هیپوپاراتیروئیدی عارضه نادریست که در آن بدن مقادیر کمتری از هورمون پاراتیروئید (PTH) را تولید می‌کند. هورمون‌های پاراتیروئیدی در تنظیم و حفظ تعادل دو ماده معدنی کلسیم و فسفر نقش مهمی دارند. با کاهش میزان تولید این هورمون‌ها باعث کاهش سطح کلسیم در خون و استخوان‌ها و افزایش فسفر در خون می‌شود. با مصرف مکمل‌ها و تعدیل سطح کلسیم و فسفر، می‌توان بیماری را درمان کرد. بسته به علت هیپوتیروئیدیسم به احتمال زیاد فرد مجبور خواههد شد که تا پایان عمر خود، مصرف مکمل‌ها را ادامه دهد.
علائم هیپوپاراتیروئیدی
نشانه و علائم هیپوپاراتیروئیدی شامل موارد زیر است:
- احساس سوزن سوزن شدن یا سوزش در نوک انگشتان دست و پا و لب‌ها
- درد یا گرفتگی عضلات ساق، پا، معده یا صورت
- پیچش یا اسپاسم عضلانی، به خصوص در اطراف دهان و دست‌ها، بازو و گلو
- خستگی یا احساس ضعف
- قاعدگی دردناک
- الگوی ریزش موی ناحیه‌ای
- خشک و زمخت شدن پوست
- شکننده شدن ناخن‌ها
- احساس افسردگی یا اضطراب
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
اگر نشانه‌ها یا علائم هیپوپاراتیروئیدی را تجربه می‌کنید، برای ارزیابی بیشتر به پزشک مراجعه کنید. در صورت بروز تشنج یا مشکل تنفسی، فوراً با پزشک خود تماس بگیرید. هر دو این علائم می‌توانند از عوارض هیپوپاراتیروئیدیسم باشند.
علت هیپوپاراتروئیدی
هیپوپاراتیروئیدی زمانی بروز می‌یابد که غدد پاراتیروئید به اندازه کافی هورمون پاراتیروئید ترشح نکنند. هر فردی در در گردن خود و پشت غده تیروئید، ۴ غده کوچک پاراتیروئید دارد.
عواملی که می‌توانند باعث کاهش هیپوپاراتیروئیدیسم شوند عبارتند از:
- جراحی گردن. جراحی کردن شایع‌ترین علت کم کاری غدد پاراتیروئید پس از آسیب ناشی از سانحه یا برداشتن غدد پاراتیروئید در حین عمل است. جراحی گردن ممکن است برای درمان بیماری‌های غده تیروئید یا درمان سرطان گلو یا گردن انجام شود.
- بیماری‌های خودایمنی. در برخی موارد، سیستم ایمنی بدن بافت پاراتیروئید را بیگانه تلقی کرده و به آن حمله می‌کند. با تخریب بافت غدد پاراتیروئید، تولید هورمون‌های پاراتیروئیدی هم متوقف می‌شود.
- هیپوپاراتیروئیدیسم ارثی. در این حالت، فرد بدون غدد پاراتیروئید متولد می‌شود یا غده عملکرد نرمال خود را ندارد. برخی از انواع هیپوپاراتیروئیدی ارثی با مشکلات سایر غدد تولید کننده هورمون همراه هستند.
- سندرم دی جورج. سندرم دی جورج نوعی اختلال ژنتیکی است که در تکامل سیستم‌های خاص بدن تاثیر می‌گذارد.
- مقادیر پایین منیزیم خون. پایین بودن میزان منیزیم خون می‌تواند عملکرد غدد پاراتیروئید را تحت تأثیر قرار دهد. برای تولید مقادیرطبیعی هورمون پاراتیروئید، بدن به مقادیر مشخصی از منیزیم نیاز دارد.
- رادیوتراپی گسترده برای درمان سرطان صورت یا گردن. پرتودرمانی می‌تواند منجر به تخریب بافت غدد پاراتیروئید شود. در موارد نادری، درمان پرکاری تیروئید با ید رادیواکتیو نیز ممکن است منجر به کم کاری پاراتیروئید شود.
عوامل خطر پاراتیروئیدی
عوامل خطری که می‌توانند ریسک ابتلا به کم کاری پاراتیروئید را افزایش دهد عبارتند از:
- جراحی اخیر گردنی، به ویژه اگر تیروئید نیز درگیر باشد
- سابقه خانوادگی هیپوپاراتیروئیدی
- برخی بیماری‌های خود ایمنی یا بیماری‌های غدد درون ریز، مانند بیماری آدیسون که باعث کاهش سطح هورمون‌های ترشح شده از غدد آدرنال می‌شود.
عوارض هیپوپاراتیروئیدیسم
هیپوپاراتیروئیدی می‌تواند عوارض مختلفی را همراه داشته باشد.
عوارض برگشت پذیر
این عوارض بیشتر به علت کاهش سطح کلسیم خون اتفاق می‌افتد و در بیشتر موارد با درمان بهبود می‌یابد:
- اسپاسم‌های کرامپ مانند دست و انگشتان فرد که ممکن است طولانی مدت و دردناک باشند، یا درد عضلات و پیچش یا اسپاسم عضلات صورت، گلو یا بازوها. هنگامی که این اسپاسم‌ها در گلوی فرد ایجاد شوند، می‌توانند در تنفس فرد اختلال ایجاد کرده و تبدیل به اورژانس پزشکی شود.
- احساس سوزن سوزن شدن، سوزش در لب‌ها، زبان، انگشتان دست و پا.
- تشنج.
- مالفورماسیون‌های دندانی که بر روی مینا و ریشه‌های دندان تأثیر می‌گذارد. این عارضه بیشتر در زمانی که هیپوپاراتیروئیدیسم در سنین رشد دندان بروز یابد، ایجاد می‌شود.
- مشکلات عملکرد کلیه.
- آریتمی قلبی، غش کردن یا حتی نارسایی قلبی.
عوارض جبران ناپذیر
تشخيص دقيق و درمان درست می‌تواند مانع از بروز عوارض زیر همراه با هيپوپاراتيروئيديسم شود. به محض بروز این عوارض، دریاقت کلسیم و ویتامین D اثر بخش نیست:
- مشکلات رشدی
- رشد ذهنی آهسته در کودکان
- رسوب کلسیم در مغز، که می‌تواند باعث ایجاد مشکلات تعادلی و تشنج در فرد شود
- تاری دید در اثر آب مروارید
پیشگیری از هیپوپاراتیروئیدسم
هیچ اقدامات خاصی برای جلوگیری از کم کاری پاراتیروئید وجود ندارد. با این حال، در صورتی که فرد مجبور به انجام جراحی گردن یا تیروئید باشد، بهتر است با پزشک در مورد احتمال آسیب غدد پاراتیروئید صحبت کند. پزشک ممکن است آزمایش میزان کلسیم، هورمون‌های پاراتیروئید و میزان ویتامین D را درخواست کند و در صورت نیاز پیش از عمل دریافت مکمل را برای بیمار در نظر بگیرد.
اگر جراحی داشته باشید، که تیروئید یا گردن شما درگیر بود، به علائم و نشانه‌هایی که می‌تواند نشان دهنده هیپوپاراتیروئیدی باشند، دقت کنید؛ مانند احساس سوزن سوزن شدن یا سوزش در انگشتان دست، پا، لب‌ها، یا گرفتگی و کرمپ‌های عضلانی. در صورت بروز این علائم، پزشک ممكن است درمان سریع با كلسیم و ویتامین D را برای به حداقل رساندن اثرات این اختلال توصیه نماید.
تشخیص هیپوپاراتیروئیدیسم
در صورتی که پزشک به هیپوپاراتیروئیدی مشکوک باشد، با گرفتن تاریخچه پزشکی فرد و معاینه فیزیکی، اقدام به تشخیص علت علائم فرد خواهد کرد.
آزمایش خون
یافته‌های زیر در آزمایش خون ممکن است نشان دهنده کم کاری پاراتیروئید باشد:
- پایین بودن سطح کلسیم خون
- پایین بودن سطح هورمون‌های پاراتیروئیدی
- بالا بودن سطح فسفر خون
- بالا بودن سطح منیزیم خون
پزشک ممکن است آزمایش ادرار را نیز برای تعیین این که آیا بدن شما مقادیر بالایی از کلسیم را دفع می‌کند یا خیر، تجویز کند.
آزمایش‌های درخواستی عبارتند از:
- پزشک ممکن است ادرار فرد را از نظر میزان کلسیم بررسی کند تا مشخص شود که آیا میزان اضافی کلسیم در ادرار ترشح می‌شود، یا خیر.
- الکتروکاردیوگرافی (EKG) می‌تواند به پزشک در تشخیص فعالیت الکتریکی قلب کمک کننده باشد. اطلاعات حاصل از این آزمایش می‌تواند برای پزشک پزشک از نظر تشخیص علت ضربان غیرطبیعی قلب و ارتباط آن به کمبود کلسیم اهمیت داشته باشد.
- عکس برداری با اشعه ایکس و تست تراکم استخوان می‌تواند به پزشک در تشخیص اثر کلسیم پایین بر روی استخوان‌های فرد، کمک کند.
- پزشکان همچنین بیمار را از نظر رشد غیر طبیعی دندانی و تاخیر در زمان نقاط حساس رشد دندانی کودکان، ارزیابی کنند.
درمان هیپوپاراتیروئیدی
هدف از درمان، تسکین علائمف تعدیل در میزان کلسیم و فسفر خون است. رژیم درمانی معمولاً شامل موارد زیر است:
- قرص‌های کربنات کلسیم خوراکی. مکمل‌های کلسیم خوراکی می‌توانند سطح کلسیم خون را افزایش دهند. اما، در دوزهای بالا، مکمل‌های کلسیم می‌توانند در بعضی افراد عوارض جانبی گوارشی مانند یبوست را ایجاد کنند.
- ویتامین D. مقادیر زیاد ویتامین D، به شکل کلی کلسیتریول، می‌تواند به بدن در جذب کلسیم و مصرف فسفر کمک کند.
- منیزیم. اگر سطح منیزیم خون پایین باشد و فرد علائم کم کاری پاراتیروئید را تجربه کند، ممکن است پزشک استفاده از مکمل‌های منیزیم را توصیه نماید.
- دیورتیک‌های تیازیدی. اگر سطح کلسیم بیمارحتی با مصرف مکمل نیز پایین باشد، دیورتیک‌های تیازیدی می‌توانند در کاهش میزان کلسیم از دست رفته ادراری کمک کننده باشند. با این حال، برخی از مبتلایان به هیپوپاراتیروئیدیسم از جمله کوارد ارثی نباید دیورتیک تیازید مصرف کنند.
- هورمون پاراتیروئید (Natpara). سازمان غذا و داروی آمریكا تزریق یک بار در روز این دارو را برای معالجه كلسیم پایین خون که ناشی از هیپوپاراتیروئیدی است، را تایید كرده است. به دلیل خطر احتمالی سرطان استخوان (استئوسارکوم)، حداقل در مطالعات حیوانی، این دارو تنها از طریق یک برنامه محدود درمانی برای افرادی که میزان کلسیم آن‌ها با مصرف مکمل‌های کلسیم و ویتامین D قابل کنترل نیست و کسانی که خطرات این تزریق را در نظر می‌گیرند، قابل دسترسی است.
رژیم غذایی
اگر فرد دچار کم کاری پاراتیروئید باشد، باید رژیم غذایی سرشار از کلسیم و مقادیر پایین فسفر داشته باشد. نوشیدن شش تا هشت لیوان آب در روز نیز می‌تواند به فرد اطمینان دهد که بدن مواد مغذی لازم خود را از دست نمی‌دهد. از جمله غذاهای سرشار از کلسیم عبارتند از:
- لوبیا
- بادام
- سبزیجات با برگ‌های سبز تیره
- محصولات لبنی
- غلات غنی شده صبحانه
- آب پرتقال غنی شده
- جو دوسر
- آلو
- زردآلو
برخی از غذاهایی که سرشار از فسفر هستند نیز می‌توانند میزان کلسیم را به میزان قابل توجهی کاهش دهند و باید از مصرف آن‌ها خودداری کرد؛ از جمله:
- نوشیدنی بدون الکل
- تخم مرغ
- گوشت قرمز
- غذاهای عمل آوری شده مثل نان سفید و ماکارونی
- چربی ترانس، که در غذاهای پخته شده وجود دارد
- قهوه
- الکل
- تنباکو
برای اطمینان از دریافت مقادیر کافی ویتامین‌ها و مواد مغذی مورد نیاز، همیشه با پزشک خود در مورد تغییرات احتمالی در رژیم غذایی و مکمل‌های خود صحبت کنید.
تزریق داخل وریدی
در صورت نیاز به تسکین فوری علائم، پزشک ممکن است بستری بیمارستانی را توصیه کند تا کلسیم را از طریق تزریق داخل وریدی (IV) و همچنین قرص‌های کلسیم خوراکی دریافت کنید. بعد از ترخیص از بیمارستان، درمان هیپوپاراتیروئیدی به صورت کلسیم و ویتامین D خوراکی ادامه خواهد داشت.
نظارت‌‌های بعدی
پزشک برای کنترل سطح کلسیم و فسفر به طور مرتب میزان کلسیم و فسفر خون را بررسی می‌کند. در ابتدا، این تست‌ها هفتگی یا ماهانه خواهند بود و پس ازمدتی تنها دو بار در سال به آزمایش خون نیاز خواهد بود.
از آن جایی كه هيپوپاراتيروئيديسم معمولاً يک عارضه طولاني مدت است، درمان آن نیز مادام العمر است و انجام آزمايشات خونی منظم براي به منظور کنترل كلسيم در حد طبيعی لازم می‌باشد. در صورت افزایش یا کاهش سطح کلسیم خون، پزشک معالج دوز کلسیم مکمل را تنظیم خواهد کرد.
آمادگی برای قرار ویزیت پزشک
احتمالاً فرد در ابتدا به پزشک مراقبت‌های اولیه مراجعه خواهد کرد. ممکن است پزشک او را به متحصص غدد ارجاع دهد.
در ادامه به برخی از اطلاعاتی که می‌تواند به شما بریا امادگی ویزیت پزشک کمک کند، اشاره می‌شود.
شما چه کاری می‌توانید انجام دهید
هنگام تعیین قرار ملاقات در مورد کارهایی که باید انجام دهید، مانند ناشتایی به منظور انجام آزمایش‌های خاص، سوال کنید. لیستی از موارد زیر را تهیه کنید:
- علائم بیماری حتی مواردی که ممکن است ارتباطی به قرار ویزیت نداشته باشد
- اطلاعات شخصی مهم، مانند تجربه یک استرس بزرگ یا تغییرات مهمی که اخیراً رخ داده‌اند و سابقه پزشکی
- نام تمام داروها، ویتامین‌ها و مکمل‌های مصرفی همراه با دوز هر یک
- سوالاتی از پزشک خود خواهدید پرسید
- در صورت امکان با یکی از اعضای خانواده یا یکی از دوستان خود را همراه باشید تا آن‌ها به شما در یادآوری اطلاعات داده شده، کمک کنند.
سوالاتی که باید از پزشک در مورد هیپوپاراتیروئیدیسم پرسیده شود، عبارتند از:
- علت بروز این علائم چیست؟
- سایر دلایل احتمالی کدامند؟
- چه آزمایشاتی را باید انجام دهم؟
- بیماری من دائمی است موقت؟
- راه کارهای درمانی کدامند و شما کدام یک را توصیه می‌کنید؟
- چه راه‌های درمان‌های دیگر پیشنهاد می کنید؟
- چگونه می‌توانم این مشکل را همراه با سایر بیماری‌های خود به بهترین شکل مدیریت کنم؟
- آیا نیاز است تا تغییراتی در رژیم غذایی خود دهم؟
- آیا منابع مطالعاتی برای کسب اطلاعات بیشتر وجود دارد؟ چه وب سایت‌هایی را پیشنهاد می‌کنید؟
از پرسیدن سوالات دیگر دریغ نکنید.
چه انتظاری از پزشک خواهید داشت
احتمالاً پزشک سؤالاتی مانند موارد زیر را از شما خواهد داشت:
- آیا اخیراً تحت جراحی گردن قرار گرفته‌اید؟
- آیا برای درمان بیماری‌های مربوط به سر و گردن خود و یا مشکلات تیروئیدی، تحت پرتودرمانی بوده‌اید؟
- آیا کسی در خانواده شما علائم مشابه را داشته است؟
- این علائم به طور مداوم وجود دارند یا گاه به گاه هستند؟
- شدت علائم به چه میزان است؟
- در صورت بروز علائم چه چیزی باعث بهبود آن‌ها می‌شود؟
- چه چیزی موجب تشدید علائم می‌شود؟
