این وضعیت می‌تواند بر تعادل، حرکت و توانایی خواندن تأثیر بگذارد.
دوبینی هنگامی رخ می‌دهد که شخص یک تصویر را به صورت دوتایی ببیند؛ در صورتی که در آن فقط یک تصویر وجود داشته باشد. این دو تصویر می‌توانند در کنار هم، در بالای هم، یا هر دو حالت باشند. اما علت دوبینی چیست؟
اگر دوبینی فقط روی یک چشم تأثیر بگذارد، تک چشمی است. اگر بر هر دو چشم تأثیر بگذارد، دو چشمی است. درمان‌ها به علت و نوع بیماری بستگی دارد، اما شامل تمرین‌های چشم، عینک مخصوص و جراحی می‌شود.
در این مقاله به بررسی علل، تشخیص و روش درمان دوبینی چشم خواهیم پرداخت.
حقایقی کوتاه درباره دوبینی
در این قسمت به نکات کلیدی در مورد دید دوگانه اشاره می‌کنیم:
- علت دوبینی یا دیپلوپیا می‌تواند طیف وسیعی از بیماری‌های زمینه‌ای باشد.
- دیپلوپیا می‌تواند فقط روی یک چشم یا هر دو تأثیر بگذارد. همچنین می‌تواند یکی از دو حالت دوبینی خفیف یا شدید باشد.
- انحراف چشم در دوران کودکی، در زمان بزرگسالی ممکن است عود کند و باعث ایجاد دوبینی شود.
- دوبینی موقت می‌تواند در اثر الکل یا سایر داروهای مخدر ایجاد شود.
- درمان‌ها می‌توانند شامل جراحی، تمرین‌های چشم یا لنزهای اصلاحی باشند.
علت دوبینی چیست؟
آسیب به اعصاب یا عضلات چشم ممکن است باعث ایجاد دوبینی شود. هر چشم یک تصویر برای خود از محیط ایجاد می‌کند. مغز تصاویر را از هر چشم گرفته و آن‌ها را به عنوان یک تصویر واضح پردازش می‌کند.
صدمه به ماهیچه هایی که چشم‌ها را حرکت می‌دهند یا اعصابی که کنترل حرکت چشم را بر عهده دارند، می‌تواند سبب ایجاد دید دوتایی شود. چشم‌ها باید با هم کار کنند تا عمق میدان دید و تصویر سه‌بعدی ایجاد شود.
برخی از بیماری‌ها می‌توانند عضلات حرکت‌دهنده چشم را تضعیف کنند و سبب ایجاد دوبینی شوند.
علت دوبینی دو چشمی
یکی از دلایل اصلی دوبینی دو چشمی، انحراف چشم یا استرابیسم است.
این حالت هنگامی اتفاق می‌افتد که چشم‌ها به درستی باهم تراز نباشند. استرابیسم در کودکان نسبتاً شایع است. با این حال ، این شرایط همیشه به دوبینی منجر نمی‌شود.
استرابیسم سبب می‌شود که چشم‌ها به جهات کمی متفاوت از یکدیگر نگاه کنند؛ این مشکل ممکن است به دلیل آسیب به عضلات چشم ایجاد شده باشد.
عضلات چشم ممکن است دچار مشکلات زیر باشند:
- فلج یا ضعیف باشند.
- حرکت آن‌ها محدود باشد.
- عضلات بیش از حد قوی یا بیش فعال باشند.
- اعصاب کنترل‌کننده عضلات چشم دچار ناهنجاری باشند.
برخی اوقات، انحراف چشم می‌تواند بعدها در زندگی، در افرادی كه در كودكی انحراف چشم داشته‌اند، برگردد. در بعضی موارد، با وجود این که بینایی فرد قبل از درمان انحراف چشم طبیعی بوده است، دید دوبینی ایجاد می‌شود.
این امر به این دلیل است که مغز برای حفظ دید طبیعی، سیگنال‌های ورودی یکی از چشم‌ها را سرکوب می‌کرده‌است.
سایر شرایطی که می‌توانند علت دوبینی باشند:
اختلال عملکرد تیروئید: غده تیروئید در گردن قرار دارد و هورمونی به نام تیروکسین تولید می‌کند. تغییر در عملکرد غده تیروئید می‌تواند بر روی عضلات خارجی کنترل‌کننده چشم تأثیر گذاشته و سبب اگزوفتالمی شود. در این حالت به دلیل تجمع بافت چربی و سایر بافت‌ها در پشت چشم، چشم‌ها بیرون زدگی پیدا می‌کنند.
سکته مغزی یا حمله ایسکمیک گذرا (TIA): در سکته مغزی، خون به دلیل انسداد رگ‌های خونی نمی‌تواند به مغز برسد. این حالت می‌تواند بر رگ‌های خونی مشروب کننده‌ی مغز یا اعصاب کنترل‌کننده عضلات چشم تأثیر بگذارد و باعث ایجاد دوبینی شود.
آنوریسم: آنوریسم یک برآمدگی در رگ خونی است که می‌تواند بر عصب عضله چشم فشار وارد کند.
نارسایی همگرایی: در این شرایط، چشم‌ها به طور صحیح با هم کار نمی‌کنند. علت این امر ناشناخته است، اما تصور می‌شود ناشی از آن است که ماهیچه‌های کنترل کننده‌ی حرکت چشم‌ها، هماهنگ باهم عمل نمی‌کنند.
دیابت: این بیماری بر رگ‌های خونی تغذیه‌کننده شبکیه در پشت چشم تأثیر می‌گذارد. همچنین می‌تواند بر اعصاب کنترل‌کننده حرکات چشم تأثیر بگذارد.
میاستنی‌گراویس: این بیماری باعث ضعف در عضلات از جمله عضلات کنترل‌کننده چشم می‌شود.
تومورها و سرطان‌های مغزی: یک تومور یا توده در ناحیه پشت چشم می‌تواند در حرکت آزادانه چشم اختلال ایجاد کرده یا به عصب بینایی آسیب برساند.
بیماری مالتیپل اسکلروزیس یا MS: نوعی بیماری است که بر سیستم عصبی مرکزی از جمله اعصاب موجود در چشم تأثیر می‌گذارد.
چشم سیاه: آسیب چشمی می‌تواند باعث جمع شدن خون و مایعات در اطراف چشم شود که ممکن است به خود چشم یا ماهیچه‌ها و اعصاب اطراف آن فشار وارد کند.
آسیب دیدگی سر: آسیب فیزیکی به مغز، اعصاب، ماهیچه ها یا کاسه چشم می‌تواند حرکت چشم و ماهیچه‌های آن را محدود کند.
علت دوبینی یک چشمی
اگر دوبینی هنگامی که یک چشم پوشانده شده و دید فقط با یک چشم امکان‌پذیر است، ایجاد گردد، به این حالت دوبینی یک چشمی گفته می‌شود.
شیوع دوبینی یک چشمی کم‌تر از دوبینی دوچشمی است. شرایط زیر می‌توانند علت دوبینی یک چشمی باشند:
آستیگماتیسم: قرنیه یا لایه شفاف جلوی چشم به صورت نامنظم شکل می گیرد. در آستیگماتیسم قرنیه به جای این که مانند یک توپ بسکتبال کاملاً گرد باشد، دارای دو منحنی روی سطح خود است.
خشکی چشم: در این حالت چشم اشک کافی تولید نمی‌کند یا خیلی سریع خشک می‌شود.
کراتوکونوس: حالتی تخریبی در چشم است که باعث می‌شود قرنیه نازک و مخروطی‌شکل شود.
ناهنجاری‌های شبکیه: به عنوان مثال، در تخریب ماکولا، مرکز دید فرد به آرامی از بین می رود و گاهی اوقات تورم ممکن است رخ دهد که می‌تواند باعث ایجاد دوبینی در یک چشم شود.
آب مروارید: آب مروارید در بیش از نیمی از افراد در ایالات متحده بالای ۸۰ سال رخ می‌دهد و بعضی اوقات می‌تواند باعث ایجاد دوبینی در یک چشم شود.
علت دوبینی موقت
دوبینی گاهی می‌تواند موقت یا ناگهانی باشد. مسمومیت با الکل، بنزودیازپین‌ها، مواد اپیوئیدی یا برخی داروهای خاص تشنج و صرع گاهی اوقات باعث ایجاد دوبینی موقت می‌شوند. اما علت دوبینی ناگهانی چیست ؟ علت دوبینی ناگهانی می‌تواند آسیب دیدگی سر مانند ضربه مغزی باشد.
خستگی یا خسته بودن چشم‌ها نیز می‌تواند باعث ایجاد دوبینی شده و علت دوبینی لحظه ای باشد. اگر بینایی به سرعت به حالت طبیعی برنگشت، در اسرع وقت جهت یافتن علت دوبینی و سردرد حاصل از آن، به دنبال مراقبت های پزشکی باشید.
تشخیص
تشخیص دوبینی برای یک متخصص چشم می‌تواند مسئله‌ای چالش برانگیز باشد زیرا دلایل احتمالی زیادی وجود دارد.
در مقاله ای از وب سایت آکادمی چشم پزشکی آمریکا(American Academy of Ophthalmology website) گفته شده است:
ابتلا به بیماری دوبینی ممکن است به دلیل یک خشکی چشم ساده تا تومور مغزی که تهدیدکننده زندگی است، باشد. همچنین علت ابتلا ممکن است مانند انسفالوپاتی ورنیکه نادر یا مانند همگرایی چشم، شایع باشد.
میریام کارمل
متخصص با طرح این سوال که آیا دوبینی یک چشمی است یا دو چشمی، تشخیص را شروع می‌کند. اگر دوبینی یک چشمی باشد، به‌نظر می‌رسد که مشکل بیشتر از چشم است تا از اعصاب و احتمالاً خطر کم‌تری وجود دارد.
تشخیص در کودکان
کودکان همیشه نمی‌توانند آنچه را که می‌بینند بیان کنند و این مسئله می‌تواند تشخیص را دشوار کند. علائم فیزیکی دوبینی در کودکان شامل موارد زیر است:
- با چشمان نیمه باز یا صمن باریک کردن چشم به اجسام نگاه کردن
- یک چشم را با دست خود پوشاندن
- چرخاندن سر خود در مسیری غیرمعمول
- نگاه کردن به اشیاء از کنار به جای رو به رو
- چشم‌ها را بین تصاویر، از طرفی به طرفی دیگر می‌برند.
روش درمان دوبینی چشم
درمان بسته به علت اصلی بیماری متفاوت است.
درمان دوبینی تک چشمی
درمان به علت ایجاد این حالت بستگی دارد.
آستیگماتیسم: این حالت به شکل ناهموار قرنیه اشاره دارد. عینک‌های طبی یا لنزهای تماسی اغلب می‌توانند این ناهمواری‌ها را خنثی کنند و عبور نور ورودی از داخل چشم را تصحیح کنند.
جراحی لیزر هم گزینه دیگری است. این روش درمانی شامل تغییر شکل قرنیه با لیزر است.
آب مروارید: جراحی معمولاً بهترین گزینه است. عمل جراحی باعث از بین رفتن حالت دید کدر که باعث دوبینی بوده است، می‌شود. عوارض جراحی شامل عفونت، درد و احتمالاً تار شدن دید یا دوبینی است، اما درمان سریع می‌تواند این موارد را برطرف کند.
خشکی چشم: اگر چشم‌ها به اندازه کافی اشک تولید نکنند یا خیلی سریع خشک شوند، این حالت می‌تواند باعث التهاب و درد شده و منجر به دوبینی شود. تجویز قطره‌های جایگزین اشک اغلب باعث تسکین علائم در این حالت می‌شود.
درمان دوبینی دو چشمی
بسته به علت، درمان‌های دوبینی دو چشمی متفاوت است، اما شامل موارد زیر است:
- عینک زدن
- تمرینات چشم
- استفاده از لنز تماسی مات
- تزریق سم بوتولین (بوتاکس) به عضلات چشم، که باعث شل شدن آن‌ها می‌شود
- استفاده از پچ چشمی
- جراحی عضلات چشم برای اصلاح موقعیت آن‌ها
- استفاده از منشور یا پریزم بین چشم‌ها در مرکز میدان بینایی نیز می‌تواند به تراز مجدد تصاویر هر چشم با یکدیگر کمک کند.
تمرینات چشمی
ورزش نمی‌تواند بسیاری از شرایطی را که باعث ایجاد دوبینی می‌شوند، درمان کند. با این حال، برخی از تمرینات می‌توانند به اصلاح نارسایی همگرایی کمک کنند.
همگرایی صاف
- روی یک هدف مشخص، مثلا یک چوب نازک یا متن کوچک در یک مجله متمرکز شوید.
- این جسم را در سطح چشم نگه دارید، به طوری که به اندازه طول بازو از شما دور باشد.
- تا جایی که ممکن است طوری به آن خیره شوید که به عنوان یک تصویر واحد در میدان بینایی باقی بماند.
- هدف را به آرامی به سمت بینی خود حرکت دهید.
- هنگامی که تصویر واحد به دو تصویر تبدیل می‌شود، همکاری دو چشم با هم متوقف می‌شود. تمرکز خود را بر یکی کردن تصویر بگذارید و دوباره هدف را به بینی نزدیک کنید.
- وقتی نتوانستید یک تصویر ببینید، دست خود را به موقعیت اصلی قبلی برگردانید و تمرین را دوباره شروع کنید.
- دامنه همگرایی طبیعی ۱۰ سانتی متر از بینی فاصله دارد. هدف این است که تصویر را به عنوان یک تصویر واحد تا فاصله ۱۰ سانتی متر ببینید.
- ارتوپتیست ممکن است ابزاری به نام کارت نقطه‌ای (Dot Card) به شما ارائه دهد تا این مراحل را با کمک آن انجام دهید.
همگرایی پرشی
- مانند تمرین همگرایی ثابت، هدف مشابهی را انتخاب کنید.
- هدف را در فاصله ۲۰ سانتی‌متری از بینی قرار دهید و شروع کنید.
- بین ۵ تا ۶ ثانیه نگاه خود را بر روی هدف ثابتنگه دارید.
- سپس به یک شیء ثابت در حدود ۳ متر به مدت حدود ۲ تا ۳ ثانیه نگاه کنید.
- سپس نگاه خود را روی هدف نزدیک‌تر برگردانید.
- این کار را تکرار کنید. به تدریج هدف را نزدیک بیاورید، تا زمانی که بتوانید در فاصله ۱۰ سانتی متری بدون مشکل به شی نگاه کنید.
اثربخشی این تمرینات تا حد زیادی به درمان نارسایی همگرایی محدود می‌شود.
اگر علائم بهبود نیافتند، برای آزمایش‌های بیشتر به پزشک خود مراجعه کنید. مدت درمان دوبینی به روش درمانی انتخاب شده بستگی دارد.
