توهمات هیپناگوژیک، تصورات حسی هستند که در زمان بخواب رفتن، بدون محرک درک می شوند و بسیار واقعی جلوه می کنند. اینگونه توهمات به “توهمات خواب” معروفند که عبارتند از: توهمات هیپنوپامپیک که زمان بیدار شدن از خواب ممکنست رخ دهد و توهمات هیپناگوژیک که زمان بخواب رفتن امکان دارد بروز کند. توهمات می توانند از هر نوع حسی نشات بگیرند، از جمله حس دیداری که از همه بیشتر تجربه می شود. توهماتی که حول ابتدا و انتهای خواب روی می دهند، قرنهاست که مورد توجه دانشمندان، فیلسوفان و نویسندگان می باشد. پژوهش درباره علل وقوع و ارتباط آنها با رویابینی، در حال انجام می باشد.
حقایقی کوتاه درباره توهمات هیپناگوژیک
- توهمات هیپناگوژیک اغلب با اختلال نارکولپسی همراه هستند.
- بروز این توهمات در میان نوجوانان نسبتا رایج است.
- یک برنامه خواب منظم، می تواند در رفع این گونه توهمات کارامد باشد.
علل‌شناسی
توهمات هیپناگوژیک می توانند از علائم سه اختلال عمده باشند که عبارتند از: اختلال نارکولپسی، اختلال پارکینسون، اختلال اسکیزوفرنی
توهمات هیپناگوژیک و توهمات هیپنوپامپیک، راه رفتن در خواب، حرف زدن در خواب و تجربیات مشابه را که بعنوان طبقه اختلالات پاراسومنیا شناخته می شوند، اغلب علل مشخصی ندارند اما می توان در خانواده این افراد، افراد درجه یک دیگری را پیدا کرد که دچار پاراسومنیا می باشند و دلایل ژنتیکی باید چک شوند.
علائم
- فرد یک توهم دیداری را در هنگام بخواب رفتن، تجربه می کند.
- توهمات می توانند شامل تصاویر،بو، مزه، احساسات لمسی یا صداها باشند.
- فرد امکان دارد حس کند که از تخت بیرون آمده و در حال حرکت است، در صورتی که بدن خویش را بر روی تخت می‌بیند که بدون حرکت خواب است.
- فرد ممکنست احساس فرو رفتن در تخت مانند سقوط را داشته باشد یا بالعکس، حس جدا شدن از تخت مانند حس پرواز را داشته باشد.
نکته: بیشتر توهمات هیپناگوژیک از نوع دیداری می باشند که شامل: تصاویری از مردم ، حیوانات و اشیا متحرک می باشد. تصاویر می توانند بسیار دقیق و پیچیده باشند و یا اصلا هیچ ارتباطی با یکدیگر نداشته باشند.
نکته: در طول تجربه توهمات هیپناگوژیک، فرد از بیدار بودن خویش آگاه است. تصاویر، صداها و دیگر حس ها تنها در طول چند دقیقه تجربه می شوند، اما همین چند دقیقه باعث بی خوابی در فرد می شود.
نکته: این توهمات هیپناگوژیک، همچنین می توانند همزمان با فلج خواب اتفاق بیافتند.
تفاوت توهمات هیپناگوژیک با رویابینی
تفاوت اصلی اینجاست که توهمات نسبت به رویاها، بسیار واقعی تر جلوه می کنند و فرد ممکنست احساس کند که چیزی را دیده یا احساس کرده است، و این موضوع می تواند برای فرد بسیار ترسناک و گیج کننده باشد و همچنین فرد بالعکس زمان رویابینی، نسبت به وضعیت خود و محیط پیرامون، آگاهی دارد.
تفاوت توهمات هیپناگوژیک با مرحله “اورا” :
در صرع و میگرن، ممکنست فرد قبل از بروز حمله، رنگ ها و نورها و یا تصاویری را ببیند که اصلا وجود ندارند که به این مرحله “اورا” می گویند، اما همانطور که گفته شد حتی اگر قبل از خواب هم رخ بدهد، مطمعنا با حمله تشنج و سردرد همراه است که این موضوع می تواند وجه تمایز مرحله ” اورا ” و توهمات هیپناگوژیک باشد.
ریسک فاکتورها
برخی عوامل ممکنست احتمال بروز توهمات هیپناگوژیک را افزایش دهد. احتمال بروز در سنین پایین بیشتر است و احتمال بروز در زنان بیشتر از مردان می باشد. در صورت سوءمصرف مواد مخدر و الکل، احتمال بروز افزایش می یابد. بی خوابی و اختلالات اضطرابی با بروز توهمات هیپناگوژیک در ارتباط هستند.
چه موقع به پزشک مراجعه کنیم
توهمات هیپناگوژیک معمولا خطری برای سلامتی بحساب نمی آیند و اثرات جانبی طولانی مدت ندارند، بلکه در صورت تکرر، باید به علائم ۳ اختلال دیگر توجه کرد که معمولا علامت توهمات هیپناگوژیک در آنها دیده می شود. عبارتند از:
- علائم اختلال نارکولپسی: ضعف عضلانی، حمله خواب در روز و خواب شبانه مختل
- علائم اختلال اسکیزوفرنیا: توهمات شنیداری، هذیانات و تغییرات رفتاری مختل
- علائم پارکینسون: حرکت آرام، سختی عضلات و تکان خوردن متناوب دست و دیگر قسمت های بدن
در آخر اینکه وجود و تکرر بروز توهمات هیپناگوژیک می تواند کیفیت خواب فردی را کاهش دهد یا مختل کند که همین موضوع باعث بروز استرس و اضطراب در فرد می شود و حتما باید به پزشک مراجعه شود.
گزینه‌های درمانی کدامند
اگر فردی با توهمات هیپناگوژیک خود مشکلی نداشته باشد که نیازی به درمان نیست اما اگر فردی با چنین شکایتی مراجعه کند، ابتدا باید سبک زندگی و برنامه خواب فرد را بررسی کرده و تغییرات لازم به منظور افزایش کیفیت خواب و تغذیه، اعمال کنیم. از نوشیدن الکل، کافئین و دارو باید اجتناب شود. اگر میزان بروز و تکرر توهمات هیپناگوژیک آزار دهنده باشد، باید به پزشک مراجعه نموده و دارو تجویز شود.
پیچیدگیهای مسئله توهمات هیپناگوژیک
در صورتی که بروز توهمات هیپناگوژیک یک پایه اختلال روانپزشکی یا علوم اعصاب نداشته باشد، اثرات جانبی طولانی مدت نیز ندارد و بصورت موقت بروز می کند که شایع ترین اثرات آنها، اختلال در خواب شبانه، استرس و اضطراب است.
هر چند، توهمات هیپناگوژیک یک فرد می تواند با بیدار شدن از خواب همراه فریاد و جیغ باشد و همبستر و هم اتاقی فرد نیز متوجه آن می شوند. همچنین این افراد امکان دارد پس از تجربه توهمات هیپناگوژیک، از تخت خواب بیرون آمده و به خود یا دیگران آسیب وارد کنند. با توجه به نکاتی که بالا ذکر شد، در صورت لزوم به پزشک مراجعه شود.
فیزیولوژی توهمات هیپناگوژیک
در زمان خواب بسیاری از مناطق آناتومیک مغز از جمله مناطق کنترل تنفس و فشار خون در حال فعالیت هستند. بدن ما در زمان خواب، میان دو حالت خواب سنگین و خواب سبک در حال جریان است. رویابینی معمولا در زمان خواب سبک بوجود می آید که پس از بیدار شدن، شاید آنها را اصلا به یاد نیاوریم. دلیل رویابینی نیز هنوز کاملا مشخص نیست اما معروفترین دلیل رویابینی در حال حاضر اینست که کارکرد رویابینی، بایگانی و طبقه بندی اطلاعات در حافظه و فراخوانی خاطرات است. انواع اختلالات طبقه پاراسومنیا همچون خوابگردی، سکسومانیا، حرف زدن در خواب و غیره در خواب سنگین اتفاق می افتند. تنها دلیلی که تا کنون برای بروز توهمات هیپناگوژیک ارائه شده است، فردی که اختلال نارکولپسی دارد، وقتی حالت حمله خواب به وی وارد می‌شود، وی یک باره به خواب عمیق فرو می رود و یا یکباره از خواب عمیق بیدار می شود، از آنجا که بروز توهمات هیپناگوژیک از علائم اصلی اختلال نارکولپسی است، شاید ریشه اصلی علت وقوع این نوع توهمات را باید در خواب عمیق جستجو کرد.
نکات مهم
توهمات هیپناگوژیک معمولا اثرات جانبی طولانی مدت ندارند و اغلب بدلیل یک وضعیت پزشکی، کیفیت پایین خواب و اضطراب بوجود می آیند. مشاوره و درمان در وضعیت هایی مانند تکرر بروز توهمات هیپناگوژیک، ضروریست. تغییر در سبک زندگی مانند تغییرات در برنامه خواب، می تواند در رفع توهمات هیپناگوژیک مفید واقع شود.
