مطالعه‌ی جدید که در مجله Nature Communications به چاپ رسیده است، استفاده از ویروس‌های ویرایش شده از نظر ژنتیکی برای درمان عفونت‌های باکتریایی مقاوم به آنتی‌بیوتیک‌ها را برای نخستین بار در دنیا مطرح می‌کند. این درمان موفقیت آمیز، برای کارآزمایی‌های بالینی بزرگتر به منظور تعیین چگونگی تأثیر دقیق این پروسه در جمعیت‌های انسانی بزرگتر، مسیر را هموارتر خواهد ساخت.
باکتریوفاژ که معمولاً فاژ نیز نامیده می‌شود، نوعی ویروس است که به باکتری حمله کرده و آن را از بین می‌برد. بیش از یک قرن است که دانشمندان به‌دنبال شناخت و استفاده بیشتر از فعالیت باکتری کشی این ویروس‌ها بودند اما با کشف آنتی‌بیوتیک‌ها توجه به این روش کمتر شد. اخیراً با رشد روز افزون ترس از باکتری‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک، دانشمندان دوباره توانایی بالقوه‌ی فاژها را مورد توجه قرار داده‌اند.
Graham Hatfull دانشمند ژنتیک مولکولی از موسسه پزشکی هاوارد هیوجز در دانشگاه پیتسبورگ، چند دهه است که از نقاط مختلف جهان فاژها را جمع آوری می‌کند. این پروژه SEA-PHAGES نام دارد و ظاهرا برای ایجاد کتابخانه‌ای بیولوژیکی بوده است. با این وجود، کل موضوع در سال ۲۰۱۷، زمانی که Hatfull با یکی از همکارانش در لندن تماس گرفت عوض شد.
«احساس می‌کردم کردم این مجموعه برای کمک به پاسخ به همه‌ی انواع سوالات بیولوژی بسیار قدرتمند است. اما هیچگاه فکر نمی‌کردم از این فاژها را برای اهداف درمانی استفاده کنیم.»
Hatfull
دو بیمار جوان پس از عمل پیوند ریه از عفونت‌های باکتریایی مقاوم به درمان رنج می‌بردند. پزشکان با Hatfull تماس گرفتند به امید این که او بتواند از بین مجموعه‌ی فاژهای خود پیدا کند که بتوانند این باکتریها را هدف قرار دهند.
ماهها پس از دریافت نمونه‌ی باکتریها، تیم Hatfull فاژی را یافتند که یکی از باکتری‌های ایجاد کننده‌ی عفونت در بدن این دو شخص را به صورت موثری مورد هدف قرار داد. متاسفانه، خیلی دیر شده بود چرا که یکی از بیماران چند هفته قبل از این اتفاق از شدت عفونت فوت کرده بود.
با تمرکز بر سویه‌های باکتریایی بیمار دیگر، دانشمندان بر روی سه فاژ تمرکز کردند. برای افزایش بازدهی کشندگی باکتریها، دو فاژ دستکاری ژنتیکی شدند و پس از آن با هم ترکیب شده و کوکتلی متشکل از میلیون‌ها فاژ به ازای هر دوز را تشکیل داند.
بیشتر بخوانید:
درمان به صورت فوق العاده‌ای موفقیت آمیز بود و صد البته که تاحدودی دشوار هم بود. بیمار به مدت ۶ ماه، دو بار در روز تزریق داخل وریدی دارو و در کنار آن درمان‌های موضعی برای ضایعات پوستی داشت. ۶ هفته پس از آغاز درمان، اسکن کبدی نشان داد که عفونت کاملاً پاک شده است. عفونت سطحی در سرتاسر پوست فرد بسیار آهسته‌تر به درمان پاسخ داد. تا به امروز تمام عفونت‌های پوستی یک بیمار پاک شده است.
این نتایج باورنکردنی نویدبخش آینده‌ای روشن برای درمان با فاژ هستند. با این وجود، چالش‌های فراوانی وجود دارند که قبل از آغاز مصرف بالینی به صورت گستره باید بر آن‌ها چیره شد. شاید بزرگترین مانع، این باشد که درمان شخصی می‌باشد. این یک مورد باعث شد یک تیم از محققین ماهها تلاش کنند تا یک درمان مخصوص برای یک بیمار پیدا کنند. مشخص نیست ساخت یک کوکتل حاوی طیف گسترده‌ای از فاژها با توانایی هدف قرار دادن عفونت‌های باکتریایی به صورت گسترده‌تر چقدر سخت خواهد بود.
مهم است که دقت کنیم که این مورد یک کیس جداگانه است نه یک کارآزمایی بالینی بزرگ. به همین خاطر مطمئن نیستیم که بهبود شخص نتیجه‌ی مستقیم استفاده از فاژ باشد و از اثربخشی درمان در سایر افراد اطمینان نداریم. نیمه‌ی پر لیوان این است که عوارض جانبی درمان تقریباً وجود نداشتند و محققین گزارش کردند باکتری نسبت به تهاجم فاژ هیچگونه مقاومتی نشان نمی‌دهد.
