تاریخ دقیق استفاده از کافئین مشخص نیست ولی برای بسیاری درست شبیه یک سنت یا عادت شده است. نمی‌شود روزی را تصور کرد که بدون نوشیدن چای یا قهوه شروع شود. چه چیزی در این نوشیدنی‌ها وجود دارد که آن‌ها را چنین محبوب کرده است؟
کافئین ماده شیمیایی طبیعی است که در بسیاری از مواد طبیعی یافت می‌شود. نام
دقیق‌تر آن “تری متیل گزانتین” است و در برخی ویژگی‌ها با مواد مخدری مثل کوکائین و هروئین مشترک است. کافئین از همان روشی برای تحریک مغز استفاده می‌کند که مواد مخدر استفاده می‌کنند. کافئین خالص به صورت پودر سفیدی دیده می‌شود که خاصیت دارویی هم دارد. از آن برای تحریک قلب و همچنین افزایش حجم ادرار استفاده می‌کنند. کافیین اعتیادآور است. درست است که اثرات ترک آن به اندازه مواد مخدر نیست ولی همان قدر می‌تواند برای کسی که یک عمر از آن استفاده کرده سخت باشد! بسیاری از دانش‌آموزان و دانشجویان حضور آن را در شب‌های امتحان به عینه درک کرده‌اند. کافئین قهوه از دانه‌های آن بدست می‌آید. همچنین کافئینی که به کوکاکولا اضافه می‌کنند از kola nut بدست می‌آورند. به این نوشابه‌ها کوکائین هم اضافه می‌کردند. این نوشابه‌ها (coke, pepsi,…) ۳۵-۵۵ میلی‌گرم کافیین در هر ۳۵۵ میلی‌لیتر دارند. استاندار FDA برای میزان کافیین نوشابه‌ها کمتر از ۷۱ میلی‌گرم است.
برخی استفاده‌های پزشکی از کافئین:
- در قرص‌های کاهش وزن برای افزایش متابولیسم به کار می‌رود.
- کافئین در ترکیب با سیترات پتاسیم یا سدیم می‌تواند به تنفس در نوزادان زودرس و کودکان پس از عمل جراحی کمک کند.
- می‌تواند آغازگر واکنش‌ها بوده و شدت تاثیر آسپرین و استامینفون را بالا ببرد. مصرف آن همراه ارگوت آمین‌ها می‌تواند از شدت سردرد و میگرن بکاهد.
- برخی مطالعات از تاثیر آن بر کاهش احتمال ابتلا به دیابت سخن گفته‌اند.
- می‌تواند باعث انقباض رگ خونی در مغز شده و سردرد را برطرف کند. کافئین این کار را با مهار آدنوزین که گشادکننده عروق است انجام می‌دهد.
مکانیسم
کافئین باعث می‌شود فعالیت نورون‌ها افزایش پیدا کند و این معنای خاصی برای غده هیپوفیز دارد! هیپوفیز با این برداشت که اتفاقی در بدن افتاده است ترشح هورمون‌های ستیز و گریز را تحریک می‌کند که باعث سرحال و آماده بودن بدن می‌شود. شماری از اتفاقات که در بدن می‌افتد:
- مردمک چشم گشاد می‌شود.
- مجاری هوایی ورود و خروج هوا را تسهیل می‌کنند. این مورد دلیلی است برای استفاده از کافئین برای تسهیل تنفس نوزادان.
- ضربان قلب را افزایش می‌دهد.
- قند و فشار خون افزایش می‌یابد.
- جریان خون را به سمت ماهیچه‌ها بیشتر می‌کند و آن‌ها را آماده برای انقباض نگه می‌دارد.
این مسأله دلیل اینکه چرا شما پس از نوشیدن یک فنجان قهوه دستانتان سرد می‌شود، ماهیچه هایتان آمادگی نشان می‌دهد و قلبتان تندتر می‌زند را توضیح می‌دهد.
دوپامین انتقال‌دهنده‌ای در مغز است که باعث احساس لذت در آن می‌شود. کافئین بازجذب دوپامین را در سیناپس کند می‌کند و احساس لذت را بالا می‌برد. مکانیسم عمل آن دقیقاً همانند مواد مخدری مثل هروئین است!
پس اینگونه شد. شما خسته و خواب‌آلود از سر کار برگشته‌اید. یک فنجان قهوه یا چای می‌خورید. کافئین اثر خواب‌آور آدنوزین را مهار و ترشح هورمون‌های آدرنالین را تحریک می‌کند. همچنین اثر دوپامین را بیشتر کرده و به شما احساس لذت بیشتری دست می‌دهد.
مضرات کافئین
همانند بسیاری دیگر از خوشمزه‌ها، مواد کافیینی نیز ضرر‌هایی دارند؛ استفاده مداوم از آن‌ها باعث ایجاد دور باطل می‌شود و در فقدان آن احساس ناراحتی و نوعی افسردگی در شما به وجود می‌آید.
مهم‌ترین تأثیر کافیین بر خواب شما خواهد بود. نیمه‌عمر آن در بدن حدود ۶ ساعت است. این یعنی وقتی ساعت ۱۲ شب شما کافئین مصرف می‌کنید تا ۶ صبح بیش از نیمی از آن در بدن شماست! حتی اگر شما در این مدت بخوابید بدن شما نخواهد خوابید! نقص شما در خواب رفته‌رفته بیشتر می‌شود و نیاز شما به کافئین افزون‌تر! این چرخه ادامه پیدا می‌کند و شما بعد از مدتی متوجه می‌شوید که معتاد شده‌اید!
فوائد کافئین
مصرف کافئین اغلب توسط متخصصان امر، نهی می‌شود که صد البته درباره زیاده روی در آن همین گونه است. ولی مصرف به اندازه آن فواید زیادی دارد. بیش از ۱۹۰۰۰ مطالعه در این زمینه فواید زیر را پیشنهاد می‌کند:
- مصرف منظم توشیدنی‌های کافئین دار۸۰% احتمال ابتلا به پارکینسون را کاهش می‌دهند.
- دو فنجان در روز ۲۰% احتمال ابتلا به سرطان کولون را کاهش می‌دهد.
- دو فنجان در روز احتمال تشکیل سنگ کیسه صفرا را به نصف کاهش می‌دهد.
- منابع:
- HowStuffWorks
- organicdietcoffee
