فرزندتان به تازگی بی‌قرار یا پرخاشگر شده و نگران هستید ناشی از سوءمصرف مواد باشد؟ به تازگی ماده‌ای مصرف کرده‌اید و نگران هستید به سوءمصرف آن دچار شوید؟ اصلاً سوءمصرف مواد چیست ؟ علائم سوءمصرف مواد کدامند؟ در این موارد از کجا باید مطمئن شد؟ با ما همراه باشید تا به این سوالات پاسخ دهیم.
چاپ پنجم راهنمای تشخیصی وآماری اختلالات ذهنی که اغلب DSM-V یا DSM 5 نامیده می‌شود، آخرین نسخه‌ی متن استاندارد طلایی مجمع روانپزشکی آمریکا در خصوص نام‌ها، علائم و ویژگیهای تشخیصی هر بیماری روانی شناخته شده اعم از اعتیادهاست.
معیارهای DSM 5 برای اختلالات مصرف مواد بر مبنای دهه‌ها مطالعه و دانش بالینی است. چاپ مذکور در می ۲۰۱۳، نزدیک به ۲۰ سال پس از انتشار اصلی چاپ قبلی (DSM-IV:1994)، منشر گردید.
اختلالات سوءمصرف مواد کدامند؟
DSM 5 اختلالات مرتبط با مواد را ناشی از مصرف ۱۰ دسته‌ی دارویی جداگانه در نظر می‌گیرد: الکل؛ کافئین؛ ماری‌جوانا؛ توهم‌زاها (فن سیکلیدین یا آریل سیکلو هگزیل آمین و سایر توهم‌زاها نظیر LSD)؛ مواد استنشاقی؛ مخدرها؛ آرام‌بخش‌ها؛ خواب‌آورها یا ضد اضطراب‌ها؛ محرک‌ها (شامل مواد از نوع آمفتامین، کوکائین و سایر محرک‌ها)؛ تنباکو و سایر مواد یا حتی مواد ناشناخته. از این رو، با این که برخی از گرو‌ه‌های اصلی مواد روان‌گردان به طور خاص شناسایی شده‌اند، اما مصرف سایر مواد و مواد ناشناخته نیز می‌تواند ساسا یک اختلال مرتبط با مواد یا اختلال اعتیاد‌آور را تشکیل دهد.
فعال شدن سیستم پاداش مغز در مرکز مشکلات برخاسته از مصرف مواد قرار دارد. احساس پاداشی که افراد در نتیجه‌ی مصرف مواد تجربه می‌کنند، ممکن است چنان عمیق باشد که در سایه‌ی مصرف مواد، از سایر فعالیت‌های طبیعی چشم‌پوشی کنند. در حالی که مکانیسم‌های فارماکولوژیکی هر دسته‌ی دارویی متفوات از سایر دسته‌هاست، فعال شدن سیستم پاداش در مواد مختلف از نظر ایجاد احساس لذت یا سرخوشی که اغلب از آن با عنوان بالا بودن یا high یاد می‌شود، مشابه است.
از نظر DSM ۵ همه‌ی افراد به طور خودکار یا برابر مستعد ابتلا به اختلالات مرتبط با مواد نیستند و برخی دارای سطح کنترل پایین‌تری هستند که در شرایط مواجهه با مواد، آن‌ها را مستعد ابتلا به مشکلاتی می‌کند.
دو گروه اختلال مرتبط با مواد وجود دارد: اختلالات مصرف مواد و اختلالات ناشی از مواد. اختلالات مصرف مواد الگوهای علائمی هستند که از مصرف مواد ناشی شده و علی‌رغم تجربه‌ی مشکلات ناشی از این امر، شما را وادار به ادامه‌ی مصرف می‌کنند. اختلالات ناشی از مواد از جمله مسمومیت، ترک و سایر اختلالات روانی ناشی از مواد/ دارو نیز در ادامه در کنار اختلالات مصرف مواد به تفصیل شرح داده شده است.
معیارهای اختلالات مصرف مواد کدامند؟
اختلالات مصرف مواد شامل طیف گسترده ای از مشکلات ناشی از مصرف مواد بوده و با ۱۱ معیار مختلف شناخته می‌شوند:
- مصرف مواد در مقادیر بزرگ‌تر یا به مدت طولانی‌تر از آنچه قصد داشتید.
- مایل به قطع یا متوقف کردن مصرف هستید اما نمی‌توانید این اقدام را مدیریت کنید.
- هوس و ترغیب به استفاده از مواد.
- زمان زیادی را به تهیه، مصرف یا برطرف شدن علائم مصرف اختصاص می‌دهید.
- به دلیل مصرف مواد، قادر به مدیریت کارهایی که باید در محل کار، خانه یا مدرسه انجام دهید، نیستید.
- تداوم مصرف علی‌رغم ایجاد مشکلات در روابط اجتماعی.
- رها کردن فعالیت‌های مهم اجتماعی، کاری یا تفریحی به علت مصرف مواد.
- استفاده‌ی مکرر از مواد حتی اگر شما را در معرض خطر قرار دهد.
- ادامه‌ی مصرف در صورتی که بدانید درگیر مشکلی فیزیکی یا روانی هستید که می‌تواند ناشی از مصرف مواد بوده یا مصرف مواد آن را تشدید کند.
- نیاز به مقادیر بیشتر مواد برای رسیدن به اثری که می‌خواهید (پدیده‌ی تحمل)
- بروز علائم ترک که با مصرف بیشتر مواد تسکین یابند.
شدت اختلالات ناشی از مصرف مواد
DSM 5 این امکان را برای پزشکان فراهم می‌کند که بسته به تعداد علائم بروز یافته، مشخص کنند شدت اختلال مصرف مواد چقدر است. بروز دو یا سه علامت نشانگر اختلال خفیف است. وجود ۴ یا ۵ علامت، یک اختلال مصرف مواد متوسط را نشان می‌دهد. ۶ علامت یا بیشتر نیز بیانگر اختلال شدید است. پزشکان همچنین در مورد برخی مواد می توانند موجب “بهبویی زودرس” یا “بهبودی مداوم” شده و “درمان نگهدارنده” در “محیط کنترل‌شده” ارائه دهند.
مسمومیت
مسمومیت با مواد، یک گروه از اختلالات ناشی از مواد، علائمی را که افراد هنگام “بالا بودن” تجربه می‌کنند، به تفصیل توضیح می‌دهد که شامل موارد زیر است:
- مسمومیت با ماری‌جوانا
- مسمومیت با کوکائین
- مسمومیت با متامفتامین (محرک‌ها)
- مسمومیت با هروئین (مخدرها)
- مسمومیت با اسید (مسمومیت با دیگر توهم‌زاها یا “سفر اسید”)
- هذیان ناشی از مسمومیت با مواد
اختلالات روانی ناشی از مواد/دارو
اختلالات روانی ناشی از مواد/دارو دسته‌ای از اختلالات روانی هستند. این اختلالات در افرادی بروز می‌کنند که قبل از مصرف مواد هیچ نوع مشکل روانی نداشته‌اند و شامل موارد زیر می‌باشند:
- اختلالات روانی ناشی از مواد
- اختلالات دوقطبی مرتبط با مواد
- اختلالات افسردگی ناشی از مواد
- اختلالات اضطرابی ناشی از مواد
- اختلالات وسواس فکری-عملی مرتبط با مواد
- اختلالات خواب ناشی از مواد
- اختلالات جنسی ناشی از مواد
- هذیان مرتبط با از مواد
- اختلالات عصبی شناختی مرتبط با مواد
