندازند؛ چراکه اگرچه این داروها برای استفاده در بیماری‌های دیگر موثرند ولی عوارضات جانبیِ بالقوه‌ی این داروها ممکن است بتواند در درمان این بیماری نیز راه گشا باشد.

داروی مورد استفاده برای درمان MS پیشرونده، باید تحمل و دوام زیادی داشته باشد تا بتواند از سد خونی مغزی عبور کند و به راحتی وارد سیستم عصبی مرکزی شود.

با توجه از این منطق، تیم فهرستی به تعداد ۲۴۹ دارو از بین لیست ۱ هزارو ۴۰ داروی ژنریک را که از مطالعات بالینی بدست آمده بود تهیه کردند.

مقاله‎‌ی مرتبط: عبور سلول‌های ایمنی از سد خونی-مغزی در MS

دکتر Simon Faissner اظهار دارد:

مزیت داروهای ژنریک در این واقعیت استوار می‌باشد که در رابطه با عوارضات جانبی بالقوه‌ی آن‌ها تجربیات فراوانی در دسترس است؛ بنابراین نیازی به انجام آزمایشات فاز ۱ برای مطالعه‌ی تحمل دارو در داوطلبان سالم نیست.

دانشمندان در مقاله‌ای که به چاپ رسانده‌اند توضیح می‌دهند که یک داروی موثر بر نوع MS پیشرفته، باید بتواند سه مسیر در ایجاد این بیماری را مورد هدف قرار دهد: آسیب به سلول های عصبی که تحت تاثیر آهن آزاد شده قرار می‌گیرند؛ آسیب به میتوکندری یا نیروگاه انرژی سلولی که دستخوش استرس اکسیداتیو شده‌اند و در نهایت تاثیر بر روی فعالیت لنفوسیت‌ها و گلبول‌های سفید خون که به میلین حمله می‌کنند.

مقاله‌ی مرتبط: کشف مکانیسم جدیدی برای پاتوژنیک شدن سلول‌های T می‌تواند به درمان MS کمک کند

محققان با استفاده از سلول‌های عصبی که در آزمایشگاه رشد داده بودند، ۲۴۹ داروی انتخاب شده را آزمایش کردند تا ببینند که آیا این داروها سه الزام لازم برای اثرگذاری را به خوبی برآورده می‌کنند یا خیر. در این بررسی‌ها داروی کلومیپرامین به عنوان یک داروی امیدوارکننده معرفی شد.

سپس محققین در مراحل بعدی این دارو را بر روی موش‌های آزمایشگاهی مبتلا به فرم RRMS نیز آزمودند و در نهایت دریافتند که این دارو نقش بسیار خوبی در کاهش التهاب و آسیب به سلول‌های عصبی را دارا می‌باشد.

همچنین با انجام آزمایش‌های بیشتر بر روی موش‌های آزمایشگاهی نشان داده شد که این دارو می‌تواند علائمی همچون فلج شدگی را نیز به محض ایجاد شدن کاهش دهد.

دکتر Faissner، که به عنوان محقق در این مطالعه شرکت داشت، اکنون به Ruhr-Universität Bochum آلمان بازگشته است. وی قصد دارد در آنجا تحقیقات خود را بر روی داروهای جدید بیماری MS و درک بهتر فرم‌های پیشرفته این بیماری ادامه دهد.