EOX نام یک ترکیب مختص شیمی‌درمانی است که شامل داروهای زیر است:
E: اپی روبیسین (epirubicin)
O: اگزالی پلاتین (oxaliplatin)
X: کپسیتابین یا زلودا (capecitabine-Xeloda)
EOX برای درمان موارد زیر به کار می‌رود:
- سرطان گاستروازوفاژیال یا پیوستگاه مری و معده
- سرطان مری
- سرطان معده
EOX چگونه عمل می‌کند؟
این داروهای شیمی‌درمانی سلول‌هایی را که به سرعت تقسیم می‌شوند، تخریب می‌کنند. سلول‌های سرطانی دارای ویژگی مذکور می‌باشند.
چگونه تحت شیمی‌درمانی EOX قرار می‌گیرم؟
ضمن این شیمی‌درمانی:
- قرص کپسیتابین را روزی دو بار، صبح و شب، با مقدار زیادی آب قورت می‌دهید. اگر در بلعیدن قرص مشکل داشتید، موضوع را با داروساز در میان بگذارید.
- در هر چرخه‌ی شیمی‌درمانی، یک بار به صورت داخل وریدی اپی روبیسین به جریان خون تزریق می‌شود.
- اگزالی پلاتین در هر چرخه‌ی شیمی‌درمانی، یک بار طی بیش از دو ساعت به گردش خون شما انفوزیون می‌شود. بدین معنا که دارو به صورت محلول در سرم به شما تجویز می‌گردد.
تزریق داروهای تزریقی چگونه صورت می‌گیرد؟
اگزالی پلاتین و اپی روبیسین به صورت مستقیم وارد گردش خون شما می‌شوند. این کار می‌تواند از طریق لوله‌ی کوتاه نازکی تحت عنوان کانول صورت گیرد که هر بار، از ناحیه‌ی بازو وارد ورید می‌گردد. همچنین ممکن است برای تجویز این داروها، کاتتر ورید مرکزی، پیک‌لاین (PICC) یا پورتاکت برای شما کار گذاشته شود. این‌ها لوله‌های پلاستیکی درازی هستند که داروی تزریقی را به ورید بزرگی در داخل قفسه‌ی سینه وارد می‌سازند. لوله‌ی مذکور طی دوره‌ی درمان، در محل خود باقی می‌ماند.
قرص‌های تجویز شده را چگونه مصرف کنم؟
- قرص‌ها و کپسول‌ها را باید طبق دستورات پزشک یا داروساز خود مصرف کنید. پر یا خالی بودن معده می‌تواند میزان ورود دارو به جریان خون را تحت تأثیر قرار دهد.
- باید دوز صحیح را مصرف کنید؛ نه بیشتر و نه کمتر.
- قبل از قطع مصرف هر گونه داروی مختص سرطان، حتماً با متخصص خود مشورت کنید.
چه مدت تحت این شیمی‌درمانی قرار می‌گیرم؟
شما به صورت دوره‌ای تحت شیمی‌درمانی EOX قرار می‌گیرید که هر دوره ۳ هفته طول می‌کشد. ممکن است بر اساس نیازهایتان، تا ۸ دوره تحت این شیمی‌درمانی قرار بگیرید که در حالت کلی، حدود ۶ ماه به طول می‌انجامد. هر دوره‌ی درمان به قرار زیر است:
روز اول
- اپی روبیسین به وریدتان تزریق می‌شود.
- اگزالی پلاتین طی دو ساعت به گردش خون‌تان انفوزیون می‌گردد.
- صبح و شب قرص کپسیتابین را مصرف می‌کنید. (یک قرص صبح و یک قرص شب)
روز دوم تا بیست و یکم
هر صبح و شب قرص کپسیتابین را مصرف می‌کنید.
آیا آزمایشی نیز درخواست می‌شود؟
قبل و حین درمان، آزمایش خون درخواست می‌گردد. هدف از این آزمایش‌ها، ارزیابی میزان سلول‌های خونی و سایر مواد موجود در خون است. همچنین عملکرد کبد وکلیه‌ها نیز با این آزمایش‌ها، مورد بررسی قرار می‌گیرد.
طی دوره‌ی درمان چه عوارضی را باید انتظار داشته باشم؟
در ادامه، عوارض جانبی احتمالی EOX ذکر می‌گردد. در صورت تجربه‌ی هر یک از آن‌ها، موضوع را با پزشک یا پرستار خود در میان بگذارید تا به مدیریت عارضه‌ی رخ داده، کمک کنند.
در صورت تشدید عوارض جانبی یا بروز علائم عفونت اعم از تب بالای ۳۸ درجه، سریعاً پزشک یا پرستار خود را مطلع کنید.
در صورتی که همزمان باEOX ، تحت سایر درمان‌های سرطان نیز قرار دارید، عوارض جانبی ممکن است متفاوت باشند.
عوارض جانبی شایع EOX
هر یک از اثرات زیر در بیش از یک نفر از هر ده بیمار (بیش از ۱۰%) رخ می‌دهند. شما ممکن است یکی یا تعداد بیشتری از آن‌ها را تجربه کنید.
افزایش خطر ابتلا به عفونت
علائم عفونت شامل سردرد، درد عضلات، گلودرد، درد به هنگام دفع ادرار یا احساس سرما و لرز است.
در صورت تجربه‌ی هر یک از علائم زیر یا تب بالای ۳۸ درجه، بلافاصله به مرکز درمانی مراجعه کنید. عفونت‌های شدید در این شرایط می‌توانند حیات را تهدید کنند.
شیمی‌درمانی تعداد گلبول‌های سفید خون را کاهش می‌دهد. این امر خطر ابتلا به عفونت را بالا می‌برد. گلبول‌های سفید خون به مقابله با عفونت کمک می‌کنند. وضیعیت که در آن میزان این گلبول‌ها بسیار کم باشد، نوتروپنی نامیده می‌شود.
در صورت ابتلا به عفونت، آنتی‌بیوتیک‌هایی برای شما تجویز می‌گردد که لازم است به صورت قرص یا تزریق داخل وریدی، مورد استفاده قرار گیرند. برای تزریق این داروها، باید به بیمارستان مراجعه کنید.
تنگی‌نفس و رنگ پریدگی
شیمی‌درمانی موجب کاهش سطح گلبول‌های قرمز خون می‌شود. این شرایط آنمی نام دارد. گلبول‌های قرمز خونی محتوی هموگلوبین می‌باشند. هموگلوبین مولکولی است که انتقال اکسیژن را بر عهده دارد. با کاهش سطح گلبول‌های قرمز، اکسیژن کمی به سلول‌های بدن می‌رسد. این امر موجب تنگی‌نفس شده و فرد رنگ پریده به نظر می‌رسد. در صورت احساس تنگی نفس، موضوع را به پزشک یا پرستار خود اطلاع دهید.
به منظور بررسی سطح گلبول‌های قرمز خون، به صورت منظم آزمایش خون از شما درخواست می‌گردد. در صورتی که در این آزمایش‌ها سطح گلبول‌های قرمز بسیار پایین گزارش شود، احتمالاً به تزریق خون نیاز خواهید داشت. پس از تزریق خون، علائم تنگی نفس و رنگ‌پریدگی تخفیف می‌یابند.
پایین بودن شمار سلول‌های خونی همچنین ممکن است با احساس خستگی و افسردگی همراه باشد. با بازگشت شمار سلول‌ها به حالت طبیعی، این وضعیت نیز بهبود می‌یابد. طی دوره‌ی درمان سطح این سلول‌ها مدام افزایش و کاهش می‌یابد؛ گویی در یک ترن هوایی عاطفی و فیزیکی قرار گرفته‌اید.
کبودشدگی و خون‌ریزی از لثه و بینی
ممکن است متوجه شوید:
- به سهولت و خیلی زود کبود می‌شوید.
- دچار خون‌ریزی از بینی می‌گردید.
- به هنگام مسواک زدن، خون‌ریزی از لثههایتان اتفاق می‌افتد.
این موارد به علت کاهش تعداد پلاکت‌هاست. پلاکت‌ها به لخته شدن خون کمک می‌کنند. اگر تعداد پلاکت‌ها خیلی کاهش پیدا کند، ممکن است لکه‌های کوچک قرمز یا کبودشدگی‌هایی در بازوها و پاهایتان تحت عنوان پتشی ظاهر شود. در صورت مشاهده‌ی پتشی، بلافاصله پزشک یا پرستار خود را مطلع سازید.
در صورتی که شمار پلاکت‌ها بسیار پایین باشد، تزریق پلاکت صورت می‌گیرد که ماده‌ی تزریقی به صورت مایعی شفاف محتوی پلاکت می‌باشد. این تزریق، ۱۵ تا ۳۰ دقیقه طول می‌کشد. پلاکت‌های جدید بلافاصله پس از تزریق، دارای عملکرد خواهند بود.
خستگی و احساس ضعف حین درمان و پس از آن
ممکن است در دوره‌ی درمان احساس خستگی کنید. پس از پایان دوره‌ی درمانی، بازگشت سطح انرژی‌تان به حالت طبیعی، ۶ ماه تا یک سال طول خواهد کشید. شمار پایین گلبول‌های قرمز نیز به میزان خستگی می‌افزاید.
در این ارتباط برای کمک به خودتان می‌توانید کارهایی از قبیل ورزش نرم انجام دهید. حائز اهمیت است ود را تحت فشار قرار ندهید. سعی کنید رژیم غذایی متعادل خوبی داشته باشید. اگر کنار آمدن با احساس خستگی برایتان دشواری باشد، موضوع را با پزشک یا پرستارتان در میان بگذارید.
اسهال
تقریباً نصف بیمارانی که تحت این درمان قرار می‌گیرند، مبتلا به اسهال می‌شوند که ممکن است شدید باشد. در این شرایط، پزشک‌تان را مطلع کنید. پزشک می‌تواند دارویی برای کمک به این شرایط تجویز کند.
روزانه حداقل ۲.۵ لیتر مایع بنوشید. این کار به حفظ آب بدن کمک می‌کند.
همچنین از پزشک بخواهید کرم تسکین‌دهنده تجویز کند تا آن را اطراف مقعد خود بمالید. در شرایط اسهال شدید، پوست این ناحیه بسیار مستعد زخم و حتی پارگی است. اگر روزی ۴ بار یا بیش از آن دچار اسهال شدید، یا اسهال در شب را تجربه کردید، سریعاً موضوع را به پزشک‌تان اطلاع دهید.
ناخوش احوال بودن و احساس کسالت و بیماری
احساس کسالت ممکن است شدید باشد. این احساس می‌تواند از چندین ساعت پس از درمان آغاز شده و تا چندین روز ادامه پیدا کند. آمپول‌ها و قرص‌هایی برای کنترل این حالت وجود دارد. در صورت احساس کسالت، پزشک‌تان را از این احساس مطلع کنید. پزشک ممکن است داروی ضدکسالت متفاوتی از آنچه قبلاً تجویز کرده است، توصیه کند تا بلکه مؤثر واقع گردد. اگر بیش از یک بار در روز این احساس به شما دست داد، سریعاً موضوع را به پزشک خود اطلاع دهید.
توصیه‌ها در این ارتباط
- در این شرایط، از خوردن یا آماده کردن غذا اجتناب کنید.
- غذاهای سرخ کرده، چاق کننده یا غذاهایی که بوی تندی دارند، مصرف نکنید.
- برای حفظ آب بدن‌تان، مقادیر فراوانی مایع بنوشید.
- تکنیک‌های آرامش‌بخش در برخی افراد برای کنترل این حالت مؤثر هستند.
- زنجبیل می‌تواند بر بهبود این شرایط مؤثر باشد. زنجبیل را می‌توانید به صورت چای زنجبیل یا شربت زنجبیل مصرف کنید.
- نوشیدن نوشیدنی‌های گازدار در بعضی از افراد می‌تواند کمک‌کننده باشد.
ادرار قرمز یا صورتی
این مورد آسیبی به شما نمی‌رساند. این اتفاق به دلیل رنگ شیمی‌درمانی بوده و تنها یک یا دو روز طول می‌کشد.
بی‌حسی یا گزگز انگشتان دست و پا
بی‌حسی یا گزگز انگشتان دست و پا می‌تواند انجام کارهای ظریف مانند فشار دادن دکمه را دشوار کند. این حالت چندین روز یا هفته پس از درمان شروع شده و می‌تواند چندین ماه طول بکشد. به ندرت ممکن است بی‌حسی انگشتان دائمی باشد.
توصیه‌ها در این ارتباط
- دست‌ها و پاهای خود را گرم نگه دارید.
- کفش‌های مناسب و محافظت‌کننده بپوشید.
- به هنگام استفاده از آب گرم مراقب باشید؛ چون ممکن است میزان گرمی آن را درست احساس نکرده و خود را بسوزانید.
- به هنگام آشپزی و باغبانی از دستکش مخصوص استفاده کنید.
- چندین بار در طول روز، پوست خود را مرطوب کنید.
- به هنگام کوتاه کردن ناخن‌هایتان، مراقب باشید.
درد، قرمزی و پوسته پوسته شدن کف دست‌ها و پاها
ممکن است پوست کف دست‌ها و پاهایتان، زخم و قرمز شده و یا پوسته پوسته شود. این حالت احتمالاً با گزگز، بی‌حسی، درد و خشکی ناحیه همراه خواهد بود. وضعیت مذکور سندرم دست-پا یا سندرم پالمار-پلانتار نامیده می‌شود. در صورت احساس درد، تورم، قرمزی یا گزگز در دست‌ها و پاهایتان سریعاً موضوع را به پزشک اطلاع دهید.
توصیه‌ها در این ارتباط
- داروهایی را که پزشک‌تان در این ارتباط تجویز می‌ند، به صورت صحیح مصرف کنید.
- دست‌ها و پاهایتان را خنک نگه دارید.
- از تماس با آب بسیار داغ اجتناب کنید.
- جوراب و دستکش تنگ نپوشید.
- پوست خود را با کرم‌های غیرمعطر مرطوب کنید.
ریزش مو
ممکن است تمامی موهایتان بریزد. ریزش مو شامل مژه‌ها، ابرو‌ها، زیربغل، پاها و گاهی موهای ناحیه‌ی عانه نیز خواهد بود. ریزش معمولاً ۲ تا ۳ هفته پس از درمان به صورت تدریجی آغاز می‌شود.
با پایان یافتن دوره‌های شیمی‌درمانی، موها دوباره رشد خواهند کرد. رشد مجدد موها می‌تواند چندین ماه طول بکشد. موهای جدید نرم‌تر خواهند بود. همچنین ممکن است نسبت به حالت قبل، رنگ متفاوتی داشته یا حالت فرفری بیشتری داشته باشند.
توصیه‌ها در این ارتباط
- قبل از شروع درمان، کلاه‌گیسی متناسب با رنگ و بافت موهای واقعی خود تهیه کنید.
- البته می‌توانید کلاه‌گیسی انتخاب کنید که چهره‌ی متفاوت به شما بدهد.
- قبل از شروع درمان به کوتاه کردن موهای خود فکر کنید.
- برخی از بیماران قبل از ریزش موها، به طور کامل موها را از ته می‌تراشند تا کنار آمدن با وضعیت چندان سخت نباشد.
- می‌توانید شب‌ها از توری مو استفاده کنید تا به هنگام بیدار شدن، با مقدار زیادی مو روی بالش مواجه نشوید.
تغییرات پوستی
تغییرات پوستی شامل تیره‌تر شدن پوست و بروز راش‌های پوستی است که ممکن است با خارش همراه باشند. در صورت بروز راش پوستی یا خارش، پزشک خودرا مطلع کنید. در صورت ابتلا هب راش به استخر نروید؛ چرا که کلر موجود در آب استخر می‌تواند شرایط را بدتر کند.
اگر پوست‌تان خشک شده یا دچار خارش می‌شود، مرطوب کردن پوست با کرم‌های معطر غیرمعطر می‌تواند کمک‌کننده باشد. قبل از مصرف هر گونه کرم یا لوسیون، حتماً با پزشک خود مشورت کنید. به هنگام خروج از خانه در هوای آفتابی، از یک ضدآفتاب با SPF بالا استفاده کنید.
درد و زخم دهان
۵ تا ۱۰ پس از شروع درمان ممکن است دچار زخم دهان شوید. این زخم‌ها معمولاً به صورت تدریجی طی ۳ تا ۴ هفته پس از پایان درمان، برطرف می‌شوند. پزشک‌تان می‌تواند برای کمک به پیشگیری از عفونت در این شرایط، دهان‌شویه تجویز کند. شما باید به منظور حفاظت حداکثری، به طور منظم از دهان‌شویه‌ی تجویز شده استفاده کنید.
اگر زخم دهان‌تان شدید باشد، بلافاصله پزشک‌تان را مطلع کنید. پزشک می‌تواند به کاهش ناراحتی ناشی از این شرایط کمک کند. برخی افراد برای کنترل درد دهان به ضددردهای قوی نیاز دارند تا بتوانند بخورند و بنوشند.
توصیه‌ها در این ارتباط
- هر صبح و عصر و پس از هر وعده‌ی غذایی، دهان و دندان‌هایتان را به آرامی تمیز کنید.
- از دهان‌شویه‌ی تجویز شده استفاده کنید. اگر دهان‌شویه باعث احساس سوزش شود، به پزشک‌تان اطلاع دهید. ممکن است توصیه شود مصرف آن را قطع کرده یا آن را با آب رقیق کنید.
- هر روز از نخ دندان استفاده کنید؛ اما این کار را به آرامی انجام دهید تا به لثههایتان آسیب نزنید. اگر سطح پلاکت خون‌تان پایین است، از نخ دندان استفاده نکنید.
- از مصرف نوشیدنی‌های الکلی، تنباکو، غذاهای تند، سیر، پیاز، سرکه و غذاهای نمکی اجتناب کنید.
- غذاهای خود را با سس نرم کنید تا بلعیدن آن‌ها آسان‌تر شود.
- از مصرف میوه‌های اسیدی مانند پرتقال، گریپ‌فروت یا لیمو بپرهیزید.
کاهش اشتها
به دلایل مختلف ممکن است ضمن درمان، اشتهای خود را از دست بدهید. احساس کسالت، تغییرات چشایی یا خستگی همگی می‌توانند موجب دوری شما از غذاها و نوشیدنی‌ها گردند.
توصیه‌ها در این ارتباط
- برای کنار آمدن با این وضعیت، مصرف غذا به میزان کم در وعده‌های متعدد و مصرف میان‌وعده‌هایی در طول روز توصیه می‌شود.
- در روزهایی که اصلاً توان خوردن ندارید، می‌توانید تنها دریافت کالری را مد نظر قرار دهید.
- در صورت نگرانی در مورد کاهش وزن، از پزشک‌تان بخواهید نوشیدنی‌های پرکالری توصیه کند.
- حتی اگر نمی‌توانید بخورید، مایعات فراوان مصرف کنید.
- قبل از خوردن غذا، معده‌ی خود را با مقادیر زیاد مایع پر نکنید.
- سعی کنید غذاهای پرکالری بخورید تا وزن‌تان ثابت بماند.
قطع شدن خون‌ریزی قاعدگی
خون‌ریزی قاعدگی در زنان ممکن است قطع شود (آمنوره)؛ اما این حالت موقتی خواهد بود.
واکنش آلرژیک
واکنش آلرژیک در اولین یا دومین دوره‌ی درمانی رخ می‌دهد. علائم این واکنش شامل راش پوستی، خارش، احساس گرما و لرز است. سایر علائم شامل قرمزی چهره، سرگیجه، سردرد، تنگی‌نفس و اضطراب می‌باشند.
تورم اطراف محل تزریق
در صورتی که متوجه هر گونه قرمزی، تورم، درد یا تراوش دارو در محل تزریق شدید، پرستار شیمی‌درمانی خود را از موضوع مطلع کنید. در صورت نیاز، درمان لازم برای این حالت صورت خواهد گرفت.
عوارض جانبی گاه به گاه
هر یک از عوارض جانبی زیر، در بیش از یک نفر از هر ۱۰۰ بیمار (۱%) رخ می‌دهند. شما ممکن است یک یا تعداد بیشتری از آن‌ها را تجربه کنید.
مشکل بلع (دیسفاژی)
در پنج روز اول پس از دریافت اگزالی پلاتین، در هوای سرد ممکن است مشکل بلع یا تنفس ایجاد شود. این مشکل معمولاً به صورت خودبخود برطرف می‌شود؛ اما در صورت بروز این عارضه، موضوع را به پزشک اطلاع دهید. در چند روز اول درمان از نوشیدنی‌های سرد یا یخ اجتناب کنید.
آبریزش و درد چشم
آبریزش از چشم، اِپیفورا نیز نامیده می‌شود. این اختلال احتمالاً ناشی از انسداد در سیستم تخلیه‌کننده‌ی چشم می‌باشد که به علت تورم بافت‌های اطراف رخ می‌دهد. البته ممکن است چشم‌هایتان اشک زیادی تولید کنند. در صورت بروز این مشکل، پزشک خود را مطلع کنید. پزشک می‌تواند داروهایی برای کاهش تورم تجویز کند.
برخی از تحریک‌کننده‌ها می‌توانند آبریزش را تشدید کنند. از این موارد می‌تواند به گرد و غبار، گرده‌ی گیاهان یا پرزهای حیوانات اشاره کرد. از عوامل مذکور دوری نموده یا از عینک محافظ استفاده کنید.
واکنش ناشی از داروها در داخل پلک‌ها می‌تواند موجب زخم چشم‌ها گردد. همچنین ممکن است عدم تولید اشک کافی نیز علت درد چشم‌ها باشد. در این حالت، چشم‌ها احتمالاً قرمز می‌شوند. در صورت خشکی چشم‌ها، موضوع را اطلاع دهید تا پزشک برایتان قطره‌های چشمی، کرم چشم یا اشک مصنوعی تجویز کند.
در صورت بروز عفونت چشمی، کمپرس گرم می‌تواند به تخلیه‌ی چشم کمک کند.
زنگ زدن گوش (تینیتوس)
ممکن است متوجه زنگ زدن گوش‌هایتان شوید. این حالت با پایان یافتن درمان، معمولاً خودبخود برطرف می‌شود.
تاری دید
این امر می‌تواند ناشی از کدر شدن عدسی چشم (آب مروارید)، افزایش فشار داخل چشم یا آسیب عصب بینایی باشد.
در صورت بروز علائم مذکور، بلافاصله با پزشک خود تماس بگیرید. احتمالاً پزشک‌تان شما را به چشم‌پزشک ارجاع خواهد داد.
از دست دادن حس چشایی یا احساس مزه‌ی فلزی در دهان
تغییرات چشایی ممکن است موجب اجتناب شما از برخی غذاهای خاص شود. به عنوان مثال، بسیاری از افراد چای و قهوه را کنار می‌گذارند. احتمالاً متوجه شوید طعم و مزه‌ی برخی غذاها متفاوت از حالت معمول می‌باشد. برخی افراد ترجیح می‌دهند بیشتر غذاهای تند بخورند.
احساس چشایی شما به مرور زمان با پایان یافتن درمان، به حالت طبیعی خود برمی‌گردد. بازگشت به حالت طبیعی، چند هفته طول می‌کشد.
توصیه‌ها در این ارتباط
- اگر طعم تمامی غذاها یکسان به نظر می‌رسد، از غذاهایی که طعم قوی دارند استفاده کنید. به عنوان مثال: غذاهایی که محتوی گیاهان معطر، ادویه‌جات و سس‌های مختلف هستند.
- به غذاهای خود ادویه‌جات و گیاهان معطر، همچون رزماری، نعنا و ریحان اضافه کنید.
- در کنار گوشت و پنیر، ترشی‌جات یا دمنوش مصرف کنید.
- اگر طعم چای یا قهوه عجیب به نظر می‌رسد، چای سبز یا چای لیمو را امتحان کنید.
- نوشیدنی‌های گازدار طعم‌داری مانند لیموناد یا دلسترهای طعم‌دار بنوشید.
- برخی افراد در این شرایط معتقدند غذاهای سرد طعم بهتری نسبت به غذاهای گرم دارند.
عوارض جانبی نادر
هر یک از عوارض زیر در کمتر از یک نفر از هر ۱۰۰ بیمار (۱%) رخ می‌دهند. شما ممکن است یک یا تعداد بیشتری از آن‌ها را تجربه کنید.
