روده‌ی التهابی در واقع اصطلاحی کلی است که برای عفونت‌های طولانی مدت سیستم گوارش یا روده بکار می‌رود.
روده‌ی التهابی یا IBD(Inflammatory bowel disease) در اغلب موارد با سندرم روده‌ی تحریک پذیر اشتباه می‌شود. البته IBD خطرناک‌تر است و می‌تواند باعث مشکلات متعددی از جمله آسیب به روده و سو تغذیه شود.
انواع IBD
دو نوع مهم IBD شامل کولیت اولسروز(ulcerative colitis) و بیماری کرون (Crohn’s disease) می‌باشد.
Ulcerative colitis: در این وضعیت، روده‌ی بزرگ(colon) دچار التهاب می‌شود. انواع مختلفی براساس شدت و محل آن وجود دارد:
پروکتیت اولسروز(ulcerative proctitis) نوعی التهاب در مقعد است که نوع خفیف کولیت اولسروز می‌باشد.
پان کولیت(pancolitis) این نوع بیماری بر روی کل روده تاثیر می‌گذارد.
پروکتوسیگموئیدیت(proctosigmoiditis) در این بیماری مقعد و سیگموئید(پایین‌ترین بخش روده) درگیر می‌شوند.
کولیت دیستال(distal colitis) از مقعد تا بالای کولون چپ دچار التهاب شده است.
کولیت اولسروز حاد و شدید: بیماری نادری است که کل روده‌ی بزرگ را درگیر می‌کند و باعث درد شدید می‌شود.
بیماری کرون(crohn’s disease) بیماری کرون هر قسمت از دستگاه گوارش را می‌تواند در گیر کند که انتهای روده‌ی بزرگ و کوچک بیشتر تحت تاثیر قرار دارند و بیشتر در سنین ۱۵ تا ۳۵ سالگی اتفاق می‌افتد.
کولیت اولسروز و بیماری کرون دو نوع مهم بیماری IBD می‌باشند؛ سایر انواع شامل کولیت لنفوسیتیک(lymphocytic colitis) کولیت کلاژنی(collagenous colitis) می‌باشد.
علل
علل ایجاد کننده‌ی IBD هنوز شناخته نشده اما کارشناسان اعتقاد دارند که عوامل متعددی در ایجاد آن نقش دارند:
عملکرد سیستم ایمنی: پاسخ آنورمال سیستم ایمنی به باکتری‌ها و ویروس‌ها و موادغذایی می‌تواند واکنش‌های التهابی در روده را تشدید کند.
ژنتیک: یافته‌ها حاکی از وجود ارتباط بین IBD و جهش در یک ژن خاص است. بیش از بیست درصد بیماران مبتلا به کولیت اولسروز، بستگان نزدیک مبتلا به IBD دارند در حالی که الگوی وراثتی خاص هنوز برای آن‌ها یافت نشده است.
باکتری یا ویروس: بیماری کرون با باکتری E. coli و enterovirous در ارتباط است.
عوامل محیطی: فاکتورهایی مانند سیگار، رژیم غذایی، واکسیناسیون، آنتی‌بیوتیک‌ها از علل بالقوه‌ی بیماری هستند.
ریسک فاکتورها
سن: بیشتر از بیماران تا قبل از سی سالگی تشخیص داده می‌شوند.
ژنتیک: افرادی که بستگان نزدیک آن‌ها به IBD مبتلا هستند، ریسک بالایی دارند.
مکان: در افراد شهرنشین و کسانی که در کشورهای صنعتی زندگی می‌کنند، احتمال IBD بالاست.
داروها: داروهای خاصی مانند ایزوترتینوئین(isotretinoin) یا داروهای NSAIDs ریسک ابتلا را بالا می‌برند. سیگار کشیدن: سیگاری‌ها ریسک بالایی در ابتلا به بیماری کرون دارند. در حالی که کولیت اولسروز بیشتر در غیرسیگاری‌ها دیده شده.
علائم
براساس محل و شدت بیماری(انواع آن) علائم متفاوت است. موارد زیر علائم مشترک در هر دو نوع IBD می‌باشند:
- خون در مدفوع
- اسهال
- خستگی
- تب
- بی‌اشتهایی
- تهوع
- دفع مدفوع به دشواری و همراه با درد
- عدم احساس سبکی بعد از دفع مدفوع
- وجود چرک یا موکور در مدفوع
- درد شکم و گرفتگی آن
- استفراغ
- عرق شبانه
- کاهش وزن
IBD ممکن است در ارتباط با علائمی باشد که به سیستم گوارش ارتباطی ندارد:
- درد مفاصل
- زخم کوچک در دهان
- اختلالات پوستی
- التهاب چشم
- پریود نامرتب در زنان
کودکان مبتلا به IBD ممکن است دچار رشد ناقص شوند. در بیماران IBD در برحه‌ای از بیماری، علائم بدتر می‌شود و گاهی اوقات هیچ علائمی وجود ندارد. هدف از درمان IBD کاهش علائم آن می‌باشد. بعضی از عوارض IBD ممکن است تهدیدگر زندگی بیمار باشد. عوارض احتمالی بیماری کرون شامل: انسداد روده، سرطان روده‌ی بزرگ، کانال آنورمال در روده، سوتغذیه
عوارض احتمالی بیماری کولیت اولسروز شامل: سرطان کولون، کولیت فوق حاد (انقباض عادی دیواره‌ی روده به طور موقت، متوقف می‌شود)، سوراخ شدن یا پارگی روده‌ی بزرگ، تنگی روده‌ی بزرگ، تاکسیک مگاکولون(تورم و گاز محبوس شده می‌تواند باعث پارگی کولون و عفونت و شوک شود)
تشخیص
برای تشخیص IBD پزشک باید قبل از انجام تست‌های تشخیصی، شرح حال کاملی را بنویسد. انواع تست‌های تشخیصی که به کار می‌روند شامل:
- نمونه‌ی مدفوع
- تست خون برای عفونت و آنمی
- استفاده از اشعه‌ی ایکس اگر به عوارض جدی مشکوک باشند
- سی تی اسکن
- ام آر آی برای تشخیص فیستول در روده‌ی کوچک
- فرآیندهای اندوسکوپیک نیز ممکن است استفاده شود؛یک دستگاه انعطاف پذیر که به دوربین متصل است را از راه مقعد وارد بدن می‌کنند. این فرآیند در یافتن زخم‌های روده موثر است و به پزشک در نمونه‌گیری از بافت کمک می‌کند.
پروسه‌ی اندوسکوپیک شامل:
کولونسکوپی برای معاینه‌ی کل روده‌ی بزرگ
سیگمویدوسکوپی منعطف(flexible sigmoidoscopy) برای معاینه‌ی آخرین بخش روده‌ی بزرگ
اندوسکوپی بالا تنه برای معاینه‌ی مری، معده، اولین بخش روده‌ی باریک
کپسول اندوسکوپی گزینه‌ی دیگری است که می‌توان با آن روده‌ی باریک را معاینه کرد. در این روش، فرد کپسول حاوی دوربین را می‌بلعد.
درمان
هیچ درمانی برای IBD وجود ندارد. در حقیقت هدف از درمان، کاهش علائم و حفظ آن وضعیت و جلوگیری از بروز عوارض بیماری می‌باشد. رایج‌ترین درمان، استفاده از داروها و جراحی است.
داروها: پزشک ممکن است با داروهای ضعیف شروع کند و به مرور درمان تهاجمی صورت گیرد.
- داروهای ضد التهاب: داروهای ۵-ASA اولین خط دارویی علیه علائم IBD می‌باشند که التهاب روده را کاهش می‌دهند.
- ایمیون ساپرسرها(immune suppressor): این داروها از حمله‌ی سیستم ایمنی به سلول‌های روده جلوگیری می‌کنند و منجر به کاهش التهاب می‌شوند. بیشتر از سه ماه طول می‌کشد که این داروها تاثیر خود را بگذارند و عوارض جانبی زیادی از جمله افزایش حساسیت به عفونت‌ها را ایجاد می‌کنند.
- کورتیکواستروئیدها: استروئیدهای ضد التهابِ سریع الاثری هستند که در صورت عدم تاثیر داروهای ضدالتهاب ضعیف، تجویز می‌شوند. این اروها نباید در طولانی مدت استفاده شوند.
- درمان‌های بیولوژیکی: آنتی‌بادی‌هایی که مواد خاصی را هدف قرار می‌دهند، مسئول ایجاد التهاب در بدن می‌باشند.
- داروهای پیشنهادی برای بیماران IBD شامل: آنتی‌بیوتیک‌ها، داروهای ضد اسهال، لاکساتیو(Laxatives)، ویتامین‌ها و مکمل‌های معدنی برای اختلالات تغذیه‌ای مرتبط با IBD
جراحی: در بعضی موارد، جراحی در درمان بعضی از علائم IBD و عوارض آن ضرورت می‌یابد. جراحی ممکن است برای گشاد کردن روده‌ی تنگ شده و برداشتن فیستول، پیشنهاد شود. در افرادی که کولیت اولسروز دارند، ممکن است کولون و رکتوم را با جراحی بردارند. بیماران کرون نیز ممکن است برای برداشتن بخش‌هایی از روده‌ها تحت عمل جراحی قرار گیرند.
کنترل
رژِیم‌های غذایی مشخص و فاکتورهایی می‌توانند علائم IBD را بدتر کنند. تغییرات مثبت در این زمینه می‌تواند به کنترل علائم و کاهش آن‌ها کمک کند؛
رژیم غذایی:
- لیستی از غذاهایی که با علائم بیماری ارتباط دارند را پیگیری کنید.
- استفاده از فرآورده‌های لبنی را محدود کنید.
- مصرف غذاهای پر چرب را کاهش دهید.
- از غذاهای تند و کافئین و الکل اجتناب کنید.
- غذاهای با فیبر بالا را محدود کنید، به خصوص اگر تنگی روده مسئله‌ای جدی باشد.
- وعده‌های غذایی مکرر و کم حجم به‌جای پر حجم استفاده کنید.
- آب زیاد بنوشید
- برای جلوگیری از بروز اختلالات، ویتامین و مکمل‌های معدنی مصرف کنید.
استرس: بیشتر بیماران IBD در شرایط استرس، علائم شدیدتری را تجربه می‌کنند.یادگیری کنترل استرس، می‌تواند به کاهش این علائم کمک کند. تکنیک‌های کنترل استرس شامل: ورزش کردن، مدیتیشن، ورزش‌های هوازی و ریلکس کردن عضلات، مشارکت در سرگرمی‌ها یا سایر فعالیت‌های لذت بخش
سیگار: مصرف سیگار، بیماران کرون را تحت تاثیر قرا می‌دهد. سیگار نه تنها یک ریسک فاکتور است بلکه باعث بدتر شدن علائم نیز می‌شود. بعضی از محققان اعتقاد دارند که سیگار کشیدن ممکن است برای بیماران کولیت اولسروز مفید باشد اما ریسک‌های مرتبط با سلامتی در سیگار، بیشتر از فواید آن است.
پشتیبانی عاطفی: IBD می‌تواند تاثیرات عاطفی روی بیمار داشته باشد، مخصوصا در موارد شدید. بنابراین مهم است که فرد ارتباط خوبی با دوستان و خانواده داشته باشد.
پیشگیری
چون علت دقیق IBD هنوز مشخص نیست بنابراین نمی‌توان بهترین روش پیشگیری از آن را بیان کرد. فاکتورهای ژنتیکی که با IBD در ارتباط اند، فراتر از کنترل فرد است. اما ریسک فاکتورها را می‌توان با رژیم غذایی سالم، ترک سیگار، ورزش منظم کاهش داد.
