فشار خون ثانویه، فشار بالای خون است که به دلیل سایر بیماری‌ها ایجاد می‌شود. فشارخون ثانویه می‌تواند بعد از تحت تاثیر قرار گرفتن کلیه، عروق، قلب یا سیستم اندوکرین همچنین طی حاملگی ایجاد شود. این نوع فشار خون از نوع معمول فشارخون بالا(فشارخون اولیه) متفاوت است. فشار خون اولیه علت واضحی ندارد و با ژنتیک، نبود ورزش و چاقی، رژیم نامناسب ارتباط دارد. درمان مناسب فشارخون ثانویه می‌تواند کنترل همزمان بیماری زمینه‌ای و فشارخون بالا باشد؛ در این صورت ریسک سایر عوارض ناشی از آن مانند بیماری‌های قلبی، نارسایی کلیه و سکته کاهش می‌یابد.
علائم
مانند فشارخون اولیه، فشار خون ثانویه نیز اغلب علائم خاصی ندارد؛ حتی اگر فشارخون به سطح خطرناکی برسد. در صورتی که به فشارخون بالا تشخیص داده شوید، داشتن علائم زیر ممکن است نشاندهنده‌ی نوع ثانویه‌ی فشارخون باشد:
- فشارخون بالا که به داروهای ضد فشارخون پاسخ نمی‌دهد(هایپرتنشن مقاوم)
- فشارخون بسیار بالا(فشارخون سیستولیک بیشتر از ۱۸۰mmHg یا فشار دیاستولیک بیشتر از۱۲۰mmHg)
- فشارخون بالایی که نسبت به داروهایی که فشارخون شما را قبلا کنترل می‌کرد، مدت زیادی پاسخ نمی‌دهد.
- شروع ناگهانی فشارخون بالا قبل از سن ۳۰ یا بعد از ۵۵سالگی
- نبود سابقه‌ی فشارخون بالا در خانواده
- چاق نبودن
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
در صورت داشتن بیماری که می‌تواند باعث فشار خون ثانویه شود، ممکن است لازم باشد تا فشارخونتان را مکررا چک کنید. درباره‌ی این که چندبار این که را انجام دهید، از پزشک خود سوال کنید.
علل
بیماری‌هایی می‌توانند باعث فشار خون ثانویه شوند. بیماری‌های مختلف کلیوی که ممکن است فشارخون ثانویه ایجاد کنند شامل:
- عوارض ناشی از دیابت(نفروپاتی دیابتیک): دیابت می‌تواند به سیستم فیلترینگ و تصفیه‌ی کلیوی آسیب بزند که منجر به بالا رفتن فشارخون می‌شود.
- بیماری پلی کیستیک کلیوی: در این بیماری ارثی، کیست‌های کلیوی مانع عملکرد نرمال کلیه شده و می‌توانند فشارخون را بالا ببرند.
- بیماری گلومرولار: کلیه‌ی شما مواد زاید و سدیم را با استفاده از فیلترهای میکروسکوپی به نام glomeruli که گاهی ممکن است متورم شود، تصفیه می‌کند. در صورت تورم و عملکرد نامناسب این فیلترها، ممکن است دچار فشارخون بالا شوید.
- رنووسکولار هایپرتنشن: این نوع فشارخون به دلیل تنگی(استنوزیس) یک یا هردو شریان کلیوی ایجاد می‌شود. رنووسکولار هایپرتنشن اغلب با نوع یکسانی از پلاک چربی که به عروق کرونری آسیب می‌زند یا یک بیماری دیگر که در آن، عضلات و بافت فیبروز دیواره‌ی عروق کلیوی سفت و ضخیم شده(فیبروماسکولار دیسپلازی) رخ می‌دهد.
بیماری‌هایی که سطح هورمون‌ها را تحت تاثیر می‌گذارند ممکن است ممکن است فشار خون ثانویه ایجاد کنند. این بیماری‌ها ممکن است شامل:
- سندرم کوشینگ: در این بیماری، داروهای کورتیکواستروئید ممکن است فشار ثانویه ایجاد کنند یا فشارخون ممکن است در نتیجه‌ی تومور هیپوفیز یا سایر عواملی که باعث ترشح بیش از حد هورمون کورتیزول از غده‌ی آدرنال می‌شوند، ایجاد شود.
- آلدوسترونیسم: در این بیماری، یک تومور در یک یا هر دو غده‌ی آدرنال یا افزایش رشد تعدادی از سلول‌ها یا سایر عوامل باعث ترشح بیش از حد هورمون آلدوسترون می‌شوند. این هورمون باعث حفظ نمک و آب از کلیه و دفع پتاسیم در نتیجه افزایش فشارخون می‌شود.
- فئوکروموسیتوما: یک تومور نادر معمولا در غده‌ی آدرنال یافت می‌شود. باعث افزایش تولید هورمون آدرنالین و نورآدرنالین می‌گردد. این هورمون باعث افزایش فشارخون در بلند مدت می‌شود.
- مشکلات تیروئیدی: زمانی که غده‌ی تیروئید هورمون کافی تولید نمی‌کند(هایپوتیروئیدیسم) یا در صورت افزایش تولید(هایپرتیروئیدیسم) فشارخون بالا می‌تواند رخ دهد.
- هایپرپاراتیروئیدیسم: غده‌ی پاراتیروئید سطح کلسیم و فسفات بدن را تنظیم می‌کند.در صورت ترشح بیش از حد هورمون پاراتیروئید، سطح کلسیم افزایش یافته و در نتیجه‌ی آن، افزایش فشارخون تحریک می‌شود.
سایر دلایل محتمل فشار خون ثانویه شامل:
- کوآرکتاسیون آئورت: در این نقص که معمولا از زمان تولد وجود دارد، شریان اصلی بدن تنگ می‌شود. این باعث فشار به قلب برای پمپاژ بیشتر خون به آئورت و بقیه‌ی بدن می‌شود. این کار در عوض باعث افزایش فشار به ویژه در بازوها می‌شود.
- آپنه در هنگام خواب: این وضعیت اغلب با خروپف شدید، توقف مکرر تنفس در خواب مشخص می‌شود. باعث می‌شود اکسیژن کافی دریافت نکنید. عدم دریافت اکسیژن کافی ممکن است باعث آسیب به دیواره‌ی عروق خونی می‌شود. در این صورت عروق خونی در کنترل فشارخون کمتر موثر واقع خواهند شد. به علاوه قطع تنفس در حین خواب(آپنه) بخشی از سیستم عصبی را بیش فعال کرده و باعث ترشح مواد شیمیایی خاص و درنتیجه افشار فشارخون می‌شود.
- چاقی: با افزایش وزن،مقدار خونی که در بدن گردش می‌کند نیز افزایش می‌یابد. این باعث فشار به دیواره‌ی عروق و افزایش فشارخون می‌شود. اضافه وزنی اغلب با افزایش ضربان قلب و کاهش گنجایش عروق برای انتقال خون ارتباط دارد. یه علاوه این که چربی ذخیره می‌تواند موادشیمیایی که فشار را بالا می‌برند، ترشح کند. تمام این عوامل می‌توانند باعث افزایش فشار شوند.
- حاملگی: حاملگی می‌تواند فشارخون بالایی که فرد از قبل داشت را بدتر کند یا باعث فشارخون بالا شود.
- داروها و مکمل‌ها: داروهای تجویز شده‌ی متعددی از جمله ضد دردها، ضدبارداری، ضدافسردگی یا داروهایی که بعد از پیوند استفاده می‌شوند، می‌توانند باعث ایجاد یا تشدید فشارخون در بعضی افراد شوند. داروهای دکانژستانت که نیاز به نسخه ندارند و بعضی داروهای گیاهی مانند ginseng, licorice, ephedra ممکن است همان اثر را داشته باشند. بسیاری از داروهای غیرقانونی مانند کوکائین و متامفتامین نیز باعث افزایش فشار می‌شوند.
ریسک فاکتورها
بزرگترین ریسک فاکتور برای داشتن فشارخون ثانویه، داشتن بیماریی است که باعث آن می‌شود؛ مانند بیماری کلیوی، عروقی و قلبی یا مشکلات سیستم اندوکرین.
عوارض
فشار خون ثانویه می‌تواند بیماری زمینه‌ای فرد را بدتر کند. در صورت عدم درمان، فشارخون می‌تواند با سایر بیماری‌ها نیز مرتبط باشد مانند:
- آسیب به عروق: این وضعیت می‌تواند باعث سفتی و افزایش ضخامت عروق شود که منجر به حمله‌ی قلبی و سکته و سایر عوارض گردد.
- آنوریسم: فشارخون بالا می‌تواند دیواره‌ی عروق را ضعیف و متورم کند و باعث آنوریسم شود. در صورت پارگی آنوریسم، زندگی فرد به خطر می‌افتد.
- نارسایی قلبی: برای پمپاژ خون مقابل فشارخون بالا در عروق، ماهیچه‌ی قلب ضخیم می‌شود. در واقع ماهیچه‌ی ضخیم شده به سختی خون را پمپاژ می‌کند تا مقادیر کافی از خون برای نیاز بدن تامین شود. در نهایت منجر به نارسایی قلبی می‌گردد.
- عروق خونی ضعیف و تنگ کلیوی: این حالت مانع عملکرد نرمال کلیه می‌شود.
- عروق خونی ضخیم و تنگ در چشم: این حالت می‌تواند باعث نابینایی فرد شود.
- سندرم متابولیک: این سندرم مجموعه‌ای از اختلالات متابولیکی بدن فرد است. این اختلالات شامل افزایش سایز دورکمر، تری گلیسیرید بالا، HDL پایین، فشار بالا، انسولین بالا می‌باشد. در صورت داشتن فشارخون بالا ممکن است سایر موارد سندرم متابولیک را داشته باشید. هرچه موارد بیشتر از اختلالات را داشته باشید، ریسک بیشتری برای دیابت و بیماری قلبی یا سکته خواهید داشت.
- اشکال در حافظه و درک: عدم کنترل فشار بالا ممکن است توانایی تفکر، حافظه و یادگیری را تحت تاثیر بگذارد. مشکل در حافظه و درک مفاهیم در این بیماران رایج‌تر است.
تشخیص
برای تشخیص فشار خون ثانویه، پزشک ابتدا با استفاده از کاف و فشارسنج، فشار شما را اندازه‌گیری می‌کند. ممکن است با یک بار بالا بودن فشارخون، پزشک فشار ثانویه را تشخیص ندهد. احتمالا لازم باشد تا در ویزیت‌های بعدی ۳ تا ۶ بار فشارخون فرد بالاتر از نرمال باشد تا پزشک این بیماری را تشخیص دهد. این دفعات ممکن است از اندازه‌گیری فشارخون در خانه یا مانیتورینگ آمبولیتوری یا سیار فشارخون حاصل شود. در مانیتورینگ سیار فشارخون، با استفاده از یک دستگاه در زمان‌های مشخصی از روز، فشارخون فرد اندازه‌گیری می‌شود.
پزشک شما به مارکرهای دیگری نیز نیاز دارد تا بادقت بیشتری علت فشارخون را تشخیص دهد. این موارد شامل:
- تست خون: پزشک ممکن است سطح پتاسیم، سدیم، کراتین، قندخون ناشتا، کلسترول و تری گلیسیرید و سایر مارکرهای خونی را درخواست دهد تا به تشخیص کمک کند.
- تست ادرار: پزشک ممکن است درخواست مارکرهایی از ادرار را بدهد که نشان می‌دهند علت فشار بالای شما ناشی از یک بیماری دیگر است.
- سونوگرافی کلیه: به دلیل ارتباط بسیاری از بیماری‌های کلیوی با فشارخون ثانویه، پزشک ممکن است سونوگرافی کلیه و عروق آن را درخواست کند.
در این روش غیرتهاجمی، یک تکنسین دستگاه مبدلی را روی پوست شما کنترل خواهد کرد. این مبدل که امواج صوتی تولید می‌کند، امواجی را که از کلیه و عروق آن منعکس می‌شود را به صورت تصاویری روی مانیتور کامپیوتر میفرستد.
- الکتروکاردیوگرام(ECG): اگر پزشکتان علت فشارخون را مشکلات قلبی بداند، ممکن است درخواست الکتروکاردیوگرام بدهد. در این روش غیرتهاجمی، سنسورهایی(الکترودها) که فعالیت الکتریکی قلب را تشخیص می‌دهند، به قفسه‌ی سینه و گاها اندام‌ها متصل می‌شود. یک دستگاه ECG مدت زمان و طول فعالیت هر فاز الکتریکی قلب را اندازه می‌گیرد.
درمان
اغلب بیماری زمینه‌ای نیاز به دارودرمانی یا جراحی دارد. زمانی که بیماری زمینه‌ای به طور موثر درمان شود، فشارخون ثانویه ممکن است کاهش یا به طور کامل بهبود یابد. اما تغییر سبک زندگی مانند خوردن غذاهای سالم، افزایش فعالیت فیزیکی و حفظ وزن متناسب می‌تواند فشارخون را پایین نگهدارد. ممکن است لازم باشد داروهای ضد فشارخون را مصرف کنید و بیماری زمینه‌ای شما در انتخاب داروی ضد فشارخون توسط پزشک موثر است. داروهای انتخابی ممکن است شامل:
- دیورتیک‌های تیازیدی: این داروها که ادرار آور نیز شناخته شده‌اند با اثر بر کلیه به دفع سدیم و آب و کاهش حجم خون کمک می‌کنند. داروهای دیورتیک اغلب اولین داروی انتخاب در بین داروهای ضد فشارخون است.
این داروها اغلب جنریک‌اند و نسبت به سایر داروهای ضد فشارخون ارزان‌تراند. در صورت عدم مصرف داروهای دیورتیک و بالا باقی ماندن فشارخون، با پزشک خود درباره‌ی اضافه کردن یا جایگزین کردن داروی دیورتیک با داروی مصرفی کنونی صحبت کنید. عوارض جانبی احتمالی شامل ضعف، گرفتگی پا و ریسک بالایی از اختلال جنسی می‌باشد.
- بتابلاکرها: این داروها فعالیت قلب را کاهش می‌دهند و عروق خونی را گشاد می‌کنند و باعث کاهش ضربان قلب و فشار لازم برای پمپاژ می‌شوند. زمانی که به تنهایی تجویز می‌شود، عملکردی موثری به جز در سیاهپوستان نخواهد داشت. اما در ترکیب با داروهای دیورتیک تیازیدی بسیار موثر خواهند بود. عوارض جانبی احتمالی شامل خستگی، اختلال در خواب، ضربان قلب پایین، دست‌ها و پاهای سرد می‌باشد. به علاوه بتابلاکرهای برای افراد دارای آسم تجویز نمی‌شود. این داروها می‌توانند اسپاسم عضلات ریه را افزایش دهند.
- مهارکننده‌هایACE: این داروها با منع تشکیل مواد شیمیایی که باعث تنگی عروق می‌شوند، باعث کاهش فشارخون می‌شوند. این داروها به ویژه می‌تواند برای افراد دارای بیماری‌های عروق کرونری، نارسایی قلبی و کلیوی بسیار اهمیت داشته باشند. مشابه داروهای بتابلاکر، تجویز تنهای این داروها نیز به جز در سیاهپوستان موثر واقع نخواهد شد. ولی در صورت تجویز همراه با دیورتیک‌های تیازیدی موثر خواهد بود.
عوارض جانبی احتمالی شامل سرگیجه و سر است و استفاده ازآنها در طی بارداری توصیه نمی‌شود.
- بلاکرهای رسپتورهای آنژیوتانسیون دو: این داروها با منع فعالیت مواد شیمیایی موثر در تنگی عروق، به شل شدن رگ‌های خونی کمک می‌کنند. مشابه مهارکننده‌های ACE این داروها اغلب برای افراد دارای بیماری عروق کرونری، نارسایی قلبی و کلیوی مفید است. این داروها نسبت به ACEi ها عوارض جانبی بالقوه‌ی کمتری دارند و در دوران رارداری نیز منع مصرف دارند.
- بلاکرهای کانال‌های کلسیمی: این داروها باعث شل شدن عروق خونی و کاهش ضربان قلب می‌شوند. این داروها ممکن است در بعضی از افراد به تنهایی نسبت به داروهای بتابلاکر یا ACEi بهتر عمل کنند. عوارض جانبی احتمالی شامل حفظ آب، یبوست و سرگیجه است. آب گریپ فرویت با بعضی از داروهای بلاکر کانال کلسیمی تداخل ایجاد می‌کند و باعث بالارفتن غلظت دارو و افزایش ریسک عوارض جانبی می‌شود. از پزشک یا داروساز خود درباره‌ی تداخل داروی مصرفی با آب گریپ فرویت سوال کنید.
- مهارکننده‌های مستقیم رنین: درمان جدید برای فشارخون شامل مهارکننده‌ی مستقیم رنین مانند Aliskiren می‌باشد. این دارو باعث شل شدگی و گشادی عروق با منع عمل رنین می‌شود. رنین از آنزیم‌های اولیه در پروسه‌ی تبدیل مواد شیمیایی(آنژیوتانسیون، آلدوسترون..) است که در سلامت و بیماری قلبی عروقی اهمیت دارد.
سازمان غذا و دارو درباره‌ی استفاده از Aliskiren همراه با داروهای ACEi یا بلاکر رسپتورهای آنژیوتانسیون دو در بیماران دیابتی و افراد دارای مشکل متوسط تا شدید کلیوی هشدار می‌دهد. عوارض جانبی Aliskiren شامل سرگیجه و اسهال است.
درمان می‌تواند گاهی اوقات پیچیده شود. ممکن است شما به بیش از یک دارو در کنار تغییر سبک زندگی برای کنترل فشارخون بالا نیاز داشته باشید. ممکن است پزشکتان تا ثابت شدن فشارخون درخواست ویزیت مکرر احتمالا یک بار درماه را بدهد. همچنین پزشک ممکن است پیشنهاد دهد فشارخونتان را در خانه کنترل کنید.
سبک زندگی و درمان‌های خانگی
اگرچه کاهش فشار خون ثانویه می‌تواند دشوار باشد، اما تغییر سبک زندگی می‌تواند کمک کند. این تغییر سبک زندگی مشابه تغییر لایف استایل در فشارخون اولیه است. این موارد شامل:
- خوردن غذاهای سالم. رژیم غذایی مربوط به مقابله با فشارخون را امتحان کنید. این رژیم بر خوردن میوه، سبزیجات، غلات کامل و غذاهای کم چرب تاکید دارد. پتاسیم کافی که در میوه‌ها و سبزیجات مانند سیب زمینی، اسفناج، موز، زردآلو یافت می‌شود، مصرف کنید تا به کاهش و کنترل فشارخون بالا کمک کند. چربی اشباع کمتری مصرف کنید.
- مصرف نمک را کاهش دهید. مصرف سدیم پایین(۱۵۰۰mg در روز) برای افراد بالاتر از ۵۱ سال و برای تمام رده‌های سنی در سیاهپوستان و کسانی که فشارخون بالا، دیابت یا بیماری مزمن کلیوی دارند مناسب است. افراد سالم می‌توانند ۲۳۰۰mg در روز یا کمتر مصرف کنند. در حالی که با کاهش استفاده از نمک، مقدار نمک مصرفی را کاهش می‌دهید، باید به مقدار نمک موجود در غذاهای فراوری شده نیز توجه کنید.
- حفظ وزن سالم. در صورت داشتن اضافه وزنی، کاهش حتی ۴.۵ کیلوگرم به کاهش فشارخون کمک می‌کند.
- افزایش فعالیت فیزیکی. فعالیت ورزشی منظم می‌تواند به کاهش فشارخون کمک کند. برای حداقل ۳۰ دقیقه ورزش در روز تلاش کنید.
- مصرف الکل را محدود کنید. حتی اگر سالم باشید، مصرف الکل می‌تواند فشارخون را بالا ببرد. اگر می‌خواهید الکل مصرف کنید اعتدال را رعایت کنید.(یک لیوان برای زنان دو لیوان برای مردان در روز در افراد جوانتر از ۶۵ سال)
- سیگار مصرف نکنید. تنباکو باعث آسیب به دیواره‌ی عروق و سرعت بخشیدن به پروسه‌ی سخت شدن دیواره می‌شود. در صورت مصرف سیگار از پزشک خود برای ترک آن کمک بخواهید.
- استرس خود را کنترل کنید. اضطراب خود را تاجای ممکن کاهش دهید. از تکنیک‌های مقابله با اضطراب مانند ریلکسشن، نفس عمیق استفاده کنید. خواب کافی نیز می‌تواند کمک کند.
