شاید الگوی مطالعه‌ی تصویر بالا برایتان آشنا باشد. صفحه‌ی وب را باز کرده‌اید، چند خط اوّل آن را، کاملاً سطحی، خوانده‌اید و با خواندن چند کلمه‌ی ابتدایی باقی خطوط، به انتهای صفحه می‌رسید. احتمالاً برایتان کاملاً آشنا باشد؛ مخصوصاً اگر یک جست‌وجوگر حرفه‌ای وب محسوب شوید و ساعات زیادی را پشت سیستم کامپیوتری، صرف گشتن در اینترنت کرده باشید!
اینترنت نیز همانند سایر ابزار تأثیرات مخصوص به خود را بر مغز و مدارهای سیناپسی اعمال میکند. هر وسیله‌ای که استفاده می‌کنیم و هر تکنولوژی جدیدی که وارد زندگی خود می‌سازیم، موجب ایجاد تغییراتی در مغز می‌شود. از ابزار موسیقی گرفته، تا رسانه‌ها و البته اینترنت! اما تأثیر اینترنت بر مغز انسان چیست؟
مقاله‌ی مرتبط: تأثیر خواندن بر سازمان‌بندی مجدد مغز
روانشناسان و عصب‌شناسان زیادی به مطالعه‌ی تاثیرات اینترنت بر ذهن انسان پرداخته‌اند؛ اینترنت به عنوان وسیله‌ای با محرّک‌های حسی و ادراکی تکرار، شدّت، تعامل و عادت باعث تغییر سخت و سریع مدارها و کارکردهای مغزی می‌شود؛ و این امر می‌تواند تنها در ۵ روز، با روزی ۱ ساعت کار با اینترنت امکان یابد! حیرت‌انگیز است!
از جمله تأثیرات اینترنت بر ذهن، جایگزین کردن «سطحی‌خوانی» به جای «ژرف‌خوانی» و متعاقب آن «ژرف‌اندیشی» است؛ امّا این موضوع چگونه به وقوع می‌پیوندد؟
در حالی که صفحه وب پیش روی شما باز است، مغزتان به طور مداوم در حال دریافت محرّکات مختلف و ارزیابی مداوم بین پیوندها، متن‌ها، تصاویر و سایر محرّکات حسی زودگذر است؛ موضوعی که مستلزم هماهنگی ذهنی و تصمیم‌گیری مداوم می‌باشد و مغز را از کار «تفسیر» متن و یا سایر اطلاعات باز می‌دارد؛ این درحالیست که هنگام مطالعه‌ی کتاب محرّکات کمتری مغز را تحریک میکند و همین موجب ژرف‌خوانی می‌شود.
مناسب است در همین بخش، اشاره‌ای داشته باشیم که هنگام کار با اینترنت نواحی PreFrontal مرتبط با تصمیم‌گیری و حل مسئله فعّال می‌شوند؛ در حالی که به هنگام مطالعه‌ی کتاب، بخش‌های مربوط به حافظه، زبان و پردازش تصویر فعّال هستند.
مقاله‌ی مرتبط: تنها حضور گوشی‌های هوشمند عملکرد مغزی را کاهش می‌دهد
در این بین می‌توان موضوع دیگری را نیز مطرح کرد؛ مطالعات زیادی به وضوح نشان می‌دهند افرادی که به مطالعه در صفحات وب می‌پردازند اطلاعات بسیار کمتری از این مطالعه را می‌توانند در حافظه خود نگه دارند. این موضوع، همچنین درباره‌ی مطالعه‌ی متن‌هایی با ابَرپیوند (hyperlink) نیز مطرح است. به عبارتی، در مقایسه با مطالعه در صفحات اینترنتی بدون پیوند، افرادی که متن‌های حاوی hyperlink را مطالعه می‌کنند اطّلاعات کمتری را در خاطر خود نگه می‌دارند.
حال چرایی این موضوع مطرح می‌شود! دلیل این موضوع را می‌توان در «جریان اطّلاعات» از حافظه‌ی فعّال به حافظه‌ی بلندمدت دنبال کرد. حافظه‌ی فعّال (working memory) در لحظه توانایی نگهداری ۲±۷ اطّلاعات را دارد؛ در حالی که این رقم کمتر از چیزی است که گفته می‌شود، همان نیز نیازمند تکرار و تمرین مداوم ذهنی برای تجدید اطلاعات می‌باشد. هنگام مطالعه‌ی کتاب (که در مقایسه با مطالعه‌ی صفحات اینترنتی اطلاعات بیشتری در حافظه باقی می‌ماند) در حالی که حس‌های ورودی کمتری دریافت می‌کنیم، حافظه‌ی فعّال ما با جریان آرام و مداوم اطّلاعات رو به رو است که می‌تواند همین اطّلاعات را به آرامی نیز به حافظه‌ی بلندمدت انتقال دهد. در حالی که هنگام مطالعه در صفحات وب، با ورودی‌های تحریکی متعدّد و با هجوم حجم عظیمی از اطّلاعات رو به رو هستیم که در واقع خارج از توانایی حافظه‌ی فعّال برای نگهداری می‌باشد و نمی‌تواند همگی آن‌ها را به حافظه‌ی بلند مدت منتقل کند. (به عبارتی سرریز اطّلاعات در حافظه‌ی فعّال رخ می‌دهد و تنها مقدار کمی از اطّلاعات ورودی در تهِ ظرف حافظه‌ی فعّال برای انتقال به حافظه‌ی بلندمدّت باقی می‌ماند.)
و در انتهای متن شاید جالب به نظر برسد که بگوییم کارکردن با اینترنت که کارکردهای بیشتری از مغز را درگیر میکند، می‌تواند در هشیار نگه‌داشتن مغز سالخوردگان کمک کند، و کار با اینترنت مغز را همانند جدول حل کلمات متقاطع تمرین می‌دهد!۱
- برگرفته از کتاب کم‌عمق‌ها/ نیکلاس کار – ترجمه‌ی امیر سپهرام
