اگر به شما بگویم که میلیاردها میلیارد باکتری کوچک موذی محاصره‌تان کرده‌اند چه می‌کنید؟!
این واقعیت دارد. موجودات زنده‌ی کوچکی به نام باکتری‌ها از اولین ساکنان حیات روی زمین محسوب می‌شوند. درست است که کل بدن آن‌ها یک سلول واحد است ولی اگر همه‌ی آن‌ها را روی هم جمع کنیم، از تمام جانوران و گیاهان بار زیستی بیشتری دارند. و تقریباً همه جا زندگی می‌کنند: روی زمین، داخل آب، روی میز آشپزخانه، روی پوست شما و حتی داخل بدنتان. ولی الان جای نگرانی نیست، چون اگر اتفاقی می‌افتاد تاکنون افتاده بود. با این که تعداد سلول‌های باکتریایی داخل بدن شما ۱۰ برابر تمام سلول‌های خود بدنتان است، اما بسیاری از آن‌ها بی‌ضرر و حتی مفیدند و به گوارش و ایمنی کمک می‌کنند. ولی در هر صنفی آدم بد پیدا می‌شود! به همین دلیل باکتری‌هایی وجود دارند که عفونی اند و می‌توانند طیفی از بیماری‌ها را از ناراحتی‌های ساده گرفته تا اپیدمی‌های مرگ‌آور ایجاد کنند. خوشبختانه داروهای فوق‌العاده‌ای برای مبارزه با این عفونت‌های باکتریایی داریم که یا در طبیعت وجود دارند و یا به صورت صناعی ساخته می‌شوند. اسم این داروها آنتی‌بیوتیک است.
آنتی‌بیوتیک‌ها با ایجاد اختلال در ساخت دیواره‌ی سلولی، یا اعمال حیاتی مثل پروتئین‌سازی، باکتری‌ها را کشته یا خنثی می‌کنند و در عین حال به سلول‌های خودمان کاری ندارند. گسترش آنتی‌بیوتیک‌ها در خلال قرن بیستم بسیاری از بیماری‌های هولناک تاریخ بشر را به سادگی درمان کرد. ولی امروزه تعداد بیشتر و بیشتری از آنتی‌بیوتیک‌های ما کارایی خود را از دست می‌دهند. ما کجای کار را اشتباه رفته‌ایم؟
مشکل از آنتی‌بیوتیک‌ها نیست ولی باکتری‌هایی که این داروها برای مبارزه با آن‌ها طراحی شده‌اند، مشکل‌ساز می‌شوند. دلیل هم در نظریه‌ی تکامل داروین و انتخاب طبیعی است. درست مثل بقیه‌ی موجودات زنده، تک‌تک باکتری‌ها هم می‌توانند دچار جهش‌های تصادفی شوند؛ بسیاری از این جهش‌ها مضر یا بی‌مصرف اند، ولی هر لحظه ممکن است جهشی رخ بدهد که به آن موجود زنده شانس بقا بدهد. و برای یک باکتری چه جهشی بهتر از آن جهش که او را در مقابل یک داروی آنتی‌بیوتیک مقاوم می‌کند؟
وقتی باکتری‌های غیرمقاوم کشته شدند، که مخصوصاً در محیط‌های غنی از آنتی‌بیوتیک مثل بیمارستان این اتفاق می‌افتد، فضا و منابع بیشتری برای مقاوم‌ها باقی می‌ماند تا رشد کنند؛ ولی این بار، همه‌ی باکتری‌های نسل جدید آن جهش مقاومت به آنتی‌بیوتیک را به ارث می‌برند. تولیدمثل تنها راهِ به ارث بردن، در بین باکتری‌ها نیست، بعضی از باکتری‌ها می‌توانند هنگام مرگ DNA خود را آزاد کنند تا توسط بقیه‌ی باکتری‌ها برداشته شود. باکتری‌های دیگری هم داریم که از روشی به نام کونژوگاسیون استفاده می‌کنند و با اتصال پیلی‌هایشان به همدیگر ژن انتقال می‌دهند. با گذشت زمان ژن‌های مقاومت تکثیر می‌شوند تا این که سویه‌ی مقاوم از باکتری‌ها یا ابر باکتری‌های مقاوم پدید می‌آیند.
پس ما تا تسلط کامل این ابر باکتری‌ها (سوپرباگ‌ها) چقدر وقت داریم؟ خوب راستش را بخواهید در مورد بعضی از باکتری‌ها همین الان هم بازی را باخته‌ایم.
برای مثال برخی سویه‌های باکتری استافیلوکوکوس اورئوس که همه نوع عفونتی از پوست گرفته تا ریه را می‌دهد، به مرسا (MRSA) تبدیل شده‌اند که به آنتی‌بیوتیک‌های بتا لاکتام مثل پنی‌سیلین و متی‌سیلین مقاوم اند. به لطف وجود ژنی که هدف معمول پروتئین بتا لاکتام را جایگزین می‌کند، مرسا می‌تواند دیواره‌ی خود را نفوذناپذیر سازد. بقیه‌ی سوپر باکتری‌هایی مثل سالمونلا، برخی اوقات آنزیم‌هایی مثل بتا لاکتام‌ها را می‌سازند که آنتی‌بیوتیک‌های مهاجم را قبل از این که بتوانند کاری کنند، از کار می‌اندازد و ای کولای، که گروه متنوعی از باکتری‌ها را شامل می‌شود و می‌تواند باعث اسهال و نارسایی کلیوی گردد، به سادگی به آنتی‌بیوتیکی مثل کینولون اصلاً اجازه‌ی ورود نمی‌دهد.
همه‌ی خبرها هم بد نیست. دانشمندان همیشه می‌خواهند یک قدم از باکتری‌ها جلوتر باشند، ولی تولید آنتی‌بیوتیک‌های جدید که در سال‌های اخیر کمتر صورت می‌گیرد. سازمان بهداشت جهانی، ایجاد درمان‌های نوین را جزو اولویت‌های خود قرار داده است. دانشمندان دیگر در حال بررسی راه‌حل‌های جایگزین هستند؛ مثل فاژتراپی و واکسن‌هایی برای پیشگیری از عفونت‌ها. از همه مهم‌تر، جلوگیری از مصرف بی‌رویه و بی‌استفاده‌ی آنتی‌بیوتیک‌ها، مثلاً برای عفونت‌های مختصری است که خودبه‌خود درست می‌شوند. تغییر برنامه‌های پزشکی برای جلوگیری از عفونت‌های بیمارستانی، با زنده نگه داشتن هر چه بیشتر باکتری‌های غیر مقاوم به عنوان رقیبی برای مقاوم‌ها، نیز می‌تواند تأثیر عمده‌ای داشته باشد.
در جنگ علیه سوپر باکتری‌ها، تلاش برای کم کردن تعارض‌ها، شاید بهتر از رقابت‌های تسلیحاتی تکاملی باشد!
