بیشتر مردم به ۳ علت بعد از کاهش وزن، دوباره چاق میشوند. کاهش وزن معمولاً منجر به کاهش میزان متابولیسم استراحت (RMR) می‌گردد. هر کس که زمانی تلاش کرده است، تا وزن خود را کاهش دهد و آن را ثابت نگه دارد؛ می‌داند که این کار ممکن است مشکل باشد. کاهش وزن به نظر کاری ساده است؛ فقط کافی است ورزش کنید تا کالری‌های بیشتری بسوزانید و میزان کالری‌های مصرفی خود را کاهش دهید. ولی مطالعات بسیاری نشان داده است که این استراتژی ساده برای عده زیادی از مردم موثر واقع نمی‌شود.
یک مثال برجسته در مورد چالش‌های تثبیت کاهش وزن از تحقیقات اخیر موسسه ملی مطالعات بهداشتی به دست آمده است. محققان ۱۴ نفر از شرکت کنندگان مسابقه بیگست لوزر (Biggest Loser) را مورد بررسی قرار دادند. در طول مدت ۳۰ هفته‌ای مسابقه هر شرکت کننده به طور متوسط ۱۲۵ پوند (معادل ۵۶ کیلوگرم) وزن کم کرد. ولی در طی ۶ سال بعد از مسابقه همه‌ی شرکت کنندگان به جز یک نفر دوباره به همان میزان اولیه چاق شدند؛ با وجود اینکه رژیم و ورزش را ادامه داده بودند.
هر کس که زمانی تلاش کرده است، تا وزن خود را کاهش دهد و آن را ثابت نگه دارد؛ می داند که این کار ممکن است مشکل باشد.
چرا کاهش وزن و حفظ آن بسیار مشکل است ؟
کاهش وزن معمولاً منجر به کاهش میزان متابولیسم استراحت می‌شود و در نتیجه پایین نگه داشتن وزن را دشوار می‌کند.
نرخ متابولیسم استراحت یا Resting Metabolic Rate) RMR) در واقع میزان کالری‌هایی است که در حالت استراحت می‌سوزانیم. ولی چرا کاهش وزن منجر به کاهش RMR می‌شود؟ و آیا راهی برای ثابت نگه داشتن RMR در یک میزان نرمال بعد از کاهش وزن وجود دارد؟ من به عنوان کسی که فیزیولوژی اسکلتی-عضلانی را مطالعه می‌کند؛ سعی خواهم نمود به این سوال‌ها پاسخ دهم.
فعالیت عضلات عمقی پا که سولئوس (soleus) نامیده میشوند؛ به منظور تنظیم RMR در زمان استراحت مانند زمانی که نشسته‌ایم و یا بی حرکت ایستاده‌ایم، ضروری است. انقباض این عضلات به جریان خون و مایعات در بدن کمک می‌کند. فعالیت این عضلات هم اکنون موضوع حائز اهمیتی در مرکز علوم بالینی و تحقیقات مهندسی دانشگاه بینگهمتون است. این عضلات به قلب‌های ثانویه معروف هستند و با پمپ کردن خون به بازگشت آن به قلب کمک می کنند. همچنین این امکان را به ما می‌دهند که فعالیت متابولیک خود را در حین فعالیت‌های کم تحرک در محدوده‌ی نرمالی حفظ کنیم.
۳- متابولیسم استراحت و حفظ وزن
نرخ متابولیسم استراحت عبارت است از هم ی فعالیت‌های بیوشیمیایی که در زمان استراحت در بدن رخ می دهد. همین متابولیسم استراحت است که انسان را زنده نگه می‌دارد و به تنفس کمک می‌کند و از همه مهم‌تر بدن را گرم نگه می دارد. شرایط استاندارد برای سنجش RMR حالتی است که فرد در حین استراحت در دمای اتاق نشسته باشد. عدد به دست آمده معادل متابولیکی آن فرد یا Metabolic Equivalent of Task) MET) آن فرد خواهد بود. آهسته قدم زدن معادل دو MET، دوچرخه سواری معادل چهارMET و آهسته دویدن معادل هفتMET است. به نظر می‌رسد در زندگی مدرن امروزی برای انجام فعالیت‌های روزانه نیاز به حرکت چندانی نداریم. بنابراین در بیشتر افراد ۸۰ درصد کالری‌های مصرف شده در طی روز مربوط به RMR است.
هنگامی که شما وزن کم می‌کنید، به دلیل این که مقدار اندکی از بافت عضلانی را هم از دست می‌دهید؛ RMR نیز باید اندکی کاهش یابد. با توجه به این که هنگام کاهش وزن بیشتر بافت چربی که از لحاظ متابولیکی چندان فعال نیست از دست می‌رود؛ انتظار می‌رود میزان کاهش در RMR اندک باشد. ولی در کمال تعجب، کاهش زیاد RMR در افرادی که با ورزش و یا رژیم وزن کم کرده‌اند، نسبتاً شایع است.
برای مثال در شرکت کنندگان مسابقه بیگست لوزر کاهش حدوداً ۳۰ درصدی RMR مشاهده شد درحالیکه ۸۰ درصد از کاهش وزن آن‌ها مربوط به از دست دادن بافت چربی بود. یک محاسبه ساده نشان می‌دهد برای چنین کاهش شدیدی در RMR، تقریباً روزی دو ساعت پیاده روی سریع به مدت یک هفته نیاز است و این فراتر از فعالیت‌های روزانه معمول یک فرد است. بیشتر مردم نمی‌توانند این سطح از فعالیت بدنی را در برنامه روزانه زندگی خود بگنجانند.
هیچ شبهه‌ای وجود ندارد که یک رژیم غذایی متعادل و ورزش منظم برای سلامتی بدن خوب است. ولی از منظر یک کارشناس تغذیه، افزایش میزان RMR استراتژی موثرتری برای کاهش وزن و ثابت نگه داشتن آن می‌باشد.
۲- ارتباط بین RMR و قلب
فعالیت متابولیکی به میزان انتقال اکسیژن به بافت‌های بدن وابسته است. اکسیژن موردنیاز بافت‌ها به وسیله جریان خون تامین می‌شود. بنابراین برون ده قلبی عامل اصلی تعیین کننده فعالیت متابولیکی است. در بدن یک فرد بالغ حدودا ۴ تا ۵ لیتر خون وجود دارد که کل این خون باید تقریباً در هر دقیقه در بدن گردش نماید. با این وجود مقدار خونی که قلب با هر ضربان می‌تواند پمپ کند، به میزان خون بازگشتی به قلب در بین ضربان‌ها بستگی دارد.
اگر ساختار عروق بدن ما به ویژه وریدها مانند لوله‌های سخت و پوست پاهایمان مانند پاهای پرندگان بود؛ میزان خون خروجی از قلب همواره برابر با خون ورودی به قلب می‌شد. ولی این گونه نیست. وریدهای بدن ما نسبتاً انعطاف پذیر هستند و می توانند چندین برابر زمان استراحت خود گشاد شوند. پوست انعطاف پذیر ما هم اجازه می‌دهد حجم بدن البته به میزان کمی افزایش یابد. در نتیجه وقتی در حالت استراحت نشسته ایم، خون و مایع میان بافتی (مایعی که همه سلول‌های بدن را احاطه می‌کند) در قسمت‌های انتهایی بدن تجمع می‌یابد. این تجمع به طور قابل توجهی منجر به کاهش بازگشت خون به قلب می‌شود و به دنبال آن میزان خونی که قلب در هر بار انقباض پمپ می‌کند، کاهش می‌یابد. این موجب کاهش برون ده قلبی می‌گردد که کاهش RMR را در پی خواهد داشت.
تحقیقات ما نشان داده است که برون ده قلبی خانم‌های میان سال نرمال در هنگام استراحت ۲۰ درصد کاهش خواهد یافت. تجمع مایعات در افرادی که به تازگی وزن کم کرده‌اند بیشتر است زیرا پوست آن‌ها شل‌تر شده است و فضای کافی برای تجمع مایعات را تامین می‌کند. بیشتر افرادی که سریع وزن کم می‌کنند این وضعیت را تجربه کرده‌اند.
۱- افزایش فعالیت متابولیکی
تجمع مایعات در حالت نشسته در افراد جوان و سالم محدود است؛ زیرا عضلات ویژه‌ای در ساق پا به نام عضلات سولئوس خون و مایع میان بافتی را به سمت قلب پمپ می‌کند. به همین علت است که عضلات سولئوس معمولاً با عنوان قلب‌های ثانویه بدن شناخته میشوند. به نظر می‌رسد در زندگی مدرن و بی تحرک امروزی قلب‌های ثانویه ما در حال ضعیف شدن هستند و این موجب تجمع بیشتر مایعات در بخش‌های پایینی بدن می‌گردد. این وضعیت امروزه بیماری نشستن نامیده می‌شود.
علاوه بر این، تجمع بیش از اندازه مایع می‌تواند منجر به یک چرخه معیوب شود. تجمع مایع موجب کاهش RMR می‌گردد و کاهش RMR به معنی کاهش سوخت و ساز بدن است که منجر به کاهش بیشتر دمای بدن می‌شود. دست‌ها و پاهای افرادی که سوخت و ساز پایینی دارند معمولاً سرد است. با توجه به این که فعالیت متابولیکی به شدت به دمای بافت وابسته است، RMR کاهش بیشتری خواهد یافت. تنها کاهشی به اندازه یک درجه فارنهایت در دمای بدن، می‌تواند کاهش ۷ درصدی RMR را به دنبال داشته باشد.
یک روش منطقی و در عین حال گران قیمت به منظور کاهش تجمع مایعات بعد از کاهش وزن، می‌تواند جراحی پلاستیک باشد. در این راستا اخیراً تحقیقی تصدیق کرده است که در بین افرادی که بعد از جراحی بانداژ معده وزن زیادی کم کرده اند، آن‌هایی که جراحی پلاستیک داشتند در کنترل شاخص توده بدنی خود نسبت به افرادی که جراحی پلاستیک نداشتند، موفق‌تر بوده‌اند.
چه باید کرد؟
یک روش مناسب برای متعادل کردن سوخت و ساز بدن در طول دوره‌ی کاهش وزن و بعد از آن، تقویت قلب‌های ثانویه یا همان عضلات سولئوس است. عضلات سولئوس جزء عضلات طبقه عمقی پشت ساق پا هستند و بنابراین تقویت آن‌ها مستلزم تمرین‌های طولانی مدت و سبک است. به عنوان مثال تایجی (Tai chi) یک روش موثر برای دستیابی به این هدف است. با این وجود بسیاری از مردم این ورزش‌ها را سنگین می‌دانند.
در طول سال‌های اخیر، محققان آزمایشگاه تحقیقاتی علوم بالینی و مهندسی در دانشگاه بینگهمتون تلاش کرده‌اند که روش کاربردی‌تری برای تقویت عضلات سولئوس ابداع کنند. هم اکنون ما دستگاهی را طراحی کرده‌ایم که از طریق شرکت‌های مختلف قابل تهیه است. این دستگاه از ارتعاشات مکانیکی ویژه‌ای برای فعال کردن رسپتورهای کف پا استفاده می‌کند. فعال شدن این رسپتورها باعث می‌شود عضلات سولئوس به صورت رفلکسی منقبض شوند.
در مطالعه انجام گرفته بر روی ۵۴ خانم در محدوده سنی ۴۵-۱۸ سال مشخص شده است که در ۲۴ نفر از افراد ناکارآمدی این عضلات وجود دارد که موجب تجمع بیش از اندازه مایع در پاها می‌شود. تحریک عضلات سولئوس در این افراد منجربه بازگشت این مایع می‌شود. توانایی جلوگیری از تجمع مایع و بازگرداندن مایع تجمع یافته این امکان را به افراد می‌دهد که برون ده قلبی خود را متعادل کنند. از لحاظ تئوری این موجب می‌شود افراد بتوانند RMR خود را در حین فعالیت‌هایی با تحرک کمتر متعادل کنند.
این فرضیه تا حدودی توسط مطالعات اخیر انجام شده تائید شده است. این مطالعات منتشرنشده نشان می‌دهد با بازگشت مایع تجمع یافته، برون ده قلبی می‌تواند تا سطوح نرمال دوباره افزایش یابد. نتایج تحقیقات هم چنین نشان می‌دهد با افزایش برون ده قلبی تا سطوح نرمال در حال استراحت، RMR نیز در حالت نشسته به سطوح نرمال باز می‌گردد.
در حال حاضر این اطلاعات مقدماتی هستند و کارآزمایی بالینی در ابعادی وسیع‌تر در حال انجام است.
