وضعیت علم در ایران، پس از احیای تحریم‌ها توسط ترامپ بدتر شده است

علم در ایران پس از احیای مجدد تحریم ها توسط ترامپ، به جان کندن افتاده است

حسین آخانی و همکارانش برای کشف تنوع ژنتیکی گیاهان بیابانی ایران، نمونه های DNA را به شرکتی در سئول می فرستادند که توالی را سریع و قابل اطمینان ارائه می داد. این زیست شناس دانشگاه تهران می گوید که چند هفته پیش از شرکت کره ای نامه ای دریافت کرده است که دولت کره جنوبی به آن ها توصیه کرده است که شراکتی با ایران نداشته باشند. دلیل آن: خروج ایالات متحده از معاهده ی هسته ای ۲۰۱۵، یک توافق چند جانبه که بر اساس آن ایران پذیرفت در ازای برداشتن تحریم های بین المللی، فعالیت های هسته ای کلیدی را کاهش دهد.

در تاریخ ۸ آگوست، دونالد ترامپ، رییس جمهور آمریکا، با اشاره به ” طیف گسترده ای از تهدیدات مطرح شده از سوی ایران” اجرای مجدد تحریم های ایالات متحده “تا بالاترین حد ممکن” را در دستور کار خود قرار داد. دولت ترامپ همچنین به اروپا و بقیه ی کسانی که هنوز در توافق هستند هشدار داد اگر به تجارت با ایران، بر خلاف منافع ایالات متحده، ادامه دهند، مجازات خواهند شد. خروج ایالات متحده از توافق هسته ای و ماه های متشنجی که قبل از آن ایران تجربه کرده بود، اقتصاد ایران را مختل و کشور را به طور جدی منزوی کرده است. آخانی می گوید:” با کمبود بودجه و از بین رفتن ارتباطات بین المللی، وضعیت علم بدتر و بدتر می شود.”

نوید مدنی، امپراطور ایرانی بیوشیمی که به پژوهش در موسسه ی سرطان دانا_فاربر و دانشکده ی پزشکی هاروارد در بوستون مشغول است، می گوید: ” کشور های غربی تقریبا ۴۰ سال تلاش کرده اند ایران را منزوی کنند.” در طول دهه های گذشته، به دلیل تحریم های اعمال شده علیه برنامه های هسته ای ایران، دانشمندان ایرانی روش های خلاقانه ای برای مقابله پیدا کرده اند. اما تحولات اخیر موجب آسیب های شدیدی هم به برنامه های تحقیقاتی و هم به روحیه ی محققان می شود؛ حمید گورابی یک متخصص ژنتیک در موسسه ی رویان تهران در این باره می گوید:” ما با شرایطی ویرانگر برای دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی مان رو به رو هستیم.”

پول رایج ایران از ماه ژانویه بیش از نیمی از ارزش خود را از دست داده و ضربه ی بزرگی به علم وارد کرده است. گورابی، یک بازیکن جهانی در زیست شناسی بنیادی و پزشکی باروری، می گوید بودجه ی دولت اکنون کمی بیش از حقوق و مزایا و مواد غذایی و انرژی را پوشش می دهد؛ که این شرایط باعث می شود که موسسه برای خرید تجهیزات و معرف ها بیشتر به پرداخت های بیماران تکیه کند. با این حال، امروزه تعداد کمتری از ایرانیان می توانند از پس هزینه های درمان در موسسه بر بیایند. گورابی می گوید:”به دلیل تحریم های ایالات متحده، تجهیرات اغلب تنها در بازار های سیاه و با قیمت بالا در دسترس است.”

احسان شمس کوشکی، متخصص اخلاق پزشکی در وزارت بهداشت و آموزش پزشکی تهران، می گوید:” در همین حال چندین آزمایش بالینی با مراکز تحقیقاتی در ایران متوقف شده است و بسیاری دیگر در معرض خطر تعلیق قرار دارند. همکاری در سایر زمینه ها هم کاهش یافته است. به عنوان مثال، به عنوان یک ایده ی خلاق برای کاهش نابرابری های بهداشت شهری، ولکام تراست، یک موسسه ی زیست پزشکی مستقر در لندن، تصمیم گرفت تهران را به عنوان یکی از ۶ شهر آزمایشی خود قرار دهد. مدیر پروژه، مجید عزتی، دانشمند بهداشت محیط کالج امپریال لندن می گوید:” ما نتوانستیم بانکی که مایل به انتقال پول از انگلستان به تهران باشد، پیدا کنیم.” او می گوید این پروژه قصد دارد شرکای ایرانی را “به لحاظ فکری” درگیر کند.

محققان در دانشگاه علوم پزشکی تهران TUMS اخیرا خبرهای بد و مشابهی دریافت کردند. آن ها با گروهی از محققان دانشکده ی ایکان در شهر نیویورک، برای موسسه ی ملی تحقیقات بهداشتی آمریکا، برای بررسی الگوی بیماری های قلبی عروقی در استان گلستان ایران،تیمی تشکیل دادند. اما دانشکده ایکان نتوانست سهم ایران از پول پرداخت شده را ارسال کند (دانشکده درخواست صحبت در این باره را رد کرد). رضا ملک زاده، مدیر موسسه ی تحقیقات بیماری های گواشی TUMS، که در این پروژه شرکت داشته، می گوید:”با وجود این، ما در تلاش برای ادامه ی همکاری با بودجه ی خودمان هستیم.”

در سال ۱۹۹۰، آکادمی ملی علوم مهندسب و پزشکی در واشگنتن، با همکاری همتایان ایرانی کارگاه و مبادلاتی را در زمینه هایی مثل زلزله شناسی، مدیریت آب و آلودگی هوا، شامل ۱۵۰۰ دانشمند از دو کشور، سازماندهی کرده است. این برنامه تقریبا یک سال است که متوقف شده است. مدیر کل، گلن، می گوید:”ما منتظر توسعه ی سیاست های خارجی هستیم.” بر اساس گفته های منابع خبری، شکی در این باره وجود دارد که آیا دانشمندان ایالات متحده می توانند معافیت های محدودی از تحریم ها برای همکاری با همکاران ایرانی به دست آورند.

در همین حال لایحه ی ممنوعیت سفر به ایالات متحده ۲۰۱۷ ترامپ، بیشتر شهروندان ایرانی را از ورود به آمریکا باز می دارد. دانشمندان اروپایی و دیگر کشور ها، به دلیل مقررات ایالات متحده مبنی بر منع ورود کسانی که به کشور های ایران، عراق، لیبی، سومالی، سودان، سوریه و یمن سفر کرده اند، تمایل کمتری برای سفر به ایران دارند. از اوایل سال ۲۰۱۶، افراد زیادی به همین دلیل برای ورود به آمریکا رد صلاحیت شدند. این مسئله دانشمندان را از همکاری با پروژه های ایرانی محروم می کند. کوشکی می گوید:”این یکی از بدترین مشکلات ماست.”

مدنی، یک دانشمند ایرانی آمریکایی که در سال یکی دو بار برای اهداف تحقیقاتی به ایران سفر می کند، می گوید که قصد ندارد به خاطر فضاهای سیاسی مسموم دست از تلاش خود بکشد. او می گوید:” ما باید علیه این تحریم ها اقدام کنیم.” در آخرین همکاری خود، او در تلاش است ترکیبی ضد HIV از گیاهان ایرانی به دست آورد. او هیچ سرویس پستی که بین ایران و آمریکا فعالیت کند پیدا نکرد و اخیرا برای انتخاب نمونه ها برای آزمایش مجبور به پرواز به تهران شده بود.

اما با توجه به اینکه تعداد اندکی از دانشمندان غربی، روش مدنی را دنبال می کنند، چشم انداز علمی اندکی در ایران باقی مانده است. اگر همه چیز به زودی بهبود نیابد چیزی که گورابی و دیگران را می ترساند، خروج استعداد هاست. او می گوید: ما در ابتدای بحران هستیم.