اختلال هذیانی چیست؟
اختلال هذیانی که سابق آن را با نام اختلال پارانوئید می شناختند، نوعی از بیماری روانی جدی به اسم اختلال سایکوتیک است. کسانی که مبتلا به آن می شوند قادر نیستند واقعیت از خیال را افتراق داده و بازگو کنند.
هذیان ها علامت اصلی در اختلال هذیانی هستند. هذیان در تعریف به عقاید غیر قابل تغییر و تکان نخوردنی درباره چیزی گفته می شود که نادرست بوده یا بر پایه واقعیت نیست. اما آن بدین معنا نیست که آن ها کاملا غیرواقعی هستند. اختلال هذیانی شامل هذیان هایی می گردد که عجیب و غریب نبوده و مربوط به موقعیت های مختلفی هستند که در زندگی حقیقی قابلیت اتفاق افتادن دارند، مثلا تحت تعقیب قرار داشتن، کسانی می خواهند او را مسموم کنند، فریب داده شدن توسط دیگران، توطئه و خیانت علیه فرد، یا این که کسی از فاصله های دور عاشق فرد است. این هذیان ها معمولا ادراک ها یا تجربیات اشتباه را در برمی گیرند. اما در واقعیت، موقعیت ها یا به کلی نادرست و غلط هستند یا این که خیلی در آن ها اغراق شده است.
یک هذیان عجیب و غریب، در مقابل، چیزی است که هیچ گاه در زندگی واقعی اتفاق نمی افتد، برای مثال هذیان کلون شدن توسط فضایی ها یا پخش کردن افکار شما در تلویزیون. فردی که چنین افکاری را دارد می تواند به عنوان فردی هذیانی با هذیان های عجیب و غریب مورد توجه قرار گیرد.
افراد مبتلا به اختلال هذیانی اغلب می توانند جدا از مسئله هذیانشان به روابط و عملکردهای اجتماعی نرمال خویش ادامه دهند، و به طور کلی به شکلی واضح عجیب و غریب رفتار نکنند. این نکته بر خلاف دیگر اختلالات سایکوتیک است، که در آن ها افراد هم چنین می توانند هذیان ها را به عنوان علامتی از اختلالشان داشته باشند و بروز دهند. ولی در برخی از موارد، افراد با اختلال هذیانی آن چنان گرفتار هذیان هایشان می شوند که باعث از هم گسیختگی و آشفتگی زندگیشان می گردد.
هر چند که هذیان ها ممکن است علامتی از اختلالات شایع دیگر نظیر اسکیزوفرنی باشند، اختلال هذیانی خودش به نسبت نادر است. اختلال هذیانی در بیشتر موارد در اواسط تا اواخر زندگی ایجاد می شود و اندکی در زنان شایعتر از مردان است.
انواع هذیان ها در اختلال هذیانی
انواع هذیان ها بر پایه مضمون اصلی هذیان طبقه بندی می شوند و شامل این موارد هستند:
- اروتومانیک: در آن فرد معتقد است که کسی عاشق اوست و ممکن است برای برقراری ارتباط با وی تلاش کند. اغلب اوقات آن فرد شخص مهم یا مشهوری است. این می تواند منجر به رفتاری شود که در آن فرد مورد نظر تحت نظارت ، تعقیب و کمین قرار می گیرد.
- گراندیوز (خود بزرگ پنداری): این شخص دارای حس مغرورانه ی اغراق آمیزی از داشتن ثروت، قدرت، دانش، یا هویت است. این افراد می توانند معتقد به این باشند که استعداد بالایی دارند یا کشفی مهم را به ثمر رسانده اند.
- حسودی: فرد قرار گرفته در این گروه معتقد است که همسرش یا شریک جنسی وی خیانت کار است.
- محافظتی: کسی که این نوع هذیان را دارد معتقد است که او (یا کسی نزدیک به او) مورد بد رفتاری قرار می گیرند، یا این که کسی جاسوسی آن ها را می کند یا برنامه می ریزد تا به آن ها آسیب رساند. ممکن است که این افراد مکررا شکایت هایی را به مراجع قانونی گزارش کنند.
- سوماتیک (پیکری): این افراد معتقد اند که نقص فیزیکی یا مشکل پزشکی دارند.
- نوع مخلوط: این ها کسانی هستند که دو یا بیشتر از انواع هذیان های ذکر شده در بالا را در خود دارند.
علائم اختلال هذیانی چه هستند؟
این علائم به طور معمول شامل این موارد می شوند:
- هذیان های غیرعجیب: این آشکارترین علامت بیماری است.
- تحریک پذیری، خشم، یا خلق پایین
- توهم های مرتبط با هذیان: توهم به معنای دیدن، شنیدن، یا حس کردن چیزهایی که واقعا در آن جا وجود ندارند است. برای مثال، کسی که معتقد است که بوی خاص یا نامطبوع از وی متساعد می شود ممکن است بوی بدی را احساس کند. (در حالیکه وجود ندارد)
علت ها و فاکتورهای خطر اختلال هذیانی
درست مانند بسیاری از دیگر اختلالات سایکوتیک،علت دقیق اختلال هذیانی هنوز شناخته نشده است. اما محققین نگاهی به نقش ژنتیک، زیست شناسی، عوامل محیطی، و فاکتورهای روانشناسی دارند که احتمال وقوع آن را افزایش می دهند.
- ژنتیک: این حقیقت که اختلال هذیانی در میان کسانی که دارای اعضای خانواده مبتلا به اسکیزوفرنی یا اختلال هذیانی هستند شایعتر است این ایده را مطرح می کند که ژن ها می توانند درگیر در بیماری باشند. این اعتقاد وجود دارد که، درست مانند دیگر اختلالات روانی، تمایل به داشتن اختلال هذیانی ممکن است از والدین به فرزندانشان منتقل شود.
- عوامل زیست شناسی: محققین در حال مطالعه این موضوع هستند که چگونه اختلال هذیانی در حضور این که قسمت هایی از مغز طبیعی عمل نمی کنند می تواند ایجاد شود. مناطق مغزی غیرطبیعی که مسئول کنترل ادراک و تفکر هستند ممکن است به علائم هذیانی متصل و مربوط باشند.
- عوامل محیطی و روانشناسی: شواهد حاکی از آنند که استرس می تواند اختلال هذیانی را آغاز کند. الکل و سوء مصرف داروها هم چنین می توانند به یاری آن بشتابند. به نظر می رسد افرادی که تمایل به انزوا و گوشه نشینی دارند، مثل مهاجران یا آن هایی که بینایی و شنوایی ضعیفی دارند، احتمال بیشتری برای ابتلا به اختلال هذیانی دارند.
اختلال هذیانی چگونه تشخیص داده می شود؟
در صورتی که شما علائم اختلال هذیانی را داشته باشید، پزشکتان احتمالا تاریخچه و شرح حال کامل پزشکی را از شما خواهد پرسید و معاینه فیزیکی دقیقی را انجام خواهد داد. هر چند هیچ تست آزمایشگاهی برای تشخیص اختلال هذیانی به طور خاص وجود ندارد، پزشک ممکن است از تست های تشخیصی نظیر تصویربرداری ها یا آزمایش های خون بهره ببرد تا بدین وسیله بیماری های جسمی که می توانند علائم را ایجاد کنند رد کند. این بیماری ها را در لیست پایین می توانید مشاهده کنید:
- بیماری آلزایمر
- صرع
- اختلال وسواسی اجباری
- دلیریوم
- دیگر اختلالات طیف اسکیزوفرنی
اگر پزشک هیچ دلیل فیزیکی برای علائم پیدا نکند، ممکن است شخص را به روانپزشک یا روانشناس ارجاع دهد. اینان متخصصین مراقبت از سلامتی هستند که برای تشخیص و درمان بیماری های روانی تعلیم دیده اند. آن ها از مصاحبه و ابزار های ارزیابی برای بررسی فرد از لحاظ اختلال سایکوتیک استفاده می کنند.
پزشک یا درمانگر پایه تشخیص را بر علائم فرد و مشاهدات شخصی خودش از حالت و نحوه رفتار شخص می گذارد. در نهایت تصمیم می گیرد که آیا علائم به یک اختلال اشاره دارند یا نه.
تشخیص اختلال هذیانی در صورتی گذاشته می شود که موارد زیر وجود داشته باشند:
- شخص دارای یک عدد یا بیشتر از هذیان ها باشد که برای یک ماه یا بیشتر طول کشیده باشد.
- فرد تا کنون هیچ گاه مبتلا به اسکیزوفرنی تشخیص داده نشده باشد. در صورت وجود توهم، مرتبط با مضمون هذیان های فرد باشد.
- جدای از هذیان ها و اثراتش، زندگی شخص واقعا تحت تاثیر قرار نگرفته باشد. دیگر رفتارهای فرد عجیب و غریب نیستند.
- در صورت داشتن دوره های مانیا یا افسردگی اساسی، در مقایسه با هذیان ها کوتاه و مختصر بوده باشند.
- هیچ اختلال روانی، دارودرمانی، یا وضعیت پزشکی دیگری برای مسئول دانستن وجود ندارند.
اختلال هذیانی چگونه درمان می شود؟
درمان در بیشتر موارد شامل دارودرمانی و روان درمانی (نوعی مشاوره) می شود. درمان اختلال هذیانی می تواند بسیار مشکل باشد، بخشی از این موضوع بدین علت است که کسانی که مبتلا به آن هستند اغلب بینش و آگاهی اندکی از بیماری خویش دارند و نمی دانند یک مشکل روانپزشکی وجود دارد. مطالعات نشان می دهند که نزدیک به نیمی از بیماران که تحت درمان با داروهای ضد سایکوتیک قرار گرفته اند دست کم بهبود نسبی را نشان می دهند.
داروهای اولیه که به قصد درمان اختلال هذیانی استفاده می شوند به نام داروهای آنتی (ضد) سایکوتیک شناخته می شوند. این داروها شامل این موارد می گردند:
آنتی سایکوتیک های مرسوم یا قدیمی
هم چنین به نام نورولپتیک شناخته می شوند. این داروها از اواسط دهه ۱۹۵۰ برای درمان اختلالات روانی استفاده می شوند. کارشان مسدود کردن گیرنده های دوپامین در مغز است. دوپامین یک نوروترانسمیتر یا انتقال دهنده پیام عصبی است که معتقدند در توسعه و تکامل هذیان ها نقش داشته باشد. آنتی سایکوتیک های مرسوم را می توانید در لیست پایین مشاهده کنید:
- کلرپرومازین
- فلوفنازین
- هالوپریدول
- لوکساپین
- پرفنازین
- تیوریدازین
- تیوتیکسن
- تری فلوئوپرازین
آنتی سایکوتیک های آتیپیک یا جدید
به نظر می رسد این داروهای جدیدتر بعنوان کمک در درمان علائم اختلال هذیانی با عوارض جانبی مرتبط با حرکت کمتری در مقایسه با آنتی سایکوتیک های قدیمی تر و تیپیک موثر باشند. کار آن ها بلوک کردن گیرنده های دوپامین و سروتونین در مغز است. سروتونین دیگر انتقال دهنده پیام عصبی است که معتقدند در در اختلال هذیانی نقش دارد. لیست این داروها شامل این موارد می گردند:
- آری پیپرازول
- آری پیپرازول لوروکسیل
- آسناپین
- برکس پیپرازول
- کاریپرازین
- کلوزاپین
- ایلوپریدون
- لورازیدون
- پالیپریدون
- پالیپریدون پالمیتات
- کوئتیاپین
- ریسپریدون
- اولانزاپین
- زیپراسیدون
دیگر داروها
داروهای آرام بخش و ضد افسردگی می توانند هم چنین برای درمان اضطراب یا علائم خلقی در صورت به وجود آمدن همراه اختلال هذیانی مورد استفاده قرار گیرند. آرام بخش ها می توانند در مواقعی که فرد سطوح بسیار بالایی از اضطراب را تجربه می کند یا دچار مشکلات خواب است تجویز شوند. ضد افسردگی ها در درمان افسردگی که اغلب در افراد مبتلا به اختلال هذیانی ایجاد می شود استفاده می گردد.
روان درمانی هم چنین می تواند در کنار دارودرمانی یاری رسان باشد و بعنوان راهی برای کمک به اشخاص است تا با استرس های مرتبط با عقاید هذیانی خویش و اثرات آن ها بر زندگیشان بهتر کنار آمده و آن ها را مدیریت کنند. روان درمانی هایی که می توانند در درمان اختلال هذیانی موثر و کمک کننده باشند شامل این موارد می گردند:
- روان درمانی فردی: به فرد کمک می کند تا متوجه تفکر خود که به بیراهه کشیده شده است شده و آن را اصلاح نماید.
- رفتار درمانی شناختی (CBT): فرد را یاری می کند تا بیاموزد که چگونه الگوهای فکری و رفتارهایی که منجر به احساسات رنج آور می شوند را شناخته و تغییر دهد.
- خانواده درمانی: به خانواده ها کمک می کند با عضو خانواده خویش که عاشقش هستند و مبتلا به اختلال هذیانی است کنار بیایند و به آن ها این توانایی را می دهد به فرد کمک کنند.
کسانی که دارای علائم شدید هستند یا در خطر آسیب به خود یا دیگران قرار دارند نیازمند بستری شدن در بیمارستان تا زمان پایداری شرایطشان هستند.
عوارض اختلال هذیانی چه هستند؟
کسانی که مبتلا به اختلال هذیانی هستند ممکن است افسرده شوند، این اغلب در نتیجه سختی های مرتبط با هذیان ها است.
اقدام کردن در جهت هذیان ها نیز می تواند منجر به بروز خشونت یا مسائل قانونی گردد. برای مثال یک شخص با هذیان اروتومانیک که فرد درون هذیان را مورد اذیت و تعقیب قرار می دهد میتواند بازداشت شود.
هم چنین، افراد مبتلا به این اختلال می توانند بیگانه و رویگردان از بقیه شوند، بخصوص اگر هذیان هایشان با روابطشان تداخل پیدا کند یا به آن آسیب بزند.
چشم انداز و پیش آگهی در اختلال هذیانی چگونه است؟
این پیش آگهی متغیر است و به خود شخص، نوع اختلال هذیانی، و شرایط زندگی فرد که شامل وجود حمایت و رغبت برای پیگیری سفت و محکم درمان است بستگی دارد.
به طور معمول اختلال هذیانی یک شرایط مزمن (ادامه دار) است، اما در صورت درمان مناسب، بسیاری از افراد می توانند رهایی از علائمشان را به دست آورند. برخی به طور کامل بهبود می یابند، در حالیکه دیگران دوره هایی از اعتقادات هذیانی را همراه دوره های بهبودی (عدم وجود علائم) تجربه می کنند.
متاسفانه، بسیاری از کسانی که بدین اختلال دچارند درخواست کمک نمی کنند. اغلب برای افراد مبتلا به اختلالات روانی این مشکل است که بدانند طبیعی و نرمال نیستند. و ممکن است آن ها علائم خود را به دیگر چیزها مثل محیط اطرافشان نسبت دهند. هم چنین آن ها ممکن است از این که به دنبال درمان خود باشند احساس ترس یا شرمندگی زیادی داشته باشند. بدون درمان شدن، اختلال هذیانی می تواند مادام العمر با فرد باقی بماند.
آیا می توان از بروز اختلال هذیانی پیشگیری نمود؟
هیچ راه شناخته شده ای برای پیشگیری از اختلال هذیانی وجود ندارد. ولی تشخیص و درمان زودرس می تواند به کاهش از هم گسیختگی و مشکلات زندگی، خانواده، و دوستی های فرد کمک کند.
