هالوسینوژن یا مواد توهم‌زا انواعی از دارو‌هایی را شامل می‌شوند که باعث به هم ریختگی عمیق ادراک فرد از واقعیت شده و باعث ایجاد توهم در فرد می‌شوند. افرادی که تحت تاثیر این مواد توهم‌زا قرار می‌گیرند، اغلب تصاویری را مشاهده می‌کنند، صداهایی می‌شوند و احساس‌هایی به آن‌ها دست می‌دهد که برای آن‌ها بسیار واقعی به نظر می‌رسد اما درواقع اینگونه نیستند.
تقریبا تمامی مواد توهم‌زا محتوی نیتروژن هستند و جزء آلکالوئید‌ها طبقه بندی می‌شوند. ترکیبات برخی از دارو‌های روانگردان بسیار مشابه نوروترنسمیتر‌های طبیعی هستند ( مانند استیل کولین، سروتونین و کاتکول آمین).
از رایج‌ترین مواد توهم‌زا می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ال‌اس‌دی (LSD) یا لایزرژیک اسید دی‌اتیل آمید معروف به اسید
- مسکالین
- سایلوسایبین
- پی‌سی‌پی (PCP) یا فن‌سیکلیدین
- دی‌ام‌تی (DMT) یا دی‌متیل تریپتامین
- آیاهواسکا
هالوسینوژن‌ها یا مواد روانگردان می‌توانند به صورت صنعتی و در آزمایشگاه تولید شده باشند، ممکن است از خود گیاهان و قارچ‌ها و یا عصاره آن‌ها باشند. عموما دارو‌های روان‌گردان‌ها به دو دسته اصلی هالوسینوژن‌های کلاسیک (LSD) و دارو‌های تجزیه‌کننده (PCP). هردو دسته از هالوسینوژن‌ها باعث ایجاد نوسانات احساسی شدید و مکرر در مصرف‌کننده‌ها می‌شوند.
رایج‌ترین مواد توهم‌زا
LSD
D-لایزرژیک اسید دی‌اتیل آمید (LSD) ماده شیمیایی درست شده به دست انسان است که از ارگوت تهیه می‌شود. ارگوت یا همان سیخک نوعی قارچ است که روی دسته‌های خاصی از غلات رشد می‌کند. احتمالا LSD یکی از قوی‌ترین مواد توهم‌زا موجود می‌باشد که باعث ایجاد توهم در افراد شده و واقعیت‌ها و احساسات فرد را تغییر می‌دهد.
ظاهر آن شبیه نوعی پودر سفید یا مایع شفاف و بدون رنگ و بو است. فرم آن نیز معمولا به شکل صفحات مربعی کاغذی یا ژلاتینی می‌باشد که فرد با قرار دادن آن روی زبان یا قورت دادن آن را مصرف می‌کند.
مسکالین
مسکالین ماده‌ای طبیعیست که یکی از اجزاء اصلی کاکتوس پیوت می‌باشد. نقاط دکمه‌مانند نامتقارن موجود در سطح کاکتوس پیوت حاوی ماده سایکواکتیو مسکالین می‌باشند.
این برجستگی‌ها خشکانده شده و سپس جویده و یا در آب حل می‌شوند که مایع حاصل توهم‌زا می‌باشد. مسکالین همچنین می‌تواند طی سنتز شیمیایی نیز حاصل شود.
سایلوسایبین
ماده‌ایست طبیعی و بدست آمده از قارچ‌های هالوژنیک که حاوی سایلوسایبین و سایلوسین می‌باشند. در صورت مصرف این ماده روانگردان در دوز‌های بالاتر، سایلوسایبین می‌تواند فدرت توهم‌زایی نزدیک به LSD را داشته باشد.
این مواد سایکواکتیو که گاها «شروم» نام می‌گیرند، ممکن است به صورت تازه و یا خشک شده مورد استفاده قرار بگیرند. سایلوسایبین همراه غذا و یا نوشیدنی مصرف می‌شود.
PCP
PCP یکی از خطرناک‌ترین مواد توهم‌زا ساخته بشر است که در اصل برای کار‌های بی‌هوشی از آن استفاده می‌شد اما به علت عوارض جانبی ناشی از این هالوسینوژن، مصرف آن از سال ۱۹۶۵ کنار گذاشته شد. امروزه از آن به عنوان یکی از دارو‌های غیرقانونی خیابانی یاد می‌شود که به شکل پودر‌های سفید و یا مایع به فروش می‌رسند. روش مصرف آن به صورت تنفسی، استنشاقی، تزریقی و بلع می‌باشد.
PCP می‌تواند باعث ایجاد توهم و احساسات فراتر از بدن شود. در صورت مصرف در دوز‌های بالاتر تهدید جدی برای زندگی فرد محسوب می‌شود و می‌تواند زیان های جبران ناپذیر ذهنی به فرد وارد کند.
DMT
دی‌متیل تریپتامین که به نام دیمیتری نیز شناخته می‌شود، ماده‌ای است شیمیایی و بدست آمده از انواع گیاهان موجود در آمازون. تولید این ماده روانگردان به صورت سنتز شیمیایی نیز ممکن است. معمولا ظاهر آن به شکل پودر‌های کریستالی سفید رنگی می‌باشد که به فرم تبخیر شده و دودی در داخل پیپ یا بونگ مورد مصرف قرار می‌گیرند.
آیاهواسکا
ممکن است به نام‌های هواسکا، آیا و … نیز استفاده شوند. این ماده روانگردان از گیاهان حاوی DMT به همراه تاک‌های آمازونی که امکان شکستن DMT را در سیستم گوارشی فراهم می‌کند تهیه می‌شود. روش مصرف آن به صورت نوشیدنی می‌باشد.
چگونگی اثر مواد توهم‌زا
دانشمندان هموز مطمئن نیستند که مواد توهم‌زا و دارو‌های تجزیه‌کننده چگونه روی افراد اعمال اثر می‌کنند. با این حال تصور می‌شود مواد توهم‌زای کلاسیک روی جریان عصبی حاوی نوروترنسمیتر سروتونین اثر داشته باشند. دارو‌های تجزیه کننده نیز با ایجاد اختلال در عملکرد نرمال مغزی با اثر بر سیستم گلوتامات کار مواد توهم‌زا را تکمیل می‌کنند.
ناحیه‌ای از مغز که تحت تاثیر مواد توهم‌زا قرار می‌گیرند شمال خلق و خو، ادراک حسی، خواب، گرسنگی، دمای بدن، رفتار جنسی و کنترل عضلات می‌باشد.
