Dyspnea اصطلاحی پزشکی است که برای تنگی نفس( shortness of breath) استفاده می‌شود. تنگی نفس می‌تواند از حالت ملایم و موقت تا شدید و طولانی مدت، تقسیم شود. بعضی اوقات تشخیص و درمان تنگی نفس بسیار دشوار است؛ زیرا عوامل متعددی در ایجاد آن نقش دارند.
علائم
تنگی نفس می‌تواند به دلیل فعالیت زیاد یا در ارتفاعات و یا به عنوان علامتی از بیماری‌های مختلف ایجاد شود. علائمی که فرد در تنگی نفس تجربه می‌کند شامل؛
- کوتاهی تنفس
- احساس خفگی(به دلیل خستی در تنفس)
- سفتی قفسه‌ی سینه
- تنفس سریع و کم عمق
- تپش قلب
- خس خس کردن
- سرفه کردن
در صورتی که تنگی نفس به صورت ناگهانی رخ دهد یا علائم شدید باشند، می‌تواند نشانه‌ی یک بیماری جدی باشد.
علل
تنگی نفس لزوما نشانه‌ی بیماری نیست؛ ممکن است افراد بعد از ورزش‌های سنگین، در ارتفاعات و تغییرات شدید دمایی دچار این وضعیت شوند. مهمترین علل تنگی نفس شامل؛
- آسم
- نارسایی قلبی
- انسداد ریوی مزمن(COPD)
- بیماری بینابینی ریه(interstitial lung disease)
- پنومونی
- مشکلات روانی مرتبط به اضطراب
در صورتی که نفس نفس زدن ناگهانی شروع شود، به آن تنگی نفس از نوع حاد می‌گویند. تنگی نفس حاد می‌تواند ناشی از موارد زیر باشد:
- آسم
- اضطراب
- پنومونی
- مسدود شدن مسیر هوایی یا تنفس موادی که باعث انسداد شود
- واکنش‌های آلرژیک
- از دست دادن خون و ایجاد آنمی
- قرار گرفتن در معرض کربن مونوکسید(CO)
- هایپوتنش(فشار خون پایین)
- آمبولیسم ریوی(لخته شدن خون در رگ‌های ریوی)
- روی هم افتادن شش‌ها
- فتق هرنیا
تنگی نفس همچنین در افرادی که در مراحل انتهایی یک بیماری هستند، شایع است. در صورتی که فرد در طول بیش از یک ماه، تنگی نفس را تجربه کند، به آن تنگی نفس از نوع مزمن گویند. تنگی نفس از نوع مزمن می‌تواند ناشی از موارد زیر باشد:
- چاقی
- مشکلات قلبی
- آسم
- انسداد ریوی مزمن(COPD)
- فیبروز بینابینی ریه(بیماری که باعث زخم در بافت ریه می‌شود)
بعضی از بیماری‌های ریوی نیز می‌توانند باعث تنگی نفس شوند، به عنوان مثال؛
- خروسک(croup)
- سرطان ریه
- آسیب دیدگی ریه
- سل
- آماس جنب ریوی یا التهاب در بافت احاطه‌کننده‌ی ریه
- ادم ریوی(زمانی که مایع زیادی در ریه جمع می‌شود)
- هایپرتنشن ریوی(زمانی که فشار خون عروق ریوی افزایش می‌یابد)
- سارکوئیدوزیس(رشد توده‌ی التهابی در ریه)
تنگی نفس با بیماری‌های قلبی نیز مرتبط است؛
- کاردیومیوپاتی(بیماری که ماهیچه‌ی قلبی را تحت تاثیر قرار می‌دهد)
- مشکلات ریتم ریوی
- نارسایی قلبی
- پری‌کاردیت(التهاب لایه‌ی اطراف ریه)
- مواد آلوده‌ی محیط مانند مواد شیمیایی، گازها، دود و گردو غبار شرایط را برای افرادی که دچار تنگی نفس‌اند، دشوار می‌کند. در افرادی که آسم دارند و در معرض آلرژن‌ها مانند گرده و کپک‌ها قرار می‌گیرند، تنگی نفس شدید می‌شود. انسداد مزمن ریوی(COPD) می‌تواند هب دلایل مختلفی مانند آمفیزم و برونشیت رخ دهد. همه‌ی افرادی که تنگی نفس دارند، لزوما COPD ندارند اما ۹۰% افرادی که COPD داشتند، مصرف‌کنندگان تنباکو بودند. تنگی نفس می‌تواند با هایپوکسی(فشار پایینO۲ در عروق) مرتبط باشد. در این مورد هوشیاری فرد کاهش می‌یابد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟ گاهی اوقات نفس تنگی می‌تواند تهدیدکننده‌ی زندگی افراد باشد. در افرادی که یکی از علائم زیر را دارند باید اقدامات اورژانسی صورت گیرد:
درد قفسه‌ی سینه، احساس تهوع، ناتوانی در حین نفس تنگی، شروع ناگهانی و شدید نفس تنگی
در موارد زیر نیاز به توصیه‌های پزشکی می‌باشد:
تغییر در توانایی تنفس، محدود شدن فعالیت‌ها در حین مشکلات تنفسی، تنفس دشوار در حین دراز کشیدن، تب و سرفه، تورم پاها، خس خس کردن
تشخیص
پزشکان با معاینه‌ی فیزیکی کامل افراد و براساس توضیحات بیمار، می‌توانند Dyspnea را تشخیص دهند. بیمار باید چگونگی و زمان حمله‌ی بیماری و مدت زمانی که در این وضعیت است و تعداد تکرار و شدت آن را بیان کند. ممکن است پزشک برای تشخیص دقیق عارضه و بررسی وضعیت قلب و ریه‌ی افراد، درخواست عکس CT بدهد. الکتروکاردیوگرام(ECG) نیز می‌تواند نشانه‌های حمله‌ی قلبی و مشکلات هدایتی قلب را نشان دهد. تست اسپیرومتری، میزان جریان هوا و گنجایش شش‌های بیمار را نشان می‌دهد و می‌تواند در تشخیص شدت و نوع بیماری ریوی نقش داشته باشد. با تست‌های دیگر می‌توان اکسیژن رسانی و توان حمل O۲ توسط خون را بررسی کرد.
درمان
درمان بیماری، بستگی به عامل ایجاد کننده‌ی آن دارد. افرادی که در طی ورزش‌های شدید، دچار نفس تنگی می‌شوند معمولا بعد از استراحت بهبود می‌یابند. در موارد شدیدتر نیاز به کپسول اکسیژن است. در افرادی که آسم دارند یا دچار COPD می‌باشند، در موارد ضروری ممکن است به برونکودیلاتور نیاز داشته‌باشند. در موارد مزمن مانند COPD معمولا یک پرستار برای کمک به تنفس راحت بیمار حضور دارد. در صورتی که علت نفس تنگی، آسم باشد؛ بیمار به درمان(برونکودیلاتور و استروئیدها) پاسخ می‌دهد. اگر علت عارضه، عفونی باشد(مانند پنومونی باکتریایی) می‌توان از آنتی‌بیوتیک‌ها استفاده کرد. داروهای دیگری مانند اپیات‌ها،NSAID، داروهای ضداسترس می‌توانند موثر باشند. مشکلات تنفسی ناشی از COPD می‌تواند از طریق تکنیک‌های تنفسی خاص مانند بازدم با فشار(به صورت فوت کردن-pured lip) و ورزش‌هایی که باعث تقویت عضلات تنفسی می‌شود.
براساس مرکز آزمایشگاهی Dyspnea، این موارد می‌توانند موثر باشند، حتی اگر علت اصلی رفع نشود. اگر در آزمایشات خونی، سطح اکسیژن پایین گزارش شود، می‌توان از مکمل‌های اکسیژن استفاده کرد. البته به ندرت پیش می‌آید که در تنگی نفس، میزان اکسیژن کاهش یابد. براساس آزمایشات، بیماران مبتلا به Dyspnea اظهار کردند که در جریان هوای خنک، علائم بهبود می‌یابد.
پیشگیری
بیماران Dyspnea تا حدی با روش‌های زیر بهبود می‌یابند:
- ترک سیگار
- تا جایی که می‌شود از افراد سیگاری دوری کنید
- پرهیز از سایر تشدید کننده‌های شیمیایی مانند گازها و دود
- کاهش وزن: این کار باعث کاهش استرس روی قلب و ریه می‌شود و ورزش کردن را راحت می‌کند که هردوی این موارد باعث تقویت عروق قلبی و سیستم تنفسی می‌شود.
- برای سازگاری در ارتفاعات، تمرینات کافی صورت گیرد.
تنگی نفس می‌تواند گروه‌های خاصی را تحت تاثیر قرار دهد.
- زنان باردار: در طی دوران حاملگی، تنگی نفس به صورت خفیف قابل مشاهده است. زیرا در این شرایط، گنجایش تنفسی فرد افزایش می‌یابد. اما کاهش بیست درصدی در حجم ریه‌ها نیز در پایان بازدم قابل مشاهده است. تعداد تنفس در دقیقه معمولا تغییر نمی‌کند.
- افراد مسن: تنگی نفس درافراد مسن بر اثر بیماری‌های خاص ایجاد می‌شود. تنگی نفس معمولا آخرین مورد در افراد مسن است که باید درمان شود. زیرا داروهای مربوط به تنگی نفس در سالمندان می‌تواند مشکلاتی را در فرد ایجاد کند.
- جنین: بیماری‌های سیستم تنفسی فوقانی که باعث تنگی نفس از نوع حاد می‌شود، معمولا در کودکان رخ می‌دهد. خروسک، تنفس مواد خارجی و التهاب در اپی گلوت، از دلایل شایع تنگی نفس در کودکان است.
