برای درمان کبد چرب چه کنیم ؟ این پرسشی است که امروزه برای افراد زیادی که به کبد چرب مبتلا هستند، مطرح است. بیماری کبد چرب به طور فزاینده‌ای در بسیاری از مناطق جهان رواج پیدا کرده است، به طوری که حدود ۲۵ درصد از مردم جهان به آن مبتلا هستند.
کبد چرب با مشکلاتی مانند چاقی، دیابت نوع ۲ و سایر اختلالات مرتبط با مقاومت به انسولین، ارتباط دارد.
در صورتی که برای درمان کبد چرب اقدامی صورت نگیرد، ممکن است به بیماری کبدی جدی‌تر و یا دیگر مشکلات سلامتی تبدیل شود.
کبد چرب چیست؟
کبد چرب زمانی اتفاق می‌افتد که مقدار زیادی چربی در سلول‌های کبدی تجمع پیدا کند. اگرچه وجود مقدار کمی چربی در این سلول‌ها طبیعی است، وجود بیش از ۵ درصد چربی در سلول‌های کبدی به عنوان کبد چرب در نظر گرفته می‌شود.
با وجود این که نوشیدن زیاد الکل می‌تواند منجر به ابتلا به کبد چرب شود، در بسیاری از موارد ِ کبد چرب، علل دیگری نیز دخیل می‌باشد.
دسته‌ای از بیماری‌های کبد چرب، در رده وسیعی به نام بیماری کبد چرب غیر الکلی یا NAFLD (non-alcoholic fatty liver disease) قرار می‌گیرند. بیماری کبد چرب غیر الکلی، شایع‌ترین بیماری کبدی در بزرگسالان و کودکان در کشورهای غربی است.
کبد چرب غیر الکلی (NAFL) مرحله اولیه و برگشت پذیر بیماری کبد چرب است که متأسفانه، اغلب در این مرحله تشخیص داده نمی‌شود. با گذشت زمان، کبد چرب غیر الکلی می‌تواند به وضعیت کبدی جدی‌تری تبدیل شود که به آن استئاتوهپاتیت غیر الکلی یا NASH گفته می‌شود.
استئاتوهپاتیت غیر الکلی شامل تجمع بیشتر چربی در سلول و التهابی است که به سلول‌های کبدی آسیب می‌رساند. این حالت می‌تواند منجر به آسیب مکرر سلول‌های کبدی و از بین رفتن آن‌ها و در نهایت ایجاد بافت سخت و فیبری یا بافت اسکار شود.
متأسفانه پیش بینی آن که کبد چرب به استئاتوهپاتیت غیر الکلی تبدیل می‌شود یا نه، دشوار است. NASH خطر ابتلا به سیروز کبدی (سخت شدن شدید بافت کبد که منجر به اختلال عملکرد آن می‌شود) و سرطان کبد را افزایش می‌دهد.
کبد چرب غیر الکلی با افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های دیگری چون بیماری‌های قلبی، دیابت و بیماری‌های کلیوی نیز ارتباط دارد.
علل ایجاد کننده کبد چرب
عوامل متعددی می‌توانند سبب ایجاد کبد چرب شوند، از جمله:
چاقی: چاقی به نوعی یک التهاب خفیف است که می‌تواند ذخیره چربی کبد را افزایش دهد. حدود ۳۰ تا ۹۰ درصد افراد چاق بالغ، مبتلا به کبد چرب غیر الکلی هستند. همچنین امروزه به دلیل فراگیر شدن چاقی در کودکان، احتمال ابتلا به کبد چرب غیر الکلی در حال افزایش است.
چربی شکمی: افرادی که وزن طبیعی دارند اما چربی احشایی (به معنی چربی زیاد در اطراف شکم و کمر) فراوانی دارند، ممکن است دچار کبد چرب شوند.
مقاومت به انسولین: مشخص شده است که مقاومت بافت‌ها به انسولین و افزایش سطح انسولین خون، باعث افزایش ذخیره چربی در کبد، در افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ و افراد مبتلا به سندرم متابولیک می‌شود.
مصرف زیاد کربوهیدرات‌های تصفیه شده: مصرف مکرر کربوهیدرات‌های تصفیه شده (مانند برنج سفید، آرد سفید، نان سفید، اغلب انواع پاستا و…) باعث افزایش ذخیره چربی در کبد می‌شود، به خصوص زمانی که فرد دچار اضافه وزن یا مقاومت به انسولین باشد.
مصرف نوشیدنی شیرین: نوشیدنی‌های قندی (شیرین کننده‌های صنعتی) مانند نوشابه و نیز نوشیدنی‌های انرژی‌زا دارای مقدار زیادی قند فروکتوز هستند. مشخص شده است فروکتوز تجمع چربی را در کبد کودکان و بزرگسالان افزایش می‌دهد.
اختلال باکتری‌های روده: مطالعات اخیر نشان می‌دهد به هم خوردن تعادل باکتری‌های طبیعی روده، مشکلات مربوط به عملکرد سد روده‌ای (نشت روده‌ای) یا دیگر اختلالات روده‌ای ممکن است در پیشرفت NAFLD نقش داشته باشد.
علائم کبد چرب
کبد چرب علائم متعددی دارد، هر چند تمام افراد این علائم را تجربه نمی‌کنند و در حقیقت متوجه وجود این بیماری نمی‌شوند. این علائم شامل:
- خستگی مفرط و ضعف
- درد خفیف یا احساس پُری در قسمت راست یا مرکز شکم
- افزایش سطح آنزیم‌های کبدی مانند ALT و AST
- افزایش سطح انسولین خون
- افزایش سطح تری گلیسرید خون
در صورتی که کبد چرب به NASH منتهی شود، علائم زیر ممکن است بروز پیدا کند:
- کم اشتهایی
- تهوع و استفراغ
- درد متوسط تا شدید شکم
- زرد شدن پوست و سفیدی چشم
افراد باید به صورت دوره‌ای با پزشک خود در تماس باشند و آزمایش‌های استاندارد تشخیصی که کبد چرب را در مراحل اولیه و برگشت پذیر تشخیص می‌دهد، انجام دهند.
رژیم‌های غذایی برای درمان کبد چرب
راهکار های مختلفی برای درمان کبد چرب در خانه وجود دارد از جمله، کاهش وزن و قطع مصرف کربوهیدرات‌ها. برخی غذاها نیز برای کاهش چربی کبد مناسب هستند.
کاهش وزن و اجتناب از پرخوری
در صورت اضافه وزن یا چاقی، کاهش وزن یکی از بهترین راه‌های برگشت کبد چرب است.
در حقیقت، مشخص شده است کاهش وزن، چه از طریق تغییر رژیم غذایی و چه به صورت ترکیبی از رژیم غذایی با جراحی یا ورزش، می‌تواند کبد چرب غیر الکلی بزرگسالان را کاهش دهد.
براساس یک مطالعه ۳ ماهه بر روی افراد دارای اضافه وزن، کاهش کالری مصرفی تا ۵۰۰ کالری در روز، به طور میانگین، منجر به کاهش ۸ درصدی وزن بدن و کاهش قابل ملاحظه درجه چربی کبد می‌شود.
علاوه بر این، به نظر می‌رسد حتی با برگشتن وزن به حالت قبل و اضافه وزن مجدد، همچنان بهبود کبد چرب و حساسیت به انسولین باقی می‌ماند.
قطع مصرف کربوهیدرات، به خصوص از نوع تصفیه شده آن
به نظر می‌رسد منطقی ترین روش برای رفع کبد چرب، کاهش چربی مصرفی در رژیم غذایی باشد.
در حالی که محققان دریافتند تنها حدود ۱۶ درصد از چربی کبد در افراد مبتلا به NAFLD ناشی از چربی غذایی می‌باشد. در عوض، بیشترین چربی کبد از اسیدهای چرب موجود در خون و نزدیک به ۲۶ درصد از چربی کبد طی فرایندی به نام de novo lipogenesis (DNL) ایجاد می‌شود.
در طی این فرایند (DNL)، کربوهیدرات اضافی بدن به چربی تبدیل می‌شود. سرعت فرایند DNL با مصرف زیاد غذاها و نوشیدنی‌های غنی از فروکتوز، افزایش پیدا می‌کند.
در یک تحقیق علمی، مشاهده شد افراد چاقی که به مدت ۳ هفته رژیم غذایی پر کالری و پر از کربوهیدرات‌های تصفیه شده داشتند، به طور میانگین، ۲۷ درصد افزایش چربی در کبد را تجربه کرده‌اند. این درحالی است که آن‌ها تنها ۲ درصد افزایش وزن طی این مدت داشته‌اند.
مطالعات نشان می‌دهد مصرف رژیم غذایی که کربوهیدرات تصفیه شده کمتری دارد، می‌تواند به بهبود کبد چرب غیر الکلی کمک کند. این رژیم شامل غذاهای مدیترانه‌ای با قند کم و شاخص گلایسمیک پایین است.
در یک مطالعه دیگر، مشخص شد کبد چرب و مقاومت به انسولین در افرادی که به رژیم مدیترانه‌ای پایبند بودند به طرز چشمگیری در مقایسه با افرادی که رژیم کم چرب و غنی از کربوهیدرات داشتند، بهبود پیدا کرده است. حتی با وجود آن که کاهش وزن در این دو رژیم به مقدار یکسان بوده است.
اگرچه رژیم مدیترانه‌ای و رژیم‌هایی با کربوهیدرات کم هر یک به تنهایی بر کاهش روند کبد چرب اثر گذارند، یک مطالعه که هر دو این رژیم‌ها را با هم ترکیب کرده است، نتایج بسیار چشمگیری را نشان داده است.
در این تحقیق، ۱۴ مرد چاق مبتلا به کبد چرب غیر الکلی، رژیم کتوژنیک مدیترانه‌ای را اتخاذ کردند. پس از ۱۲ هفته، ۱۳ نفر از آن‌ها کاهش چربی کبدی داشتند که از این بین، ۳ نفر به درمان قطعی کبد چرب دست یافتند.
مصرف غذاهایی که باعث بهبود کبد چرب می‌شوند
علاوه بر راهکار‌های گفته شده، مواد غذایی و نوشیدنی‌های خاصی نیز وجود دارند که می‌توانند برای درمان کبد چرب مفید باشند:
چربی‌های اشباع نشده: تحقیقات نشان داده است مصرف غذاهایی که حاوی اسید چرب اشباع نشده هستند، مانند روغن زیتون، آووکادو و آجیل، می‌تواند برای بهبود کبد چرب مناسب باشد.
پروتئین آب پنیر: پروتئین آب پنیر می‌تواند تا ۲۰ درصد کبد چرب را در زنان چاق بهبود بخشد. به علاوه، این ماده غذایی، سطح آنزیم‌های کبدی را کاهش می‌دهد و تأثیرات دیگری برای افراد مبتلا به بیماری‌های کبدی پیشرفته تر به همراه دارد.
چای سبز: مطالعه‌ای نشان داده است آنتی اکسیدان‌های موجود در چای سبز، که به آن‌ها کاتکین گفته می‌شود، به کاهش چربی کبدی و کاهش التهاب در افراد مبتلا به کبد چرب غیرالکلی کمک می‌کند.
فیبرهای محلول: برخی تحقیقات دریافته‌اند مصرف ۱۰-۱۴ گرم فیبر محلول به صورت روزانه ممکن است به درمان کبد چرب کمک کند و منجر به کاهش آنزیم‌های کبدی و افزایش حساسیت به انسولین شود.
فعالیت بدنی و بهبود کبد چرب
فعالیت بدنی یک راه حل مؤثر برای کاهش چربی کبد است.
تحقیقات نشان داده است که انجام تمرینات و ورزش‌های استقامتی به صورت چند بار در هفته به طور قابل ملاحظه‌ای از ذخیره چربی در کبد می‌کاهد، صرف نظر از آن که با انجام این ورزش‌ها کاهش وزن رخ دهد یا نه.
در یک مطالعه چهار هفته‌ای، ۱۸ فرد چاق مبتلا به کبد چرب غیر الکلی، ۵ روز در هفته به مدت ۳۰-۶۰ دقیقه ورزش کردند. با وجود آن که وزن این افراد تغییری نکرد، کاهش ۱۰ درصدی در چربی کبدی آنان مشاهده شد.
تمرین‌های بدنی تناوبی تنشی یا HIIT هم برای درمان کبد چرب می‌تواند مفید باشد.
در یک مطالعه دیگر که بر روی ۲۸ فرد مبتلا به دیابت نوع ۲ صورت گرفته است، انجام HIIT به مدت ۱۲ هفته منجر به کاهش چشمگیر ۳۹ درصدی چربی کبدی می‌شود.
با این حال، حتی انجام تمرین‌های بدنی با شدت کم برای بهبود کبد چرب، مؤثر است. براساس یک مطالعه ایتالیایی گسترده مشخص شده است که میزان مداومت فعالیت ورزشی بسیار حائز اهمیت است.
در این مطالعه، ۲۲ بیمار دیابتی دو بار در هفته به مدت ۱۲ ماه ورزش کردند و صرف نظر از این که شدت فعالیت ورزشی آنان کم تا متوسط و یا متوسط تا شدید بوده است، همگی کاهش مشابهی در میزان چربی کبدی و چربی شکمی داشته‌اند.
از آنجایی که ورزش منظم برای درمان کبد چرب راهکار مهم و مؤثری محسوب می‌شود، برای پایبندی به ورزش، بهتر است که به ورزش مورد علاقه خود بپردازید و آن را ادامه دهید و قطع نکنید
مکمل‌های غذایی برای درمان کبد چرب
نتایج چندین مطالعه نشان می‌دهد ویتامین‌ها، داروهای گیاهی خاص و برخی دیگر از مکمل‌های غذایی می‌توانند برای درمان کبد چرب و کاهش خطر پیشرفت بیماری‌های کبدی مؤثر واقع شوند.
با این وجود، متخصصان معتقدند در بیشتر موارد، مطالعات تکمیلی برای تأیید این یافته‌ها ضرورت دارد.
علاوه بر این، فرد باید قبل از مصرف مکمل‌های غذایی با پزشک مشورت کند، به خصوص اگر داروی دیگری هم مصرف می‌کند.
گیاه خار مریم
خار مریم با نام علمی silymarin، یک داروی گیاهی است که اثرات محافظت کننده کبدی آن بسیار شناخته شده است.
برخی مطالعات نشان داده‌اند که خار مریم به تنهایی و یا در ترکیب با ویتامین E می‌تواند به کاهش مقاومت به انسولین، کاهش التهاب و آسیب کبد در بیماران مبتلا به کبد چرب غیر الکلی کمک کند.
در یک مطالعه ۹۰ روزه بر روی مبتلایان به کبد چرب، برای آن‌ها مکمل خار مریم و ویتامین E و رژیم غذایی کبد چرب با کالری کم در نظر گرفته شد. این افراد دو برابر افرادی که رژیم کم کالری را بدون دریافت مکمل اتخاذ کرده بودند، کاهش اندازه چربی کبد را تجربه کردند.
دوز خالص مصرفی خار مریم در این مطالعات ۲۵۰-۳۷۶ میلی گرم در روز بوده است.
با این حال، کارشناسان تغذیه معتقدند با وجود اثرات خار مریم برای بهبود کبد چرب غیر الکلی، باید مطالعات بیشتری صورت گیرد تا میزان اثر بخشی این ماده در کوتاه مدت و طولانی مدت تأیید شود.
بربرین (Berberine)
بربرین یک ترکیب گیاهی است که به طور قابل ملاحظه‌ای سطح قند، انسولین و کلسترول خون را کاهش می‌دهد.
برخی محققان دریافتند این ماده می‌تواند به درمان کبد چرب در افراد کمک کند.
در یک مطالعه ۱۶ هفته‌ای، ۱۸۴ فرد مبتلا به کبد چرب غیر الکلی، مقدار کالری مصرفی خود را کاهش داده و حداقل برای ۱۵۰ دقیقه در هفته ورزش کردند. یک گروه از این افراد بربرین، یک گروه از آن‌ها داروی حساس به انسولین دریافت کردند و گروه دیگر، هیچ مکمل یا دارویی دریافت نکردند.
افرادی که به میزان ۵۰۰ میلی گرم بربرین سه بار در روز هنگام مصرف وعده‌های غذایی، دریافت کردند، ۵۲ درصد کاهش چربی کبدی و بهبود بیشتری در حساسیت به انسولین و دیگر مارکرهای سلامتی نسبت به دو گروه دیگر داشتند.
محققان می‌گویند علی رغم این نتایج دلگرم کننده، مطالعات بیشتری برای تأیید اثرات بربرین بر NAFLD لازم است.
اسید چرب امگا ۳
امگا ۳ دارای اثرات مفید فراوانی است. اسید چرب ایکوزاپنتانوئیک اسید (EPA) و دوکوراهگزائنوئیک اسید (DHA) بلند زنجیر (از خانواده امگا ۳) در روغن ماهی‌هایی چون سالمون، ساردین، شاه ماهی و ماهی خال خالی یافت می‌شود.
چندین مطالعه نشان داده است که مصرف امگا ۳ ممکن است سلامت کبد را در بزرگسالان و کودکان مبتلا به کبد چرب بهبود بخشد.
در یک مطالعه کنترل شده بر روی ۵۱ کودک دارای اضافه وزن و مبتلا به کبد چرب غیر الکلی، گروهی که DHA مصرف کردند، ۵۳ درصد کاهش چربی کبد را در مقایسه با گروه شاهد که تنها ۲۲ درصد کاهش چربی کبد داشته‌اند، نشان داده‌اند. گروهی که DHA مصرف کردند، همچنین چربی دور شکمی و چربی اطراف قلب بیشتری از دست دادند.
به علاوه، در یک مطالعه بر روی ۴۰ فرد بالغ مبتلا به کبد چرب، کاهش چربی کبدی در ۵۰ درصد از افرادی که علاوه بر تغییر رژیم غذایی، روغن ماهی هم مصرف کرده بودند مشاهده شد، و نیز کبد چرب در ۳۳ درصد از آن‌ها به وضوح برطرف شد.
دوز مصرف امگا ۳ در تحقیقات فوق، ۵۰۰-۱۰۰۰ میلی گرم در روز در کودکان، و ۲-۴ گرم در روز در بزگسالان می‌باشد.
علی رغم آن که تمامی مطالعات فوق، از روغن ماهی برای درمان کبد چرب استفاده کرده بودند، می‌توان با مصرف ماهی‌های غنی از امگا ۳ به صورت چندین بار در هفته، از اثرات این ماده بهره برد.
نکته مهم این است که این تحقیقات نشان داده‌اند مصرف مکمل‌های غذایی، اثرات تغییر رژیم غذایی را بهبود می‌بخشند، بنابراین مصرف آن‌ها به تنهایی و بدون پایبندی به رژیم غذایی کبد چرب و بدون ورزش منظم، اثرات بسیار کمی برای درمان کبد چرب خواهد داشت.
نکته پایانی
کبد چرب می‌تواند به مشکلات خاصی منتهی شود و عارضه بر جای گذارد. در صورتی که درمان در مراحل اولیه صورت گیرد، عوارض کبد چرب به حداقل رسیده و کبد به حالت طبیعی خود بازمی‌گردد.
پایبندی به رژیم غذایی کبد چرب و افزایش فعالیت جسمانی و نیز مصرف مکمل‌های غذایی مناسب می‌تواند چربی اضافی کبد را کاهش دهد و خطر پیشرفت کبد چرب به بیماری‌های جدی کبدی را کم کند.
