انتروکولیت با غشای کاذب که به آن کولیت ناشی از آنتی بیوتیک یا کولیت ناشی از کلستریدیوم دیفیسیل نیز گفته می شود، نوعی التهاب روده بزرگ همراه با رشد مقدار زیادی باکتری کلستریدیوم دیفیسیل است.
رشد زیاد این باکتری اغلب با سابقه اخیر بستری در بیمارستان که فرد تحت درمان آنتی بیوتیکی قرار گرفته باشد، مرتبط است. عفونت ناشی از دیفیسیل در افراد بالای 65 سال شایع است.
علائم
علائم و نشانه‌های احتمالی انتروکولیت با غشای کاذب شامل موارد زیر باشد:
- اسهال آبکی
- گرفتگی یا درد در ناحیه‌ی شکم
- تب
- چرک یا مخاط در مدفوع
- حالت تهوع
- کم آبی
علائم کولیت با غشای کاذب می‌تواند بلافاصله بعد از گذشت یک یا دو روز از شروع مصرف آنتی بیوتیک و یا پس از چند ماه یا بیشتر از شروع مصرف آنتی بیوتیک، دیده شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر اخیراً آنتی بیوتیک مصرف کرده‌اید یا در حال مصرف آنتی بیوتیک هستید و به اسهال مبتلا شده اید، حتی اگر اسهال نسبتاً خفیفی دارید حتما با پزشک خود تماس بگیرید. همچنین درصورت تشدید اسهال یا همراه شدنش با تب، گرفتگی و دردناکی شکم یا مشاهده‌ی خون یا چرک در مدفوع، حتما به پزشک مراجعه کنید.
علل انتروکولیت با غشای کاذب
بدن شما معمولاً تعداد باکتری های موجود در روده بزرگ را در یک مقدار متعادل و طبیعی نگه می‌دارد، اما آنتی بیوتیک ها و سایر داروهامی‌توانند این تعادل را برهم بزنند. در واقع کولیت سودوممبران هنگامی رخ می‌دهد که سرعت رشد برخی باکتری‌ها از جمله کلستریدیوم دیفیسیل، از باکتری‌های دیگری که تحت کنترل هستند، پیشی می‌گیرند. برخی از سموم تولید شده توسط کلستریدیوم دیفیسیل، که درحالت عادی فقط در مقادیر کمی وجود دارند، به اندازه‌ای افزایش می‌یابند تا نهایتا به روده بزرگ آسیب برساند.
هرچند که تقریباً هر آنتی بیوتیکی می تواند باعث انتروکولیت با غشای کاذب شود، برخی از آنتی بیوتیک‌ها بیشتر از سایرین باعث آسیب به دیواره روده و ایجاد انتروکولیت میشود. از جمله:
- فلوئوروکینولون ها مانند سیپروفلوکساسین (Cipro) و لووفلوکساسین
- پنی سیلین ها مانند آموکسی سیلین و آمپی سیلین
- کلیندامایسین
- سفالوسپورین ها مانند سفیکسیم
علل دیگر
علاوه بر آنتی‌بیوتیک‌ها برخی دیگر از داروها نیز می‌توانند باعث کولیت سودوممبران شوند. داروهای شیمی درمانی که برای درمان سرطان استفاده می‌شوند، ممکن است تعادل طبیعی باکتری‌ها در روده بزرگ را مختل کند. برخی از بیماری‌های دیگر روده بزرگ، مانند کولیت اولسراتیو یا بیماری کرون، افراد را مستعد ابتلا به کولیت مزمن می‌کنند.
اسپورهای باکتری کلستریدیوم دیفیسیل در برابر بسیاری از ضدعفونی‌کننده‌های متداول مقاوم هستند و می‌توانند از طریق دستان کادر مراقبت‌های بهداشتی و درمان به بیماران منتقل شوند. ابتلا به این باکتری در افراد فاقد فاكتورهای خطر شناخته شده نیز به مقدار فزاینده‌ای گزارش شده است، از جمله افرادی كه هیچ تماسی با کادر مراقبت‌های بهداشتی نداشته‌اند و یا سابقه‌ی استفاده ازآنتی‌بیوتیک ها را ندارند. این اتفاق «کلستریدیوم دیفیسیل به دست آمده از جامعه» نامیده میشود.
ظهور یک سویه جدید
به تازگی یک سویه تهاجمی از کلستریدیوم دیفیسیل یافت شده است که نسبت به سایر سویه‌ها سموم بسیار بیشتری تولید می‌کند. همچنین سویه جدید نسبت به برخی از داروها مقاوم تر است و در افرادی که سابقه‌ی بستری در بیمارستان و یا مصرف آنتی بیوتیک ندارند نیز مشاهده شده است.
عوامل خطر
عواملی که ممکن است خطر ابتلا به کولیت سودوممبران را افزایش دهند عبارتند از:
- مصرف آنتی بیوتیک
- اقامت در بیمارستان یا خانه سالمندان
- افزایش سن به‌خصوص بیش از 65 سال
- سیستم ایمنی ضعیف
- ابتلا به بیماری روده بزرگ مانند بیماری التهابی روده یا سرطان روده بزرگ
- سابقه‌ی عمل جراحی روده
- دریافت شیمی درمانی برای سرطان
عوارض بیماری
درمان انتروکولیت با غشای کاذب معمولاً موفقیت آمیز است. با این وجود حتی بعد از تشخیص و درمان سریع نیز می‌تواند تهدیدکننده زندگی باشد. عوارض احتمالی کولیت با غشای کاذب شامل موارد زیر است:
- کم‌آبی: اسهال شدید می‌تواند به از دست رفتن مقادیر قابل توجهی مایعات و الکترولیت ها منجر شود. این امر عملکرد طبیعی بدن راتحت تاثیر قرار می‌دهد و می‌تواند باعث افت شدید فشار خون به حد خطرناک شود.
- نارسایی کلیه: در برخی موارد که کمبود آب بدن به سرعت اتفاق میافتد که عملکرد کلیه تحت تاثیر قرار میگیرد.(نارسایی کلیه).
- مگاکولون سمی: در چنین شرایطی که نادر است، روده بزرگ قادر به بیرون راندن گاز و مدفوع نخواهد بود و باعث افزایش حجم آن میشود. در صورت عدم درمان، خطر پارگی روده‌ی بزرگ را تهدید می‌کند که سبب ورود باکتری‌های روده بزرگ به حفره‌ی شکمی خواهدشد. بزرگ شدن یا پارگی روده بزرگ نیاز به جراحی اورژانسی دارد و ممکن است کشنده باشد.
- سوراخ شدن دیواره‌ی روده بزرگ: شرایطی بسیار نادر است که به دنبال آسیب به روده بزرگ و یا مگاکولون سمی رخ می‌دهد. در اثرسوراخ شدن روده، باکتری‌های موجود در روده به حفره شکمی ریخته شده و منجر به یک عفونت تهدیدکننده‌ی حیات یعنی پریتونیت میشود.
- مرگ حتی عفونت‌های نسبتاً خفیف تا متوسط، اگر به موقع درمان نشوند می‌توانند به سرعت به یک بیماری کشنده مبتلا شوند.
باید توجه داشت که کولیت سودوممبران ممکن است روزها یا حتی هفته ها پس از درمان موفقیت آمیز، دوباره برگردد.
پیشگیری
برای جلوگیری از شیوع کلستریدیوم دیفیسیل، بیمارستان ها و سایر مراکز بهداشتی درمانی باید دستورالعمل‌های دقیق کنترل عفونت پیروی کنند. این اقدامات پیشگیرانه شامل:
- شستن دست‌ها: کارمندان و کادر مراقبت‌های بهداشتی باید قبل و بعد از معالجه هر فرد برای مراقبت از خود و سایر بیماران، دستان خود را ضدعفونی کنند. در صورت بروز شیوع کلستریدیوم دیفیسیل، استفاده از صابون و آب گرم بهترین انتخاب برای حفظ بهداشت دست است، زیرا ضد عفونی کننده‌های دست الکلی به طور مؤثر باعث از بین رفتن اسپورهای دیفیسیل نمی‌شوند. عیادت کنندگان وهمراهان بیمار نیز باید قبل و بعد از ترک اتاق،دستان خود را با صابون بشویند
- ارتباط‌های محتاطانه: افراد مبتلا به کلستریدیوم دیفیسیل که در بیمارستان بستری می‌شوند دارای یک اتاق ایزوله هستند یا در یک اتاق به همراه بیماران مبتلابه همین بیماری بستری می‌شوند. حداقل 48 ساعت پس از پایان اسهال، کارکنان بیمارستان و عیادت کنندگان درصورت حضور در اتاق از دستکش یکبار مصرف و لباس عایق استفاده می‌کنند.
- خودداری از مصرف آنتی بیوتیک‌ها بعضی اوقات آنتی‌بیوتیک ها برای بیماران ویروسی هم تجویز میشود که هیچ کمکی به درمان نمی‌کند. در بیماری‌های ساده اگر به آنتی بیوتیک احتیاج دارید، از پزشک خود بخواهید تا یکی از آنتی‌بیوتیک‌های با محدوده اثر کم تجویز کند و مدت زمان مصرف دارو را کمترین حالت ممکن در نظر بگیرد.
تشخیص
آزمایشات و روش‌های مورد استفاده برای تشخیص کولیت سودومومبران و جستجوی عوارض عبارتند از:
- نمونه‌ی مدفوع: انواع آزمایش نمونه مدفوع مختلف برای تشخیص عفونت کلستریدیوم دیفیسیل روده بزرگ وجود دارد.
- آزمایش خون در آزمایش خون این افراد ممکن است تعدادی گلبول‌سفید خون غیر طبیعی یافت شود(لکوسیتوز) که نشانگر کولیت ناشیاز کلستریدیوم دیفیسیل است.
- کولونوسکوپی یا سیگموئیدوسکوپی: در هر دو آزمایش پزشک از لوله‌ای که یک دوربین مینیاتوری به نوک آن متصل است،استفاده می‌کند تا داخل روده بزرگ شما را ببیند و از نظر علائم کولیت غشای کاذب که شامل پلاک‌های زرد و بزرگ و تورم است، بررسیکند.
- تست‌های تصویربرداری در صورت بروز علائم شدید، پزشک احتمالا رادیوگرافی شکمی یا سی تی اسکن شکمی را درخواست کند تاعوارضی مانند مگاکولون سمی یا پارگی روده بزرگ را بررسی کند.
درمان
راهکارهای درمانی شامل موارد زیر است:
- در صورت امکان آنتی بیوتیک یا داروی دیگری که احتمالا باعث بروز علائم میشود را متوقف کرد. گاهی اوقات همین امربه تنهایی برای برطرف کردن وضعیت فرد یا علائمی مانند اسهال کافی است.
- شروع یک آنتی بیوتیک که احتمالا در مقابل کلستریدیوم دیفیسیل مؤثر است. اگر بیمار همچنان علائم و نشانه‌هایی را دارد، پزشک ممکن است از آنتی‌بیوتیک متفاوتی برای درمان کلستریدیوم دیفیسیل استفاده کند. این امر باعث میشود باکتری های نرمالدوباره رشد کنند و تعادل سالم باکتری‌های موجود در روده بزرگ بازیابی شود. تجویز آنتی بیوتیک ممکن است از طریق دهان، ورید یا بالوله‌ای از طریق بینی مستقیما به داخل معده صورت بگیرد. بسته به شرایط بیمار پزشکان بیشتر از مترونیدازول، ونکومایسین، فیداکسومایسین یا ترکیبی از آنها استفاده می‌کنند.
- پیوند میکروبی مدفوع (FMT): اگر وضعیت فرد بسیار شدید باشد، ممکن است پیوند مدفوع از یک اهدا کننده سالم به فرد بیمارصورت بگیرد تا تعادل باکتری ها در روده بزرگ مجددا برقرار شود. مدفوع فرد اهداكننده را یا از طریق لوله نازوگاستریک به داخل روده بزرگ فرد بیمار وارد می‌کنند یا در كپسولی قرار داده میشود تا بلعیده شود. پزشکان اغلب از ترکیبی از درمان آنتی بیوتیکی و به دنبالآن FMT استفاده می‌کنند.
به محض شروع درمان انتروکولیت با غشای کاذب، علائم و نشانه ها ظرف چند روز بهبود می‌یابد. محققان در حال بررسی معالجه جدیدبرای کولیت سودوممبران، از جمله این روش‌ها شامل آنتی بیوتیک‌های جایگزین، داروهایی برای کاهش عود و واکسن هستند.
درمان انتروکولیت با غشای کاذب عودکننده
پیدایش طبیعی سویه‌های جدید کلستریدیوم دیفیسیل، که در برابر آنتی‌بیوتیک‌ها مقاوم تر هستند، باعث شده است که درمان کولیتسودوممبران به طور افزایش یابنده‌ای مشکل تر شود و عود مجدد آن بیشتر رخ بدهد. با هر بار عود بیماری، احتمال وقوع عود مجددبیشتر میشود. گزینه‌های درمانی موجود شامل موارد زیر باشد:
- تکرار آنتی بیوتیک ها: احتمال دارد برای رفع وضعیت نیاز به مصرف یک دور دوم یا سوم آنتی بیوتیک باشد.
- عمل جراحی: جراحی در افرادی که دچار نارسایی پیشرونده یک عضو، پارگی روده بزرگ و التهاب غده دیواره شکم (پریتونیت) هستند،به عنوان یک گزینه درمانی مطرح است. جراحی به طور معمول شامل از حذف تمام یا بخشی از روده بزرگ (کلکتومی کامل یا جزئی) است. در یک عمل جراحی جدیدتر که به کمک لاپاروسکوپی با ایجاد یک حلقه از روده بزرگ و تمیز کردن آن (هدایت ایلئوستومی حلقه ولاواژ کولون) انجام میشود، تهاجم کمتر است و نتایج مثبت بیشتری داشته است.
- پیوند میکروبی مدفوع (FMT) برای درمان کولیت عود کننده استفاده میشود. فرد مدفوع سالم و تمیز شده را در قالب یک کپسول یا به صورت بینی-روده‌ای و یا ورود به داخل روده بزرگ دریافت خواهد کرد.
سبک زندگی و درمان‌های خانگی
برخی تحقیقات حاکی از آن است که مکمل‌های غلیظ باکتریایی و مخمرهای خوب (پروبیوتیک) می‌توانند به جلوگیری از عفونت کلستریدیومدیفیسیل کمک کنند، اما مطالعات بیشتری برای استفاده از آنها در درمان نوع عود شونده عفونت لازم است. این مواد برای استفاده درقالب کپسول یا مایع و بدون نسخه در دسترس هستند. برای مقابله با اسهال و کم‌آبی که ممکن است به دنبال کولیت مزمن ایجاد شود،سعی کنید:
- به مقدار زیاد مایعات بنوشید. آب بهترین گزینه است، اما مایعات با سدیم و پتاسیم اضافه شده (الکترولیت) نیز مفید هستند. به عنوان مثال می توان به نوشیدنی‌های ورزشی، محلول‌های هیدراتاسیون از طریق دهان، نوشابه های بدون کافئین، آبگوشت و آب میوه اشاره کرد. از نوشیدنی‌های حاوی قند زیاد یا حاوی الکل یا کافئین مانند قهوه، چای و کولا خودداری کنید که می‌تواند علائم شما راتشدید کند.
- از مصرف غذاهای محرک خودداری کنید. از غذاهای پرادویه، چرب یا سرخ شده و هر نوع غذای دیگری که علائم شما را بدترمی‌کند، دوری کنید.
کسب آمادگی برای مراجعه به پزشک
پزشک خانواده‌ی شما معمولاً می‌تواند به راحتی کولیت سودومومبران را درمان کند. البته براساس علائم و نشانه، ممکن است نیاز به مراجعه به متخصص بیماری‌های گوارشی وجود داشته باشد. اگر علائم و نشانه‌هایتان شدید باشد باید به اورژانس مراجعه کنید.
در اینجا اطلاعاتی را در اختیارتان قرار می‌دهیم تا برای مراجعه به پزشک آماده شوید و بدانید که باید از پزشکی خود چه انتظاراتی داشته باشید.
آنچه که شما میتوانید انجام دهید
هنگامی که وقت ویزیت پزشک دارید، قبل از انجام هرگونه آزمایشی، از پزشک خود سؤال کنید که آیا قبل از انجام آزمایش اقدامات خاصی، مانند ناشتایی لازم است یا خیر.
همچنین میتوانید لیستی از موارد زیر تهیه کنید:
- علائم شما، از جمله مواردی که به نظر نمی رسد با دلیل قرار ملاقات شما بی ارتباط باشد .
- اطلاعات شخصی كلیدی، از جمله استرس، تغییرات اخیر زندگی و سابقه پزشکی خانواده.
- تمام داروها ، ویتامین ها یا مکمل های دیگری که مصرف می کنید از جمله دوزها
برخی از سؤالات اساسی که ممکن است بخواهید از پزشکتان بپرسید عبارتند از:
- محتمل ترین علایم من چیست؟
- به چه تست هایی نیاز دارم؟
- آیا شرایط من موقت است یا طولانی مدت؟
- چه درمانی وجود دارد و کدام یک را برای من پیشنهاد می کنید؟
- من این شرایط و بیماری‌های دیگری نیز دارم. چگونه می‌توانم به بهترین وجه آنها را مدیریت کنم؟
- آیا محدودیت هایی وجود دارد که باید دنبال کنم؟
- آیا باید یک متخصص را ببینم؟
از پرسیدن سؤالات اضافی دریغ نکنید و در صورت امکان، از یکی از اعضای خانواده یا یکی از دوستانتان بخواهید تا شما را همراهی کنند.
پزشک احتمالاً چندین سؤال از شما خواهد پرسید، مانند:
- از چه زمانی شروع به تجربه علائم کردید؟
- آیا اسهال دارید؟
- آیا خون و یا چرک در مدفوع شما وجود دارد؟
- تب دارید؟
- آیا دچار درد شکمی هستید؟
- آیا علائم شما یکسان مانده اند یا بدتر شده اند؟
- طی چند هفته گذشته آیا آنتی بیوتیک مصرف کرده اید، جراحی انجام داده اید یا در بیمارستان بستری شده اید؟
کارهای که پیش از مراجعه به پزشک و در حالی که منتظر وقت ویزیت خود هستید میتوانید انجام دهید شامل:
مایعات زیادی بنوشید تا از کم آبی بدن جلوگیری کنید. نوشیدنی های ورزشی، محلول های بازتولید خوراکی، نوشابه های غیر کافئین‌دار، آبگوشت و آب میوه ها گزینه‌های خوبی هستند.
