خیلی از ما به راحتی می‌توانیم ساعت‌های طولانی در هواپیما بنشینیم و از مسافرت خود لذت ببریم. ما سفر با هواپیما را بیشتر با هشدارهای ایمنی پرواز به یاد می‌آوریم، که پیش از بلند شدن هواپیما توسط مهماندارها به مسافرین داده می‌شود. همان مسئله‌ی «دو در در جلو و دو در در عقب» که زمانی به یک میم تبدیل شده بود! ولی جدا از هشدارهای ایمنی، مسافرت با این پرنده‌ی فلزی ۶۰ تنی می‌تواند آثار زیستی بر روی بدن و ذهن ما داشته باشد. برای مثال، بعضی از والدین از گریه کودکان در هواپیما شکایت می‌کنند.
گریه کودکان در هواپیما از چه علتی ناشی می‌گردد؟
عده‌ای شاید از شنیدن چیزی که می‌خواهم بگویم تعجب کنند، اما آن‌هایی که تجربه‌ی مسافرت با هواپیما را دارند، حرفهای من را بهتر خواهند فهمید. هنگامی که هواپیما به ارتفاع بالاتر از ۱۱۲۰۰ متر صعود می‌کند، یک‌سری اتفاقات عجیب برای مسافرین روی می‌دهد. در چنین ارتفاعی، فشار اتمسفر کاهش پیدا می‌کند، جوانه‌های چشایی تا حدودی بی‌حس می‌شوند، پوست رطوبت خود را از دست می‌دهد، و حتا ممکن است عده‌ای شروع به گریه بکنند، که لزوماً کودک هم نیستند. شاید عجیب به نظر برسد، ولی خیلی‌ها هستند که در آسمان گریه می‌کنند!
آژانس هواپیمایی «ویرجین آتلانتیک» در سال ۲۰۱۱ یک نظرسنجی در فیس‌بوک به راه انداخت، و در آن از مسافرین خود پرسید که چند نفرشان در حین پرواز دچار تغییرات هیجانی شده‌اند. ۵۵ درصد از پاسخ‌دهندگان گفته بودند که با اوج گرفتن هواپیما، کنترل احساسات خود را از دست می‌دهند. پس از آن که مشخص شد قضیه جدی است، ویرجین آتلانتیک پیش از پخش فیلم‌های سینمایی – به خصوص انواع غم‌انگیز – برای مسافرین خود در حین پرواز، هشدارهایی تحت عنوان «هشدارهای اشک‌آلود» پخش می‌کرد. اما علت گریه کودکان در هواپیما چیست؟
افسانه‌ی مسافرین هوایی گریان
پیش از آن که مستقیماً سراغ پاسخ پرسش خود برویم، بهتر است با اصطلاحی تحت عنوان «Mile Cry Club» آشنا شوید. می‌دانیم که رویدادهای عجیب در جوامع مختلف شرح و بسط داده شده و در قالب افسانه‌هایی در بین اعضای جامعه گسترش پیدا می‌کنند. «Mile Cry Club» در واقع نام افسانه‌ای است که می‌گوید مسافرین هواپیما در حین تماشای فیلم‌های سینمایی، بیشتر از حالت عادی تمایل به گریه کردن دارند. ما می‌دانیم که افسانه‌ی مسافرین هوایی گریان، خیلی هم افسانه نیست؛ اما به دلیل این که شواهد علمی حمایت‌کننده از صحت این مسئله بسیار کم است، نمی‌توان با قطعیت گفت که این افسانه واقعیت دارد.
طی سال‌ها گذشته، دانشمندان پرشماری از رشته‌های گوناگون، مانند روان‌شناسی و پزشکی، به انجام مطالعه بر روی افسانه یا اثر «مسافرین هوایی گریان» علاقه پیدا کرده‌اند. آن‌ها با این که هنوز نتوانسته‌اند به علت قطعی بروز این پدیده دست یابند، اما حدس می‌زنند که مثلث کمبود اکسیژن، دهیدراتاسیون (از دست دادن آب) و استرس، علت گریه کودکان در هواپیما باشد.
کمبود اکسیژن را دست کم نگیرید
هم‌زمان با صعود هواپیما به ارتفاع استاندارد، فشار هوا کاهش می‌یابد. دلیل ترق تروق کردن گوش‌هایمان نیز همین است. برای این که به درک بهتری از افت فشار هوا برسیم، می‌توانیم بگوییم که فشار هوایی که یک مسافر هواپیما در طول پرواز تجربه می‌کند، معادل با فشاری است که یک کوه‌نورد حرفهای در ارتفاع ۶ تا ۸ هزار پایی از سطح دریا، در دامنه‌ی رشته‌کوه‌های آلپ با آن روبه‌رو می‌گردد. کاهش فشار هوای اطراف باعث کاهش سطح اکسیژن در حال گردش در جریان خون می‌شود. این وضعیت «هیپوکسی» نام دارد. هیپوکسی علائمی به همراه خواهد داشت. خستگی، گیجی، کاهش قدرت تصمیم‌گیری، و مهم‌تر از همه، بی‌اختیاری در کنترل هیجانات، طیفی از علائم بالینی هستند که فرد مبتلا به هیپوکسی می‌تواند تجربه کند.
این مقاله را بخوانید: اثرات کمبود اکسیژن بر مغز چیست؟
سیستم تهویه‌ی هواپیما عامل دیگری است که باعث بدتر شدن وضعیت می‌شود. عملکرد این سیستم به گونه‌ای است که هوای موجود در داخل کابین را تا حدی که ۲۵ الی ۳۰ درصد رطوبت داشته باشد، خشک می‌کند. خشک شدن هوای اطراف موجب دهیدراتاسیون یا از دست دادن آب بدن می‌شود.
هیپوکسی شاید مقصر اصلی نباشد
خبر خوب این است که هیپوکسی خفیف تأثیر چندانی بر روی یک فرد سالم ندارد. خوب از این نظر که خلبان هم درست در شرایطی که ما در آن قرار داریم، در حال هدایت کردن هواپیماست! اما هر چقدر شدت هیپوکسی افزایش پیدا کند، تغییرات جسمانی و روانی بیش‌تری به سراغ فرد خواهد آمد. گاهی ممکن است چنین تغییراتی یک فرد سالم را به خواب فرو برده، و باعث احساس سرگیجه و خستگی بشود.
تغییرات تنکردشناختی ساده‌ای مانند خستگی و سرگیجه، زمینه را برای دیوانه شدن مغز فراهم می‌سازد! مغز رفته‌رفته متوجه می‌شود که یک جای کار اشکال دارد، چرا که احساس ناراحتی ما را می‌فهمد. ممکن است خیلی‌ها متوجه این مسئله نباشند، اما جدای از هیپوکسی، عوامل دیگری مانند «کلاستروفوبیا» یا ترس از محیط‌های بسته، استرس مسافرت و خستگی، همگی می‌توانند به بروز تغییرات روانی منجر شوند.
این مقاله را بخوانید: استرس چه اثری بر روی مغز دارد؟
ما در حین پرواز هیچ‌گونه کنترلی بر وضعیت محیط اطراف خود نداریم. تمام عوامل تنش‌زایی که تا این‌جا برشمردیم به صدور پاسخ «ستیز و گریز» از سوی دستگاه عصبی خودمختار منجر می‌گردد.
نقش کورتیزول در ادامه‌ی راه
این وقایع باعث می‌شود بدن مقادیر بیش‌تری از هورمون «کورتیزول» را ترشح کند، که به هورمون استرس شهرت دارد. کورتیزول از طریق افزایش فشار خون و ضربان قلب بر روی هیجانات ما تأثیر می‌گذارد، و اجازه نمی‌دهد به اندازه‌ی کافی بر روی احساسات‌مان حاکم باشیم. حال تمام این فعل و انفعالات را با هیپوکسی، دهیدراتاسیون و فیلم‌های تاریخ مصرف گذشته در هم بیامیزید، تا متوجه شوید چرا ۴۱ درصد از مسافرین ویرجین آتلانتیک در حین پرواز زیر پتو قایم می‌شوند تا کسی اشک‌هایشان را نبیند!
این می‌تواند توجیه‌کننده‌ی علت گریه کودکان در هواپیما باشد. کودکان نسبت به تغییرات محیط حساس‌ترند و با احتمال بیش‌تری وارد یک چرخه‌ی معیوب از گریه و زاری می‌شوند که اعصاب بقیه را به هم می‌ریزد! با این حال، مطالعات به بررسی ارتباط بین عوامل قبلی با گریه کودکان در هواپیما نپرداخته‌اند.
بعضی از دانشمندان گفته‌اند که علت گریه ربطی به محتوای فیلم‌های پخش شده در حین پرواز ندارد، بلکه ممکن است عده‌ای در حین تماشای فیلم‌های اکشن هم دچار این وضعیت بشوند. به نظر می‌رسد احساس انزوا و محاصره شدن از سوی غریبه‌ها باعث آسیب‌پذیرتر شدن مسافرین هواپیما می‌گردد.
