یک دوست خوب باید دارای چه ویژگی‌هایی باشد؟ ما همه دوست داریم دور و برمان پر از آدم‌های وفادار، راست‌گو، بذله‌گو و مهربان باشد. بالأخره هر چه که باشد، ما بازتابی از آدم‌های اطراف خودمان هستیم. اما ایده‌آل‌های ما از یک دوست خوب تا چه حد در دنیای واقعی، رنگ واقعیت به خود می‌بیند؟ و این که نوع شکل‌گیری دوستی‌ها در فضای مجازی چه تفاوتی با پیدا کردن همین دوست در دنیای حقیقی دارد؟ صحبت امروز ما در مورد عوامل تأثیرگذار بر انتخاب دوست در فضای مجازی است.
گروهی از پژوهشگران دانشگاه‌های استنفورد و کالیفرنیا دیویس، در جدیدترین مقاله‌ی خود به همین سؤال پاسخ داده‌اند. این مقاله در مجله‌ی Social Psychology and Personality Science منتشر شده است. نکته‌ی جالب در مورد پژوهش مذکور، این است که بر اساس یافته‌های محققین، نحوه‌ی انتخاب دوست در فضای مجازی با نوع پیدا کردن دوست در دنیای واقعی، تفاوت‌های بنیادی دارد.
این را هم بخوانید: نوع دوستی فواید عجیبی برای سلامتی شما دارد
محققان به منظور انجام این مطالعه، از ۱۴۰ دانشجوی در حال تحصیل دعوت به همکاری کردند. در بخش اول مطالعه، از شرکت‌کنندگان خواسته شد به تکمیل کردن پرسش‌نامه‌ای بپردازند که در بردارنده‌ی فهرستی از ۱۹ صفت شخصیتی (بلندپروازی، سخاوتمندی، ورزش و …) بود. شرکت‌کنندگان از بین عناوین موجود در این فهرست، سه مورد از اصلی‌ترین صفاتی را انتخاب نمودند که ترجیح می‌دادند در دوست خود مشاهده کنند. آن‌ها هم‌چنین سه مورد از نامطلوب‌ترین صفات ممکن را نیز برای دوست خود انتخاب کردند (هیچ یک از این صفات بد نبودند، بلکه با یک‌دیگر تفاوت داشتند).
سه هفته پس از این ماجرا، شرکت‌کنندگان دوباره به آزمایشگاه دعوت شدند. پژوهشگران به شرکت‌کنندگان اطلاع دادند که تا لحظاتی دیگر قرار است با یک فرد جدید آشنا شوند. انتظاری که از داوطلبین می‌رفت این بود که بگویند که آیا چنین فردی را به عنوان یک دوست می‌پذیرند یا خیر.
پیش از روی دادن ملاقات، محققان به هر یک از شرکت‌کنندگان برگه‌ای دادند که در آن خصوصیات شخصیتی این فرد تازه‌وارد نوشته شده بود. نکته‌ی مهم این بود که پژوهشگران به منظور تدوین این برگه‌ی معرفی، از همان سه صفت عالی و بدی بهره گرفته بودند، که هر یک از شرکت‌کنندگان در مرحله‌ی اول مطالعه برای دوست خود تعیین کرده بودند. همان‌طور که داوطلبین مشغول خواندن اطلاعات موجود در این برگه بودند، از آن‌ها خواسته شد که احتمال شکل‌گیری رابطه‌ی دوستی با این فرد را برای خود مشخص کنند.
بالأخره، داوطلبان توانستند این دوست تازه‌وارد را ملاقات کنند. ملاقات به دو شکل حضوری و آنلاین صورت می‌گرفت، به این ترتیب که داوطلبان یا به صورت رو در رو با فرد مذکور ملاقات می‌کردند، و یا از طریق یک مکالمه‌ی تصویری مجازی. در جریان این ملاقات، پژوهشگران از هر دو طرف ملاقات خواستند که تعدادی از تصاویر را – که در ادامه برایشان به نمایش در می‌آمد – به منفعلانه‌ترین شکل ممکن توصیف کنند (یعنی بدون آگاهی داشتن از محتوای تصویر، هر چیزی که به ذهن‌شان می‌رسد بگویند). توجه داشته باشید که شرکت‌کننده‌ی تازه‌وارد در واقع یک بازیگر بود که در تمام ملاقات‌های خود با داوطلبین به همه‌ی سوال‌ها جواب یکسان می‌داد.
پس از اتمام ملاقات، محققان یک بار دیگر از داوطبین خواستند تا میزان علاقه‌ی خود به برقراری دوستی با فرد مذکور را مشخص کنند.
این را هم بخوانید: راه‌های ایجاد رابطۀ دوستی و حفظ آن
طراحی مطالعه به شکل فوق، به پژوهشگران این اجازه را می‌داد که انتظارات هر یک از شرکت‌کنندگان را از دوست احتمالی خود در سه وضعیت متفاوت ارزیابی نمایند. این سه وضعیت عبارت بودند از:
- مطالعه‌ی برگه‌ی معارفه به تنهایی
- مطالعه‌ی برگه‌ی معارفه و ملاقات با فرد مذکور در قالب یک تماس تصویری آنلاین
- مطالعه‌ی برگه‌ی معارفه و ملاقات با فرد مذکور به صورت حضوری
علاوه بر این، در هر یک از سه وضعیت یاد شده، به شرکت‌کنندگان این‌طور القا شده بود که فرد مورد نظر دارای هر سه صفت عالی و یا هر سه صفت نامطلوب است.
انتخاب دوست در فضای مجازی چه فرقی با دنیای واقعی دارد؟
در نهایت، می‌رسیم به یافته‌های این مطالعه. اولین یافته، که چندان هم غافلگیرکننده نیست، این بود که شرکت‌کنندگان هنگامی تمایل بالایی به برقراری دوستی با فرد غریبه داشتند، که صفات مورد علاقه‌ی خودشان در برگه‌ی معارفه‌ی وی نوشته شده باشد. با این حال، پس از این که شرکت‌کنندگان موفق به ملاقات با بازیگر غریبه‌ی داستان شدند، اثر تقویت‌کننده‌ی آن برگه فروکش کرد، و داوطلبان از دوستی با این فرد دلسرد شدند. به عبارت دیگر، پس از ملاقات با فرد غریبه، علاقه‌ی شرکت‌کنندگان به برقراری رابطه‌ی دوستی، تماماً از روی برگه‌ی صفات به تجربه‌ی واقعی خودشان از ملاقات با این فرد، انتقال یافت.
جالب است که الگوی رفتاری مشابه برای ملاقات‌های آنلاین نیز صادق بود. شنیدن پاسخ‌های لحظه‌ای این فرد در توصیف هر یک از تصاویر به نمایش درآمده، به خودی خود کافی بود تا تمام ایده‌آل‌های موجود در ذهن شرکت‌کنندگان را به فراموشی بسپارد.
همه‌ی این‌هایی که گفتیم یعنی چه؟
به بیان ساده، دوستی‌هایی که ما در فضای مجازی برای خود انتخاب می‌کنیم، تا حد زیادی تابع استانداردهایی است که در زندگی واقعی برای دوست احتمالی‌مان تعریف کرده‌ایم. اما، اگر قرار باشد پس از یک ملاقات زنده با این دوست احتمالی، در مورد میزان علاقه‌ی خود به حفظ دوستی قضاوت کنیم، خواهیم دید که تمام آن ایده‌آل‌هایی که از قبل در ذهن‌مان داشتیم، جای خود را به داده‌هایی می‌دهند که از این ملاقات به دست آورده‌ایم. یعنی این که ممکن است با فردی که فکر می‌کردیم صفات خوب کافی را ندارد، پس از یک بار ملاقات، دوست شویم. و یا این که فرد دارای صفات مطلوب را از نزدیک ببینیم و به این نتیجه برسیم که هیچ‌یک از آن صفات مطلوب او را واقعاً به یک دوست تبدیل نمی‌کند.
