بدن انسان ممکن است به مواد زیادی واکنش نشان دهد. واکنش به گرده گل‌ها، حساسیت به داروها و حساسیت‌های غذایی جزو آلرژی‌های رایج هستند. علت دقیق بروز آلرژی در انسان هنوز به طور کامل شناخته نشده است اما ژنیتک و محیط هر دو در بروز حساسیت نقش دارند. آلرژی به سویا و محصولات دانه‌های سویا نوعی آلرژی غذایی رایج است. معمولاً حساسیت به سویا از زمان نوزادی با واکنش به شیر خشک بر پایه‌ی سویا آغاز می‌شود. اگرچه بیشتر کودکان آلرژی سویا را پشت سر می‌گذارند اما برخی این حساسیت را تا بزرگسالی نیز خواهند داشت. در این مقاله به بررسی حساسیت به سویا و علائم و درمان آن خواهیم پرداخت.
حساسیت به سویا چیست؟
علائم و نشانه‌های خفیف آلرژی به سویا شامل کهیر یا خارش داخل یا اطراف دهان است. در موارد نادری، سویا می‌تواند یک واکنش آلرژیک تهدیدکننده (آنافیلاکسی) ایجاد کند. اگر خود فرد یا کودکش به سویا واکنش نشان دهد، باید پزشک را در جریان بگذارند. آزمایشات می‌توانند در تایید آلرژی سویا کمک کنند.
در صورتی که فرد به سویا حساسیت داشته باشد، باید از مصرف محصولات حاوی سویا پرهیز کند؛ ممکن است این کار دشوار باشد. بسیاری از غذاها مانند محصولات گوشتی، محصولات نانوایی، شکلات و غلات صبحانه حاوی سویا باشند.
علائم حساسیت به سویا
برای بیشتر افراد، حساسیت به سویا آزار دهنده است اما جدی نیست. به ندرت واکنش آلرژیک به سویا می‌تواند ترسناک و حتی تهدیدکننده باشد. نشانه‌ها و علائم حساسیت به سویا یا سایر مواد غذایی معمولاً طی چند دقیقه تا چند ساعت پس از خوردن غذای حاوی ماده حساسیت‌زا ایجاد می‌شود.
علائم حساسیت به سویا می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- حس سوزش و خارش در دهان
- کهیر، خارش و پوسته پوسته شدن پوست (اگزما)
- تورم لب‌ها، صورت، زبان و گلو یا سایر اعضای بدن
- خس‌خس سینه، آبریزش بینی یا مشکل در تنفس
- درد شکم، اسهال، حالت تهوع یا استفراغ
- قرمزی پوست (گرگرفتگی)
در موارد نادری، واکنش آلرژیک شدید (آنافیلاکسی) به سویا بروز می‌یابد. این احتمال در افراد مبتلا به آسم و یا افرادی که به غذاهای دیگر مانند بادام زمینی نیز حساسیت دارند، بیشتر است.
آنافیلاکسی باعث علائم شدیدتری می شود؛ از جمله:
- مشکل تنفسی ناشی از تورم گلو
- شوک همراه با افت شدید فشارخون
- نبض سریع
- سرگیجه، سبکی سر یا از دست دادن هوشیاری
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
اگر اندکی پس از صرف غذا علائم آلرژی را تجربه کردید، به پزشک مراقبت‌های اولیه یا پزشک متخصص آلرژی مراجعه کنید. درصورت امکان در طول زمانی که دچار واکنش آلرژیک شده‌اید، به پزشک مراجعه کنید.
در صورت بروز علائم آنافیلاکسی، فرد باید به دنبال درمان‌های فوری باشد:
- مشکل تنفس
- نبض سریع و ضعیف
- سرگیجه یا سبکی سر
- ناتوانی در بلعیدن
- سرخی و گرم شدن تمام بدن (گرگرفتگی)
علت حساسیت به سویا
آلرژی غذایی به علت واکنش سیستم ایمنی ایجاد می‌شود. در حساسیت به سویا، سیستم ایمنی بدن برخی از پروتئین‌های سویا را آسیب رسان تلقی کرده و علیه پروتئین سویا (ماده حساسیت‌زا) آنتی‌بادی‌های IgE تولید می‌کند. بار دیگری که فرد با سویا تماس داشته باشد، این آنتی‌بادی‌های IgE، ماده آلرژن را تشخیص داده و به سیستم ایمنی بدن پیام می‌دهد تا هیستامین و سایر مواد شیمیایی را به جریان خون آزاد کند.
هیستامین و سایر مواد شیمیایی در بدن باعث ایجاد طیف وسیعی از علائم آلرژیک می‌شوند. هیستامین تا حدی مسئول بیشتر واکنش‌های آلرژیک است از جمله آبریزش بینی، خارش چشم، خشکی گلو، بثورات و کهیر، حالت تهوع، اسهال، مشکل تنفس و شوک آنافیلاکسی.
سندرم انتروکولیت ناشی از پروتئین غذا (FPIES)
آلرژن‌های غذایی می‌تواند باعث ایجاد حساسیت غذایی تأخیری شوند. اگرچه هر غذایی می‌تواند به عنوان محرک عمل کند اما سویا یکی از غذاهای رایج در کودکان به شمار می‌رود. واکنش آلرژیک، معمولاً استفراغ و اسهال، به جای چند دقیقه غالباً ظرف چند ساعت پس از خوردن محرک اتفاق می‌افتد.
برخلاف برخی از آلرژی‌های غذایی، FPIES معمولاً با گذشت زمان برطرف می‌شود. برای پیشگیری از واکنش به سویا، مانند حساسیت‌های معمولی، باید از مصرف غذاهای حاوی سویا پرهیز کزد.
عوامل خطر
برخی عوامل ممکن است فرد را در معرض خطر آلرژی به سویا قراردهد:
- سابقه خانوادگی. اگر سایر آلرژی‌ها مانند تب یونجه، آسم، کهیر یا اگزما در خانواده فرد شایع باشد، خطر آلرژی به سویا یا سایر مواد غذایی بیشتر خواهد بود.
- سن. حساسیت به سویا بیشتر در کودکان، به خصوص کودکان نوپا و نوزادان، دیده می‌شود.
آلرژی‌های دیگر. افرادی که به گندم، لوبیا (حبوبات)، شیر یا سایر مواد غذایی حساسیت دارند، می‌توانند به سویا نیز واکنش آلرژیک نشان دهند. همچنین، افرادی که به سویا حساسیت دارند ممکن است طبق نتایج آزمایش به سایر حبوبات نیز حساسیت داشته باشند؛ با اینکه ممکن است بدون مشکل این مواد را مصرف کنند.
اگر شیرده نیستید، از پزشک در مورد تغذیه فرزندتان تا زمان ملاقات به منظور کاهش خطر علائم، راهنمایی بخواهید.
اگر علائم آلرژی به سویا دارید، از غذاهایی که سویا دارند پرهیز کنید.
جلوگیری از حساسیت به سویا
هیچ راهی برای پیشگیری از آلرژی غذایی وجود ندارد. اگر صاحب نوزاد هستید، شیردهی به جای استفاده از شیر خشک ممکن است کمک کننده باشد.
اگر به سویا حساسیت دارید، تنها راه جلوگیری از واکنش، پرهیز از مصرف محصولات حاوی سویا است. همیشه نمی‌توان فهمید که کدام غذاها حاوی سویا هستند چرا که سویا ماده‌ای است که در بسیاری از غذاها موجود است.
برچسب‌های غذایی را با دقت بخوانید. سویا اغلب به‌صورت غیر منتظره در غذاهایی از جمله کنسرو ماهی تن و گوشت، کالاهای پخته‌شده، کراکرها، انرژی‌زاها، کره بادام‌زمینی کم‌چرب و سوپ‌های کنسروشده وجود دارد. در هر بار خرید، برچسب محصولات را به دقت بخوانید زیرا ممکن است مواد تشکیل‌دهنده متفاوت باشند. همچنین به وجود یا عدم وجود عبارت “حاوی سویا” یا “ممکن است حاوی سویا باشد”، روی برچسب محصولات، دقت کنید.
روغن سویای بسیار تصفیه‌شده ممکن است واکنشی ایجاد نکند، زیرا حاوی پروتئین‌های سویا نیست. به‌همین ترتیب، ممکن است فرد به غذاهای حاوی لسیتین سویا واکنش نشان ندهد. اما به طور کلی اگر محصول دارای برچسبی حاوی کلمه “سویا” باشد، بهتر است از مصرف آن اجتناب کرد. محصولاتی که باید اجتناب شود شامل موارد زیر هستند:
- شیر سویا، پنیر سویا، بستنی سویا و ماست سویا
- آرد سویا
- توفو (Tofu)
- میسو(Miso)
- ناتو(Natto)
- شویو(Shoyu)
- تمپه (Tempeh)
- سس سویا
- ادامام (Edamame)
- روغن نباتی، صمغ گیاهی، آبگوشت سبزیجات و نشاسته گیاهی
علاوه‌بر کلمات soy ،soya و soybeans کلمات دیگری نیز ممکن است در برچسب‌های موادغذایی نشان دهنده وجود سویا در محصول باشد، از جمله:
- گلیسین ماکس؛ Glycine max
- پروتئین سبزیجات هیدرولیزشده؛ Hydrolyzed vegetable protein یا HVP
- پروتئین گیاهی هیدرولیزشده؛ Hydrolyzed plant protein
- پروتئین گیاهی بافت‌دار؛ Textured vegetable protein یا TVP
- مونودی‌گلیسیرید؛ Monodiglyceride
- مونوسدیم گلوتامات؛ Monosodium glutamate یا MSG
- طعم‌دهنده مصنوعی؛ Artificial flavoring
- طعم‌دهنده طبیعی؛ Natural flavoring
تشخیص حساسیت به سویا
برای تشخیص حساسیت به سویا پزشک در مورد علائم بیمار از او سوال کرده و ممکن است معاینه بدنی نیز انجام دهد. ممکن است پزشک یک یا هر دو آزمایش زیر را درخواست کند:
- تست پوستی. پزشک پوست را به اندازه سر سوزن خراش داده و در معرض مقدار کمی پروتئین موجود در سویا قرار می‌دهد. در صورت وجود حساسیت به سویا ، در محل آزمایش دچار برجستگی (کهیر) ظاهر خواهد شد. متخصصان آلرژی معمولاً برای انجام و تفسیر آزمایش‌های آلرژی پوست بهترین تجهیزات را دارند.
- آزمایش خون. آزمایش خون می‌تواند با اندازه‌گیری مقدار برخی از آنتی‌بادی‌های جریان خون، که به عنوان آنتی بادی‌های IgE شناخته می‌شوند، پاسخ سیستم ایمنی بدن به سویا را ارزیابی کند.
درمان حساسیت به سویا
تنها راه جلوگیری از واکنش آلرژیک پرهیز از سویا و پروتئین‌های آن است.
داروهایی مانند آنتی‌هیستامین‌ها ممکن است علائم جزئی حساسیت به سویا را تسکین دهند. مصرف آنتی‌هیستامین پس از قرار گرفتن در معرض سویا ممکن است واکنش آلرژیک را کنترل کرده و در رفع ناراحتی بیمار کمک کننده باشد. آنتی‌هیستامین‌های بدون نسخه عبارتند از: دیفن هیدرامین (بنادریل، داروی آلرژی کامل بانوفن)، کلرفنیرامین (کلر-تری مترون، آلر-کلر)، ستیریزین (زیرتک، تسکین آلرژی خاص) و لوراتادین (آلاورت، کلاریتین).
علی‌رغم تمام تلاش‌ها، ممکن است فرد ناخواسته سویا مصرف کند. در صورت بروز واکنش آلرژیک جدی، ممکن است به تزریق اورژانسی اپی‌نفرین و مراجعه به اورژانس نیاز باشد.
درمان‌های بالقوه حساسیت به سویا برای آینده
تعدادی از درمان‌ها درحال طی آزمایشات بالینی خود می‌باشند. درمان‌های امیدوارکننده شامل ایمونوتراپی خوراکی (swallowed) و ایمونوتراپی زیرزبانی (SLIT) برای افزایش تحمل به غذاهایی است که باعث واکنش‌های آلرژیک می‌شوند.
سبک زندگی و درمان‌های خانگی
اگر ریسک واکنش شدید آلرژیک در فرد بالا باشد،یا قبلاً واکنش را تجربه کرده‌اید:
- همیشه اپی نفرین تزریقی (EpiPen ،Auvi-Q و سایر) با خود همراه داشته باشید. اطمینان حاصل کنید که چه زمانی و چگونه از اپی‌نفرین استفاده کنید.
- یک دستبند هشدار پزشکی همراه داشته باشید تا دیگران از آلرژی شما مطلع شوند.
آمادگی برای قرار ملاقات با پزشک
اگر شما یا فرزندتان علائم آنافیلاکسی مانند مشکل تنفس یا نبض سریع و ضعیف دارید، با فوریت‌های پزشکی تماس بگیرید یا به اورژانس مراجعه کنید.
برای علائم نسبتا ضعیف‌تر، با پزشک خانواده یا متخصص اطفال تماس بگیرید. در برخی موارد به متخصص آلرژی ارجاع داده می‌شوید.
در اینجا برخی از اطلاعات برای کمک به شما آماده شده‌است. بدین ترتیب می‌دانید چه انتظاری از پزشک دارید.
کارهایی که شما می توانید انجام دهید
- علایم و مدت زمانی را که شما یا فرزندتان این علایم را داشته‌اید یادداشت کنید. همچنین توجه داشته باشید که آیا شما یا فرزندتان در گذشته واکنش مشابهی به غذاهای دیگر داشته‌اید یا خیر. اگر در طی عکس‌العمل قبلی عکس گرفته‌اید، آن‌ها را به پزشک خود نشان دهید.
لیستی از اطلاعات پزشکی اصلی از جمله سایر مشکلات سلامتی اخیر و داروهایی که تجویز شده و یا بدون نسخه پزشک مصرف می‌کنید، تهیه کنید. این کار به پزشک کمک می‌کند تا بفهمد شما سابقه خانوادگی آلرژی یا آسم دارید یا خیر.
تغییرات اخیر رژیم غذایی خود را لیست کنید. تا جایی که می‌توانید، جزئیات مربوط به غذاهای جدیدی را که اخیراً امتحان کرده‌اید را درج کنید. برچسب یا لیست مواد تشکیل‌دهنده غذاهایی که برایتان مهم است را به همراه داشته باشید.
سوالاتتان برای پریش از پزشک یادداشت کنید. این کار به شما کمک می‌کند تا از وقت خود نهایت استفاده را ببرید.
برخی از سوالاتی که می‌توان در مورد آلرژی به سویا پرسید عبارتند از:
- آیا این علائم، حساسیت غذایی را نشان می‌دهد؟
- آیا فکر می‌کنید سویا محتمل‌ترین علت است؟
- آیا علل احتمالی دیگری نیز وجود دارد؟
- چگونه حساسیت به سویا را تشخیص می‌دهید؟
- چگونه می‌توانم آلرژی سویا را کنترل کنم؟
- من یا فرزندم از چه غذاهایی باید اجتناب کنیم؟
- آیا من یا فرزندم باید تزریق اپی‌نفرین داشته باشیم؟
- آیا داشتن دستبند هشدار پزشکی ضرورت دارد؟
- آیا آلرژی به سویا خطر ابتلا به آلرژی‌های غذایی دیگری را در من یا فرزندم افزایش می‌دهد؟
اگر فرزند شما دارای علایم است این سوالات اضافی را از پزشک بپرسید:
- چه کسانی باید درمورد حساسیت کودک من اطلاع داشته باشند تا فرزندم در شرایط ایمنی باشد؟
- آیا انتظار دارید که حساسیت فرزند من با گذشت زمان از بین برود؟
- آیا سایر فرزندان من در معرض خطر آلرژی سویا هستند؟ اگر بله، آیا اقدامات پیشگیرانه‌ای می‌توانم انجام دهم؟
از پرسیدن سوالات دیگر نیز ابایی نداشته باشید.
چه انتظاراتی از پزشک خود داشته باشیم
پزشک شما احتمالاً چندین سوال از شما می‌پرسد، از جمله:
- شما یا فرزندتان چه علائمی داشته‌اید؟
- چه زمانی علائم شروع شد؟
- علائم چه مدت پس از خوردن یک ماده غذایی خاص ظاهر می‌شود؟
- آیا به نظر می‌رسد علائم در حال بدتر شدن هستند؟
- آیا شما یا فرزندتان اخیراً غذاهای جدیدی به رژیم غذایی خود اضافه کرده‌اید؟
- آیا شما یا فرزندتان به غذاهای دیگر حساسیت دارید؟
- آیا شما سابقه خانوادگی آلرژی یا آسم دارید؟
- آیا شما یا فرزندتان به دلیل سایر شرایط پزشکی تحت درمان هستید؟
اگر کودک یا کودک شما دارای علایم باشد پزشک ممکن است از شما سوالات بیشتری داشته باشد:
- آیا اخیراً استفاده از شیر خشک جدیدی را شروع کرده‌اید؟
- آیا به فرزندتان خود شیر می‌دهید یا ازشیر خشک استفاده می‌کنید؟ برای چه مدت؟
- آیا فرزند شما اخیراً خوردن غذاهای جامد را شروع کرده است؟
- شما معمولاً چه غذاهایی را در رژیم غذایی خانوادگی خود قرار می‌دهید؟
کاری که می توانید در این بین انجام دهید
علائم حساسیت به سویا در نوزادان ممکن است وقتی کودک رژیمی مبتنی بر سویا را شروع می‌کند ظاهر شود. اگر گمان می‌کنید کودک شما به سویا حساسیت دارد، با تغذیه با شیر مادر او را از قرار گرفتن در معرض مواد حساسیت‌زا دور نگه دارید. اگر کودک شما غذاهای جامد می‌خورد، از مصرف محصولات حاوی سویا خودداری کنید.
