نگاه کلی
مالاریا یک بیماری انگلی است. انگل از طریق نیش پشه آلوده به انسان منتقل می‌شود. افراد مبتلا به مالاریا اغلب احساس بیماری شدیدی همراه با تب بالا و لرز تکان دهنده دارند. این انگل همه ساله حدود ۲۱۰ میلیون نفر را آلوده کرده و ۴۴۰ هزار نفر از آنان را به کام مرگ می‌کشاند. اغلب قربانیان این انگل کودکان کم سن و سال آفریقایی هستند.
گرچه مالاریا در آب و هوای معتدل ناشایع است اما همچنان در مناطق استوایی و تحت استوایی شایع است. مؤسسات بهداشتی جهانی، پشه بند در میان مردم توزیع می‌کنند تا آنان را از نیش پشه هنگام خواب حفاظت کند. دانشمندان سراسر جهان در حال کار بر روی واکسنی برای پیشگیری از این بیماری هستند.
اگر فردی بخواد به مناطقی سفر کند که مالاریا در آن شایع است باید برخی موارد را رعایت کند از جمله پوشیدن لباس محافظ، استفاده از دورکننده‌های حشره و خوابیدن زیر پشه بند محافظ. بسته به منطقه‌ای که فرد سفر می‌کند و عوامل خطرزای فرد برای عفونت باید داروهای پیشگیرانه را قبل و پس از سفر مصرف کند. این روزه اغلب انگل‌های مالاریا به داروهای معمولی که برای درمان این بیماری استفاده می‌شود مقاوم شده‌اند.
علائم
عفونت مالاریا اغلب با علائم و نشانه‌های زیر مشخص می‌گردد:
- تب
- لرز
- سر درد
- حالت تهوع و استفراغ
- درد عضلانی و خستگی
علائم و نشانه‌های دیگر عبارتنداز:
- عرق کردن
- درد شکم یا قفسه سینه
- سرفه
برخی افراد مبتلا به دچار حملات چرخه‌ای مالاریا می‌شوند. حمله اغلب با لرز شدید آغاز می‌شود و به دنبال آن تب بالا و عرق کردن ایجاد می‌شود و سپس دوباره دما طبیعی می‌شود. علائم و نشانه‌های مالاریا اغلب طی چند هفته پس از نیش زده شدن توسط پشه آلوده آغاز می‌شوند. با این حال برخی از انواع انگل مالاریا می‌توانند تا یک سال در بدن ساکن بمانند.
چه موقع به پزشک مراجعه کنیم
اگر فرد دچار تب هنگام ماندن یا پس از سفر به مناطق خطرناک شود باید به پزشک مراجعه کند. انگل عامل مالاریا می‌تواند تا یک سال در بدن مخفی بماند. اگر علائم شدید باشند باید فوراً به اورژانس مراجعه کرد.
دلایل
مالاریا توسط یک انگل میکروسکوپی ایجاد می‌شود. انگل از طریق نیش پشه وارد بدن انسان می‌شود.
چرخه انتقال پشه
پشه غیرآلوده: پشه از طریق تغذیه از خون فرد آلوده به مالاریا، آلوده می‌شود.
انتقال انگل: اگر این پشه در آینده فردی را نیش بزند انگل مالاریا را به او منتقل خواهد کرد.
در کبد: به محض ورود انگل به بدن، آنها به کبد می‌روند-جایی که برخی از آنان می‌توانند برای بیش از یک سال مخفی بمانند.
ورود به جریان خون: هنگامی که انگل‌ها بالغ شوند کبد را ترک کرده و گلبول‌های قرمز خون را درگیر می‌کنند. در این مرحله است که افراد دچار علائم مالاریا می‌شوند.
نفر بعدی: اگر پشه غیرآلوده فرد آلوده را نیش بزند، آلوده شوده و می‌تواند انگل را به افراد دیگر نیز انتقال دهد.
روش‌های دیگر انتقال
به دلیل درگیری گلبول‌های قرمز توسط انگل افراد همچنین با قرار گرفتن در معرض خون آلوده نیز می‌توانند دچار مالاریا شوند، این راه‌ها عبارتنداز:
- مادر به نوزاد متولد نشده
- تزریق خون
- استفاده از سرنگ مشترک
عوامل خطرزا
بزرگترین عامل خطر ابتلا به مالاریا زندگی یا صفذ به مناطق مالاریاخیز است. انواع مختلفی از انگل مالاریا وجود دارد. نوعی از آن که شدیدترین عوارض را ایجاد می‌کند به طور غالب در مناطق زیر وجود دارد:
- کشورهای آفریقایی زیر صحرای آفریقا
- شبه قاره آسیا
- گینه نو، جمهوری دومینیکن و هائیتی
خطرهای بیماری شدیدتر
افرادی که بیشتر در معرض خطرند عبارتنداز:
- کودکان کم سن و سال و نوزادان
- افراد مسن
- مسافرانی که از مناطق بدون مالاریا می‌آیند
- زنان حامله و نوزاد به دنیا نیامده آنان
فقر، نبود آگاهی و دسترسی پایین به مراقبت‌های سلامت منجر به مرگ ناشی از مالاریا در دنیا می‌شود.
ایمنی می‌تواند افول کند
افراد مقیم مناطق مالاریاخیز ممکن است به طور مکرر در معرض بیماری قرار گرفته و ایمنی نسبی به آن داشته باشند که می‌تواند شدت علائم بیماری را کاهش دهد. با این حال اگر فرد از آن منطقه برود این ایمنی نسبی از بین خواهد رفت.
عوارض
مالاریا می‌تواند کشنده باشد، به خصوص نوعی از انگل که در مناطق استوایی آفریقا هستند. مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها تخمین می‌زند ۹۱ درصد مرگ‌های ناشی از این بیماری در آفریقا هستند-به خصوص کودکان زیر ۵ سال.
در اغلب موارد، مرگ ناشی از مالاریا به یک یا چند عارضه خطرناک وابسته است:
مالاریای مغزی: اگر گلبول‌های قرمز پر از انگل عروق خونی کوچک مغز را مسدود کنند، سبب تورم مغز یا آسیب مغزی می‌شود. مالاریای مغزی ممکن است سبب تشنج و کما شود.
مشکلات تنفسی: تجمع مایع در ریه‌های(ادم ریوی)می‌تواند تنفس را مشکل سازد.
نارسایی ارگان: مالاریا می‌تواند سبب نارسایی کلیه یا کبد شود یا منجر به پارگی طحال گردد. هر کدام از این عوارض می‌توانند مرگبار باشند.
کم خونی: مالاریا به گلبول‌های قرمز آسیب وارد کرده و سبب کم خونی می‌شود.
قندخون پایین: انواع شدید مالاریا به خودی خود می‌توانند سبب کاهش قندخون شوند. قندخون بسیار پایین می‌تواند منجر به کما یا مرگ شود.
مالاریا می‌تواند عود کند
برخی از انواع انگل مالاریا، که اغلب سبب موارد خفیف بیماری می‌شوند می‌توانند سال‌ها باقی مانده و سبب عود شوند.
تشخیص
برای تشخیص مالاریا پزشک سوابق پزشکی بیمار را بررسی، وی را معاینه و آزمایش خون درخواست خواهد کرد. آزمایشات خون تنها راه تأیید تشخیص مالاریا هستند. آزمایشات خونی خاص می‌توانند از طریق نشان دادن موارد زیر به پزشک کمک کنند:
- وجود انگل در خون برای تأیید ابتلای فرد به مالاریا
- نوعی از مالاریا که علائم بیماری فرد را ایجاد می‌کنند
- اگر عفونت فرد ناشی از انگل مقاوم به برخی داروها باشد
آزمایشات خونی دیگر به تعیین اینکه آیا بیماری عوارض خطرناکی ایجاد خواهد کرد کمک می‌کنند.
برخی آزمایشات برای تکمیل شدن به چند روز زمان نیاز دارند، در حالی که برخی از آنان می‌توانند نتیجه را در کمتر از ۱۵ دقیقه تعیین کنند.
درمان
مالاریا با تجویز داروهایی برای کشتن مالاریا درمان می‌شود. نوع دارو و طول درمان متفاوت خواهد بود و به موارد زیر وابسته است:
- نوعی از انگل مالاریا که فرد بدان مبتلا است
- شدت علائم
- سن بیمار
- حاملگی
دارو درمانی
شایع‌ترین داروهای ضد مالاریا عبارتنداز:
درمان‌های ترکیبی بر پایه آرتمیسینین(ACTs): این داروها در اغلب موارد خط اول درمان هستند. انواع مختلفی از این داروها وجود دارد. مثال‌های آن عبارتنداز آرتمتر-لومفانترین و آرتسونات-آمودیاکویین. هر ACT یک ترکیب از دو یا چند داروست که به طرق مختلف علیه انگل مالاریا عمل می‌کنند.
کلروکین فسفات: کلروکین ارحج‌ترین دارو برای هر نوع انگل حساس به دارو است. اما در اغلب نقاط جهان انگل‌ها به کلروکین مقاومت یافته‌اند و دیگر نمی‌توان از این دارو برای درمان مالاریا کمک گرفت.
دیگر داروهای شایع ضد مالاریا عبارتنداز:
- ترکیب اتاوکون و پروگانیل
- کویینین سولفات با داکسی سیکلین
- مفلوکویین
- پریماکین فسفات
پیشگیری
اگر فرد در منطق مالاریاخیز زندگی می‌کند یا به آن نواحی سفر می‌کند، باید اقداماتی برای جلوگیری از نیش پشه انجام دهد. پشه‌ها اغلب بین غروب تا سپیده دم فعالیت دارند. برای محافظت خود باید اقدامات زیر انجام گیرند:
- پوشاندن پوست با شلوار و پیراهن آستین بلند
- زدن مواد ضدحشره به پوست و لباس‌ها
- خوابیدن زیر پشه بند
