به خورشید نگاه نکن! این جمله‌ای است که همه ما در سنین پایین آن را می‌آموزیم و می‌دانیم که این کار می‌تواند ما را نابینا کند. حال سوال این است که جراحی لیزر چشم (لیزیک: LASIK/LASEK) چگونه انجام می‌شود؟ اگر نگاه کردن به آفتاب برای چشم‌ها مضر است، چگونه خیره شدن به اشعه لیزر که به طرز کورکننده‌ای درخشان است، می‌تواند بینایی را بدون اینکه نیازی به استفاده از عینک و لنزهای تماسی داشته باشیم، بهبود ببخشد؟ تفاوت میان نور خورشید و جراحی لیزر چشم بسیار ساده است: جراحی فرایندی دقیق است که در آن لیزر در حد نانوثانیه و در یک لحظه، تحت کنترل دقیق کامپیوتری به چشمان شما می‌تابد. بیایید کمی دقیق‌تر به موضوع نگاه کنیم!
مقاله مرتبط: جراحی لیزیک؛ هرآن‌چه باید بدانید
چه زمانی ممکن است به جراحی لیزر چشم نیاز پیدا کنید؟
اگر سال‌هاست که از عینک و یا لنزهای تماسی استفاده می‌کنید، جراحی لیزر چشم ممکن است برایتان بسیار جذاب به نظر برسد. لحظه‌ای را تصور کنید که می‌توانید بدون شیء دست‌وپاگیری که مقابل چشمانتان قرار دارد، همه چیز را به طور واضحی مشاهده کنید. اولین چیزی که باید بدانید این است که چگونه جراحی لیزر چشم می‌تواند شما را از چنین اشیایی بی‌نیاز کند.
شما زمانی که عدسی‌های چشمان خودتان کار خود را به درستی انجام ندهند، به عدسی‌های دیگری نیازمند می‌شوید. پرتوهای نوری که از اشیا به عدسی‌ها ،که تعداد آن‌ها در هر چشم یک عدد است، می‌رسند، باید به گونه‌ای شکسته شوند که روی شبکیه متمرکز گردند. این پدیده همواره رخ نمی‌دهد:
- در صورتیکه نزدیک بین باشید، عضلات چشمانتان به میزان کافی در حالت استراحت قرار نمی‌گیرند، و عدسی قطر و توان بیشتری دارد. در نتیجه پرتوهای نور زودتر متمرکز می‌شوند و این نقطه اندکی جلوتر از شبکیه تشکیل می‌گردد. در این حالت اشیای دور تار دیده می‌شوند.
- در صورتیکه دور بین باشید، مشکل عکس حالت قبلی است. عضلات چشمانتان نمی‌توانند قطر و توان عدسی را به حد کافی افزایش دهند. در نتیجه پرتوهای نوری که از عدسی عبور می‌کنند به میزان کافی شکسته نمی‌شوند و در جایی پشت شبکیه به هم می‌رسند.
زمانی که از عینک و یا لنزهای تماسی استفاده می‌کنید، پلاستیک و یا شیشه موجود در آن‌ها عملکرد عدسی‌های چشم را جبران می‌کند و باعث می‌شود که پرتوهای نور بهتر روی شبکیه متمرکز شوند.
مقاله مرتبط: آستیگماتیسم؛ عینک، لنز یا جراحی؟
جراحی لیزر چشم چیست؟
اگر بتوان چشم افراد را طوری جراحی کرد که شکل عدسی‌ها تغییر کند، امکان تصحیح چنین اختلالاتی نیز فراهم می‌شود. مشکل این جاست که عدسی خارج از چشم قرار دارد و در دسترس جراح نیست. چون در برابر عدسی لایه نازک و شفافی به نام قرنیه قرار گرفته است و برای دسترسی به عدسی ابتدا باید این لایه جدا شود که امکان‌پذیر نیست. اما خصوصیات این لایه شانس دیگری را در برابر ما قرار می‌دهد. از آن‌جایی که قرنیه خمیده است، از هوا ساخته نشده و روی پرتوهای نوری تاثیر دارد، می‌تواند مانند عدسی دیگری در قسمت جلویی چشم عمل کند. پس اساس جراحی لیزر چشم، ایجاد تغییرات اندک در شکل قرنیه است، به میزانی که ایرادات عدسی جبران شود.
پیشوندی که در پزشکی برای واژههای مربوط به قرنیه به کار می‌رود، kerato است. به عنوان مثال، keratitis به منظور اشاره به التهاب قرنیه استفاده می‌شود؛ keratectomy به معنای جراحی قرنیه و برداشتن قسمتی از آن است؛ و keratomileusis به تغییر شکل قرنیه گفته می‌شود. حالا می‌توانید متوجه شوید که چرا جراحی لیزر چشم، LASIK (لیزیک) نام گرفته است. LASIK مخفف Laser-Assisted In-Situ Keratomileusis است و نشان‌دهنده استفاده از لیزر برای تغییر شکل قرنیه می‌باشد. پروسه جایگزین LASEK نام دارد و مخفف Laser-Assisted Subepithelial Keratectomy می‌باشد. حال سوال این است که این واژههای ترسناک دقیقا چی معنی‌ای می‌دهند؟
جراحی لیزر چشم چه مراحلی دارد؟
تبلیغات موجود در روزنامه‌ها و مجلات تلاش در ارائه تصویری فریبنده از جراحی لیزر چشم و معرفی آن به عنوان فرایندی ساده دارند: با عینکی به ضخامت کف یک بطری شیشه‌ای وارد شده و با دیدی ۲۰-۲۰ خارج شوید! این معرفی کاملا اشتباه است. اولا، جراحی لیزر چشم برای همه افراد مناسب نیست و بهبود کامل بینایی را تضمین نمی‌کند. دوما، این پروسه چندان هم ساده نیست. معمولا باید مدتی طولانی را به منظور آماده‌سازی پیش از جراحی اختصاص داد و مدت زمانی طولانی‌تر مثلا در حد شش ماه نیز به منظور ریکاوری پس از جراحی موردنیاز است. به عنوان مثال، مدتی قبل از جراحی باید از لنزهای تماسی استفاده نکرده و از آرایش چشم‌ها خودداری کنید. در صورتیکه از لنزهای سخت استفاده می‌کنید، باید هفته‌ها تا ماه‌ها پیش از جراحی استفاده از آن‌ها را متوقف کنید. البته زمان دقیق بستگی به مدت زمان استفاده از آن‌ها دارد.
LASIK
خود جراحی لیزیک نسبتا ساده و قابل فهم است. ابتدا چشمان شما بی‌حس می‌شوند و سپس پلک‌ها باز نگه داشته شده و قرنیه نیز توسط دستگاهی مشابه به صورت ایمن برای جراحی، ثابت نگه داشته می‌شود. این کار دردناک نیست، با این حال احساس راحتی نیز نخواهید کرد! در مرحله بعدی با تابش پرتوهای قدرتمند نور در مدت زمانی کمتر از چند نانوثانیه، لیزر تکه‌ای از قرنیه را برش می‌دهد. در برخی از فرایندها عمل برش توسط تیغه‌های میکروسکوپی به نام microkeratome blade انجام می‌گیرد. قسمت برش‌داده شده را به عنوان یک در در نظر بگیرید. این تکه در سه طرف برش داده می‌شود، اما چهارمین سمت به صورت یک لولا باقی می‌ماند. قسمت برش داده شده سپس حول محور لولا بالا برده می‌شود تا بافت قرنیه زیرین در دسترس قرار بگیرد. لیزر این قسمت را تحت کنترل کامپیوتر برش و تغییر شکل می‌دهد. در پایان تکه برش داده شده در جای خود قرار می‌گیرد و اتصال آن خودبه‌خودی و بدون نیاز به بخیه و جراحی است.
موارد گفته شده تقریبا کل فرایند را توضیح می‌دهند. البته نباید انتظار داشته باشید که دیدتان کاملا بهبود یابد. ابتدا باید ریکاوری پس از جراحی را پشت سر بگذارید. به این منظور باید از آنتی‌بیوتیک و سایر قطره‌های چشمی استفاده کنید تا از عفونت و سندروم خشکی چشم پیشگیری شود. همچنین باید برای هفته‌ها بیشتر استراحت کنید و با محافظ چشم بخوابید تا از آسیب به چشم‌ها در حین ریکاوری پیشگیری نمایید. آرایش چشم‌ها تا چند روز و شرکت در ورزش‌های شدید تا چند هفته پس از جراحی مجاز نیست. این ممنوعیت برای استخرهای شنا و سونا تا دو ماه است.
LASEK
LASEK از انواع ابتدایی لیزر درمانی به نام photorefractive keratectomy (PRK) تکامل پیدا کرده است، اما درد کمتری دارد. LASEK نسبت به LASIK سطحی‌تر و خفیف‌تر است. تعریف LASEK از لحاظ تکنیکی، فرایند ابلیشن سطحی است که شامل برداشت قسمتی از اپی‌تلیوم قرنیه می شود. به همین علت از ایمنی بیشتری نسبت به LASIK برخوردار است و عوارض کمتری دارد. با این حال نظرات در مورد اثربخشی این دو متفاوت است و پاسخ قطعی برای برتری یکی نسبت به دیگری وجود ندارد. به عنوان مثال، مروری که در سال ۲۰۱۷ روی تعداد زیادی از مطالعات انجام شد، نشان از قطعی نبودن برتری LASEK یا LASIK در حصول به دید بهتر در افراد دارای نزدیک‌بینی متوسط تا خفیف داشت.
آیا جراحی لیزر چشم ارزش انجام دادن دارد؟
از اوایل دهه ۱۹۹۰ که نخستین جراحی‌های لیزر چشم انجام شدند تاکنون، بینایی میلیون‌ها نفر به طور دائمی بهبود پیدا کرده است. مطالعات بلند مدت اندکی که در این زمینه انجام شده‌اند، نشان می‌دهند در ۹۰ درصد افراد پس از جراحی، بینایی به صورت کامل و یا به میزان زیادی بهبود یافته است. درصد مشابهی از بیماران نیز از نتایج جراحی راضی بوده‌اند. پس جراحی لیزر چشم درمانی معجزه‌آسا برای بینایی ضعیف است و اگر انجام این درمان را مدنظر دارید، مطمئن باشید که اطلاعات کافی در مورد آن کسب کرده‌اید و انتظاراتتان واقع‌بینانه است.
نکته‌ای که باید در نظر داشته باشید این است که این جراحی برای همه افراد مناسب نیست و با اینکه می‌تواند برای افراد با نزدیک‌بینی متوسط موثر باشد، در افرادی با دید بسیار ضعیف کمتر جواب می‌دهد. همچنین این روش نمی‌تواند پیرچشمی را که در بیشتر افراد با افزایش سن رخ می‌دهد، درمان کند. درصد قابل توجهی از بیماران نیاز به جراحی دومی به نام retreatment پیدا می‌کنند و باید خود را برای این احتمال آماده کنید.
همچنین باید بدانید که ریکاوری از جراحی لیزر چشم ممکن است طولانی و اذیت‌کننده باشد. برخی از افراد تا ماه‌ها پس از جراحی، عوارض جانبی دردناکی را تحمل می‌کنند و شایع‌ترین پدیده، خشکی چشم نامیده می‌شود. از جمله عوارض دیگر می‌توان به dislocated or folded flaps (جابه‌جا شدن یا تاخوردن قطعات برش داده شده) اشاره کرد. تعداد کمی از گزارشات حاکی از تضعیف بینایی و موارد زیادی حاکی از آسیب بوده اند. با این حال، بسیاری از مردم عقیده دارند جراحی لیزر چشم بهترین تصمیمی است که گرفته‌اند!
مقاله مرتبط: بسیاری از بیماران پس از لیزیک دچار مشکلات جدیدی می‌شوند
خلاصه
موارد کلیدی به ترتیب زیر هستند:
- به خاطر داشته باشید که این جراحی پروسه‌ای بسیار جدی است و نباید آن را سبک شمرد.
- پیش از جراحی از فرایند آن و مدت زمان ریکاوری اطلاع داشته باشید. فریب تبلیغات و کلینیک‌های چشم‌پزشکی را نخورید! به طور گسترده در این زمینه مطالعه کنید و اطمینان حاصل کنید که اطلاعات را از منبع درست و قابل اطمینانی کسب کرده‌اید. وب‌سایت US FDA کاملا منبع مناسبی است.
- انتظارات واقع‌بینانه‌ای از نتیجه جراحی داشته باشید. ممکن است بینایی‌تان پس از جراحی هنوز کامل نباشد و ممکن است به درمان دوباره نیاز پیدا کنید. همچنین ممکن است همچنان برای رانندگی و یا سایر فعالیت‌ها نیاز به عینک داشته باشید.
- اگر از انجام جراحی مطمئن شدید، اعتبار و میزان مهارت جراح را بررسی کنید. با چندین جراح مشورت کنید و فورا ارزان‌ترین آن ها را انتخاب نکنید.
