گزگزشدگی دست‌ها و پاها هر دو شدیدا رایج و رنج‌آور است.
سوزش‌های مشابه گاهی می‌توانند خوشخیم و موقتی باشند مثلا می‌تواند نتیجه‌ی فشار روی اعصاب دست وقتی که دستتان زیر سر خم شده و خوابتان برده‌است، یا می‌تواند نتیجه‌ی فشار روی اعصاب پاها وقتی که به مدت طولانی خم می‌شوند باشد. در هر دو مورد حالتی به آدم دست می‌دهد که انگار چیز نوک‌تیزی را در دست‌ها و پا ها فرو می‌برند و اما با درد خیلی کم‌تر! و عموما هم مدتی پس از برداشتن فشار از روی عصب رفع می‌شود.
در بسیاری موارد این خارش و سوزش می‌تواند طاقت‌فرسا و عارضی یا مزمن باشد و یا همراه با نشانه‌های دیگری مثل درد، خارش، بی‌حسی و تضییع عضله باشد. در موارد مشابه سوزش و خارش می‌تواند در نتیجه‌ی آسیب به عصب، که به دلایل مختلفی از جمله استرس‌های مکرر، عفونت‌های ویروسی و باکتریایی، قرارگرفتن در معرض سموم و یا بیماری‌های سیستمیک مثل دیابت، رخ‌می‌‌دهد، باشد.
آسیب های عصبی مشابه با عنوان نورو پاتی محیطی شناخته می‌شوند چرا که اثراتش دور از مغز و نخاع خود را نشان می‌دهند.(اغلب در دست‌ها و پاها)
بیشتر از ۱۰۰ نوع نوروپاتی محیطی داریم که با گذر زمان می‌تواند بهتر شود که البته نتایجی مثل کاهش تحرک و ناتوانی خواهد داشت. در حال حاضر محققان حدس می‌زنند بیش از ۲۰ میلیون آمریکایی که بیشتر شامل افراد پیرند دچار نوروپاتی محیطی هستند. باید برای هر سوزش و خارش در دست و پا یک بررسی پزشکی صورت بگیرد و اولین و مهم‌ترین سبب آن تحت کنترل قرار بگیرد.
دلایل گزگزشدگی اندام‌ها
دیابت یکی از دلایل رایج نوروپاتی محیطی است که حدود ۳۰% آنرا تشکیل می‌دهد. در نوروپاتی دیابتیک گزگزشدگی و سایر نشانه ها ابتدا از دست ها و پاها شروع شده و سپس به ترتیب به سمت آرنج و ساق پا پیش می‌رود. حدود دو سوم افراد دیابتی در معرض آسیب عصبی شدید هستند. در بسیاری موارد این علایم اولین نشانه های دیابت هستند. در ۳۰% دیگر هم عامل آن ناشناخته بوده و در ۴۰% باقی‌مانده دلایل مختلفی وجود دارد مثل:
۱.فشار وارد شده بر عصب:مثل سندرم تونل کارپال، فلج عصب اولنار و فلج اعصاب محیطی و فلج عصب رادیال می‌باشد.
۲. بیماری‌های سیستمیک: شامل اختلالات کلیوی، بیماری کبدی، آسیب به رگ‌ها و بیماری‌های خونی، التهاب مزمن، ناهماهنگی در هورمون‌ها(مثل هیپوتیروئیدیسم)، سرطان ها و تومورهای خوشخیمی که تا اعصاب پیش می‌روند.
۳. فقدان ویتامین‌ها: ویتامین‌های E , B1 , B6, B12و نیاسین برای عملکرد طبیعی اعصاب ضروری هستند مثلا نبود ویتامین B12 سبب آنمی pernicious که نوعی آنمی خطرناک است، می‌شود. هم‌چنین ویتامین B6 اگر بیش از حد باشد می‌تواند سبب گزگزشدگی دست‌ها و پاها شود.
الکلیسم: افراد الکلی بیشتر از افراد دیگر مستعد کمبود تیامین یا ویتامین‌های دیگر هستند چون رژیم غذایی ضعیفی دارند. البته این امکان هم هست که خود الکلیسم سبب آسیب عصبی شود، شرایطی که برخی از محققان آنرا alcoholic neuropathy می‌نامند.
توکسین‌ها: این‌ها شامل فلزات سنگین مثل سرب، آرسنیک، جیوه و تالیوم و برخی مواد شیمیایی صنعتی و محیطی می‌باشند. هم‌چنین شامل داروهایی ویژه ،مخصوصا داروهای مورد استفاده در شیمی‌درمانی سرطان ریه، می‌باشند؛ به علاوه‌ی برخی آنتی‌بیوتیک‌ها.
عفونت: شامل عفونت‌های ایجاد شده با سیتومگالوویروس‌ها و HIV/AIDS و… .
بیماری‌های خودایمنی: شامل آرتریت روماتوئید و سندرم Guilla-Barre.
اختلالات ارثی: شامل مواردی که ممکن است علایم حرکتی و یا حسی داشته‌باشند و رایج‌ترین آن بیماری کارکوت‌ماریتوس است.
زحم شدگی: اغلب مربوط به تروما، اعصابی که تحت فشارند یا این‌که آسیب دیده و یا له شده‌اند که می‌تواند در اثر ازجادر رفتن استخوان نزدیک عصب و یا جابه‌جا شدن دیسک بین مهره‌ای باشد.
تشخیص
در صورت اقدام به درمان گزگزشدگی دست‌ها و پاها پزشک اول یک تست فیزیکی انجام‌خواهد داد و مواردی مثل:علایم فیزیکی، شغل اجتماعی، عادت‌ها(مثل مصرف یا عدم مصرف الکل) احتمال داشتن HIV یا هر بیماری عفونی دیگر، بررسی سابقه‌ی خانوادگی در داشتن بیماری‌های نورولوژیکی، تست خون، عملکرد غیر عادی کلیه‌‌ها و … را در پرونده‌ای به اسمتان ثبت‌خواهد‌کرد.
درمان
یک درمان موفق بستگی به تشخیص صحیح و دقیق دارد.
تا زمانی که سلول‌های عصبی محیطی نمرده‌اند توانایی باززایی دوباره‌ی خود را دارند.
تا به حال درمان خاصی برای انواع ارثی نوروپاتی محیطی در دسترس نیست و اما در مورد موارد اکتسابی آن، بیشتر این موارد از طریق مراقبت‌های بالینی بهبود می‌یابند، به عنوان نمونه کنترل صحیح قند خون در افراد دیابتی می‌تواند پیشرفت نوروپاتی دیابتی را بسیار کم‌رنگ کند، و یا مثلا تامین ویتامین مورد نیاز افرادی که نوروپاتی محیطی مربوط به کمبود ویتامین دارند باعث بهتر شدن آن می‌شود.
