به هر چیزی که در ظاهر شبیه به درمان‌های پزشکی است اما در واقع تأثیر فیزیولوژیک مستقیمی ندارد، دارونما یا پلاسیبو (Placebo) گفته می‌شود.
دارونما می‌تواند یک قرص، سرنگ یا هر نوع درمان جعلی دیگر باشد. موردی که تمامی دارونماها در آن مشترکند آن است که هیچکدام هیچگونه ماده‌ی مؤثری که در سلامت افراد تأثیرگذار باشد، ندارند.
کاربرد دارونماها چیست؟
دارونماها به پژوهشگران در طی مطالعاتشان کمک می‌کنند تا اثرات یک داروی جدید یا سایر روش‌های درمانی را در درمان یک بیماری خاص آزمایش کنند. به عنوان مثال، در یک بررسی که بر روی داروی جدیدی برای کاهش کلسترول انجام می‌گیرد به برخی از افراد به جای دارو، دارونما داده می‌شود. هیچکدام از شرکت‌کنندگان در آزمایش نمی‌دانند که به آن‌ها داروی واقعی داده شده‌است یا یک دارونما. سپس محققان اثرات دارو و دارونما را مقایسه می‌کنند. بدین طریق می‌توان تأثیرگذاری داروی جدید را تعیین کرده و اثرات جانبی آن را مشخص نمود.
اثر پلاسیبو (Placebo Effect) چیست؟
گاهی اوقات ممکن است بدن فردی به دارونما پاسخ دهد. این تأثیرگذاری ممکن است مثبت ویا منفی باشد. برای مثال علائم فرد ممکن است بهبود یافته ویا فرد دچار اثرات جانبی مشابه فرآیند درمان گردد. به این‌گونه پاسخ‌ها اثر پلاسیبو می‌گویند.
در مواقعی حتی زمانی که فرد خود از مصرف دارونما و بی‌اثر بودن آن آگاهی دارد ممکن است اثر پلاسیبو اتفاق افتد. مطالعات نشانگر اثرگذاری دارونماها در وضعیت‌هایی مانند افسردگی، درد، اختلالات خواب، سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر و یائسگی است.
در بررسی صورت گرفته پیرامون بیماری آسم، افرادی که از دارونمای استنشاقی استفاده کرده‌بودند هیچ تفاوتی در آن‌ها نسبت به کسانی که هیچ دارو یا دارونمایی استفاده نکرده‌بودند، مشاهده نشد. با این وجود زمانی که پژوهشگران از آن‌ها در مورد احساسشان پس از مصرف دارونما جویا شدند، مشاهده شد که دارونما به اندازه‌ی داروی واقعی تأثیرگذار بوده‌است.
چه عاملی سبب ایجاد اثر پلاسیبو می‌شود؟
تحقیقات در مورد دارونماها بیشتر بر رابطه‌ی ذهن و بدن تمرکز داشته‌اند. یکی از نظریه‌های متداول به تأثیر توقعات فرد در تأثیر دارونما اشاره دارد. اگر فرد انتظار تأثیر به خصوصی داشته‌باشد، داروخانه‌ی بدن فرد می‌تواند دست به کار شده و آن اثر به خصوص را القا کند.
به عنوان مثال، در مطالعه‌ای به شرکت‌کنندگان دارونمایی دادند و آن را به عنوان یک داروی محرک مطرح کردند. پس از مصرف قرص تعداد ضربان نبض و فشارخونشان افزایش یافته و واکنش‌هایشان سریع‌تر شد. زمانی که همان قرص به عنوان داروی خواب‌آور به آن‌ها داده‌شد اثرات عکس در آن‌ها مشاهده‌گردید.
کارشناسان عقیده‌دارند میان سطح توقعات افراد از دارونماها و میزان تأثیرگذاری آن‌ها نیز رابطه وجود دارد، به گونه‌ای که هر چه سطح انتظارات و باور به تأثیرگذاری دارونما بیشتر باشد، اثرات بیشتر و قوی‌تری ظاهر می‌شوند.
به همین ترتیب ممکن است اثرات منفی نیز بروز کند. اگر فردی انتظار داشته‌باشد دارو سبب سردرد، حالت تهوع و خواب‌آلودگی شود احتمال رخداد این حالات افزایش می‌یابد.
این واقعیت که اثر پلاسیبو به توقعات گره‌خورده‌است دلیلی بر تخیلی یا جعلی بودن آن نیست. چندین پژوهش مشخص کرده‌اند اثر پلاسیبو تغییرات واقعی در وضعیت جسمی ایجاد می‌کند. به عنوان مثال، ممکن است سبب افزایش تولید اندورفین‌ها (Endorphins) شود. اندورفین‌ها از مسکّن‌های درد طبیعی بدن هستند.
یکی از مشکلات پیرامون اثر پلاسیبو دشواری تشخیص آن از اثر واقعی دارو می‌باشد. یافتن راهی برای تشخیص اثر پلاسیبو و اثر درمان در وضعیت بیماران می‌تواند سبب کاهش هزینه‌ی آزمایش داروها شود. همچنین مطالعات بیشتر می‌تواند دانشمندان را به سمت راه‌های جدید جهت استفاده از اثر پلاسیبو در درمان بیماری‌ها رهنمون شود.
