شکست دادن برخی سرطان‌ها، حتی با داروهای مدرن دشوار است. تحقیقات جدید نشان می‌دهد که چگونه یک نوع شیمی‌درمانی با ایجاد فرایند پیری سلولی پناهگاهی امن برای سلول‌های توموری فراهم میکند، و باعث افزایش عود سرطان و رشد سلول های بنیادی سرطان در دوره طولانی می‌شود.
پیدا کردن داروی مناسب برای درمان سرطان می‌تواند مانند جستجوی یک سوزن در یک کومه‌ی کاه باشد؛ سلول‌های سرطانی در فرار از هر چیزی که داروهای مدرن به آنها تحمیل می‌کنند بسیار ماهر هستند.
نشانه‌ی یک شیمی‌درمانی خوب این است که رشد تومور را متوقف یا کند کند.
بسیاری از داروها این کار را با فعال کردن مسیری به نام خودکشی برنامه ریزی‌شده سلولی یا آپوپتوز انجام می‌دهند. با این حال، برخی از انواع سرطان مقاوم به آپوپتوز هستند. بنابراين باید راه‌های دیگری برای از بین بردن این تومورها دنبال شود.
یک راه جایگزین این است که کد ژنتیکی DNA را در سلول‌های سرطانی تا جایی که غیرقابل ترمیم است، تخریب کنیم. سپس سلولها با فعال کردن فرآیندی به نام ” پیری سلولی “، پاسخ می‌دهند.
۵۰ سال پیش کشف شده است که ظاهرا پیری سلولی ، توقف رشد غیرقابل برگشت است. این به این معنی است که سلول ها در همان نقطه‌ای که هستند می‌مانند، اما دیگر رشد نمی‌کنند.
با این حال، مشخص شد آنطور که برخی امیدوار بودند، پیری سلولی روش غیرقابل انکار برای از بین بردن سرطان نبود.
دانشمندان اکنون یک قطعه از دست رفته پازل را کشف کرده‌اند که می‌تواند توضیح دهد که چرا پیری سلولی ممکن است زمینه‌ی رشدی برای سلول‌های بنیادی سرطانی فراهم کند و راه را برای رشد مجدد تومورها و انتشار آنها باز بگذارد.
پیری سلولی سلول‌های سرطانی را به “خواب” می‌فرستد.
نوشته ای در مجله‌ی انکولوژی Frontiers در ماه گذشته، Markus Schosserer، Ph.D. – استاديار دانشگاه منابع طبیعی و علوم زندگی در وين، اتريش- توضيح مي‌دهد كه پیری در تشکیل جنين، بهبود زخم و فرآيند طبيعي پیری مهم است.
پیری را همچنین می‌توان فرستادن سلول‌های سرطانی به حالتی که می‌تواند به خواب طولانی شبیه باشد درنظر گرفت – که در آن سلولها زنده هستند اما تقسیم نمی‌شوند.
“استدلال‌های اساسی در مورد نقش پیری سلولی در محافظت از سرطان به شرح زیر است: سلول‌های پیر توانایی تقسیم سلولی را به طور دائم از دست داده اند، اگر چه ممکن است به‌طور متابولیکی کاملا فعال باشند.” پروفسور Schosserer می‌نویسد. “این قطعا افراد مبتلا به سرطان اولیه را از رشد سرطانی بیشتر، محافظت میکند.”
با این حال، او اضافه میکند که، به این سادگی هم نیست. شواهد زیادی وجود دارد که سلول‌های سرطانی پیر می‌توانند مولکول هایی را ترشح کنند که موجب التهاب می‌شوند و یک محیط غنی برای رشد مجدد سرطان را فراهم میکند.
حال محققان آلمانی کشف شگفت‌انگیزی را انجام داده‌اند: پیری نه تنها به سلول‌های سرطانی کمک میکند که از مرگ نجات یالند، بلکه آنها را به سلول‌های بنیادی سرطانی تبدیل میکند.
از “زیبایان خفته” تا سلول های بنیادی سرطانی
دکتر Clemens A. Schmitt – استاد گروه هماتولوژی، انکولوژی و ایمونولوژی تومور در مرکز پزشکی دانشگاه Charite و مرکز پزشکی مولکولی Max-Delbrück هر دو در برلین آلمان – یافته‌های مهم گروه را دیدوز در Nature ارائه داد.
برای تحقیقات اخیرشان، دانشمندان از سلول‌های توموری لنفوم در موش استفاده کردند. لنفوم نوعی سرطان است که بر روی سلول‌های سفید خون به نام لنفوسیت‌ها تأثیر می‌گذارد. هنگامی‌که سلول‌های لنفوم با داروها درمان می‌شدند تا باعث پیری شوند، طبق انتظارات، تقسیم آنها متوقف شد.
اما آنها کار دیگری را نیز انجام دادند: سلول‌های سرطانی پیر تدریجا به سلول‌های بنیادی شبیه شدند. خصوصا، سلولها شروع به بیان ژن‌هایی نظیر p21 و p53 کردند که برای حفظ عملکرد سلول های بنیادی، حیاتی هستند، نام کلی آنها “stemness” است. stemness مجموعه ویژگی هایی است که سلول را به یک سلول بنیادی تبدیل میکند و از سلول های عادی متمایز می کند.
دلیل این که stemness در سرطان مشکل‌ساز است این است که سلول های بنیادی سرطانی توانایی عود، گسترش و یا متاستاز دارند.
اما اگر سلول های پیر تقسیم نکنند، آیا مهم است که آنها سبب ایجاد stemness شوند؟ به نظر اینطور است.
Stemness سرعت رشد سرطان را افزایش می‌دهد.
دانشمندان شواهد این Stemness مرتبط با پیری را نه تنها در مدل لنفوم خود، بلکه در سایر مدل‌های سلول‌های سرطانی و مهم‌تر از همه، آنها این نمونه‌ها را در نمونه‌های تومور از بیماران مبتلا به لوسمی مزمن اولیه سلول B نیز تشخیص دادند.
بعد، تیم پروفسور اشمیت، سلول‌های سرطانی را بعد از پیری با استفاده از دستکاری ژنتیکی رها کرد. آیا سلولها دوباره وارد روند طبیعی تقسیم سلولی می‌شوند؟ بله: آنها در عرض چند روز شروع به تکثیر کردند.
و آنها زیاد شدند- و در حقیقت خیلی سریعتر از سلول‌هایی که دچار پیری نشده بودند.
هنگامی که این تیم سلول‌های سرطانی سابقا پیر را به موش‌ها پیوند داد، سلول‌های بسیار کمی برای شروع تومورهای جدید لنفوم لازم بود.
این نتایج نشان می‌دهد که وقتی سلول‌هایی که Stemness را کسب کرده اند، از پیری قسر در می‌روند، به شدت سرطان‌زا می‌شوند. اما احتمال این‌که سلول‌های سرطانی بتوانند از پیری ظاهرا برگشت ناپذیر فرار کنند چقدر است؟
این گروه شواهدی را یافت که سلول های سرطانی در حقیقت می‌توانند از پیری فرار کنند. آنها بعد از بازگشت لنفوما توانستند تعداد قابل توجهی بیشتری سلول بنیادی سابقا پیر در نمونه تومور بیماران پیدا کنند به نسبت زمانی که همان بیماران در حال دریافت درمان‌های اولیه بودند.
بنابراین، آیا این خبر بدی برای داروهای شیمی‌درمانیِ القاکننده پیری است؟
آیا وقت آن است که در شیمی‌درمانی تجدید نظر کنیم؟
همانطور که پروفسور اشمیت توضیح می‌دهد، “این نتایج دارای پیامدهای بالینی مهم است، زیرا به ما بینش‌های ناشناخته‌ای درباره‌ی این‌که سلول‌های توموری چگونه […] از درمان‌های ضد سرطان فرار می‌کنند به ما می‌دهند.”
وی اضافه کرد “خوشبختانه، ما توانستیم […] رویکردهای ژنتیکی و دارویی را ارائه کنیم که به طور مستقیم ویژگی‌های جدید سلول‌های سرطانی که سابقا پیر بوده‌اند را هدف قرار می‌دهند و مزیت آنها برای رشد تومور را خنثی میکند”.
در واقع، تیم متوجه شد که یک مسیر سیگنالینگ سلولی خاص به نام -Wnt- زمانی‌که سلول‌های پیر خاصیت stemness پیدا می‌کنند، فعال می‌شود. وقتی محققان مسیر Wnt را خاموش کردند، چه با افزودن یک دارو یا دستکاری ژنتیکی یکی از ژن‌های مسیر، رشد تومور کاهش یافت.
ژان پل مدما، استاد گروه انکولوژی و رادیوبیولوژی تجربی در مرکز سرطان آمستردام در هلند، در مقاله‌ای همراه، که در مجله Nature منتشر شده‌است، می‌نویسد: «داده‌ها شواهد قانع‌کننده‌ای درباره‌ی سیستم‌هایی که مطالعه کرده‌اند ارائه می‌کنند، زمانی که سلول‌های سرطانی از پیری فرار می‌کنند، آنها دارای توانایی بالقوه برای پیش بردن رشد تومور هستند – یافته‌هایی که پیامدهای بالینی بالقوه دارد. “
“در آزمایش‌های آینده و یک آزمایش بالینی که ما در‌حال حاضر در ذهن طراحی می‌کنیم، ما نقش برنامه‌ریزی مرتبط با پیری در بیماران لنفوم را بررسی خواهیم کرد و به دنبال بهره‌وری از استراتژی درمانی خاصی علیه آن هستیم.”
