انحراف چشم یا استرابیسم به چشم‌های غیر هم‌راستا که در جهات مختلف قرار می‌گیرند، گفته می‌شود. ممکن است یکی از چشم‌ها به طرف روبرو باشد، در حالی که دیگر به سمت داخل، خارج، بالا یا پایین قرار گیرد. این جهت‌گیری غیر صحیح چشم می‌تواند از چشمی به چشم دیگر منتقل شده و آن دیگری را درگیر کند.
انحراف چشم می‌تواند بینایی را مختل کند، چراکه برای بینایی خوب باید جهت قرار گرفتن دو چشم با هم یکسان باشد.
شش عضله در چشم وجود دارد که حرکات آن را کنترل می‌کند
یکی از این عضلات، چشم را به سمت راست و یکی دیگر به سمت چپ حرکت می‌دهد. چهار عضله دیگر، چشم را به سمت بالا، پایین و یا در یک زاویه مشخص حرکت می‌دهند. برای تمرکز روی یک تصویر واحد، نیاز است که هر شش عضله باهم کار کنند.
علت انحراف چشم در بزرگسالان چیست؟
برای هم‌راستا شدن و تمرکز روی یک هدف واحد، باید تمام عضلات در هر دو چشم باهم کار کرده و تعادل ایجاد کنند. مغز این عضلات را کنترل می‌کند. کسانی که انحراف چشم دارند، معمولا مشکلی دارند که روی عضلات چشم آنها اثر می‌گذارد. برخی از این مشکلات به قرار زیر هستند:
- مشکلات سلامتی مثل دیابت، بیماری تیروئیدی (بیماری گریوز)، میاستنی گراویس، تومورهای مغزی یا یک حمله مغزی
- تصادفات یا صدمات مغزی
- آسیب به عضلات چشم در حین یک عمل جراحی روی چشم
بسیاری از بزرگسالان مبتلا به انحراف چشم از کودکی این اختلال را دارند. اما در برخی موارد دیگر، این بیماری در سنین بالا آغاز می‌شود.
انحراف چشم بزرگسالان چگونه روی بینایی تاثیر می‌گذارد؟
در دید طبیعی، هر دو چشم روی یک نقطه واحد، تمرکز دارند. مغز، تصاویر دریافتی از دو چشم ما را به یک تصویز واحد و سه‌بعدی تبدیل می‌کند. به این شکل ما می‌توانیم بگوییم که یک شیء تا چه اندازه به ما نزدیک یا دور است (که ادراک عمق نامیده می‌شود).
وقتی یکی از چشم‌ها از تنظیم خارج می‌شود، دو تصویر متفاوت به مغز ارسال می‌شود. در یک کودک کم‌سن، مغز یاد می‌گیرد که تصویر چشمی را که از تنظیم خارج شده است، نادیده بگیرد. در عوض، مغز تنها تصویر آن چشم سالم یا آن چشمی که دید بهتری دارد، دریافت کرده و می‌بیند. در نتیجه، کودک ادراک عمق را از دست می‌دهد.
بزرگسالانی که بعد از دوره کودکی مبتلا به انحراف چشم شوند، بینایی دوتایی یا دوبینی پیدا می‌کنند. علت آن، یادگیری مغز برای دریافت تصویر از هر دو چشم در دوره‌های قبلی است. مغز آنها توان حذف تصویر پدید آمده از چشمی که دچار انحراف شده است، ندارد.
انحراف چشم بزرگسالان چه علائمی دارد؟
واضح‌ترین علامت این اختلال، داشتن چشمانی است که از تنظیم خارج شده و هم‌راستا نباشند. بزرگسالان مبتلا به انحراف چشم، ممکن است متوجه علائم دیگری نیز بشوند:
- ضعف در چشم یا اطراف آن یا احساس اینکه چیزی چشمان شما به اطراف می‌کشد.
- تغییرات در بینایی مثل دوبینی (دیدن دوتایی از یک تصویر)، تاری دید، مشکل در خواندن یا از دست دادن ادراک عمق.
- کج کردن یا چرخاندن مداوم سر برای ایجاد وضوح از یک تصویر
علائم انحراف چشم، می‌تواند دائمی باشد و یا مدتی پیدا شود و دوباره از بین برود.
ایزوتروپیای تطابقی
در برخی موارد، هنگامی که یک کودک دوربین سعی دارد دوربینی نامناسب خود را جبران کند، به نوعی انحراف چشم به نام ایزوتروپیای تطابقی دچار می‌شود که در آن چشم‌ها به علت تلاش زیاد برای متمرکز شدن، انحراف پیدا می‌کنند. این وضعیت، معمولا قبل از دو سالگی به وجود می‌آید، اما ممکن است بعدا نیز برای کودک پیش بیاید. اغلب، ایزوتروپیای تطابقی به کمک عینک یا لنزهای تماسی به طور کامل، قابل اصلاح است.
تشخیص انحراف چشم
برای پیشگیری از نابینایی، تشخیص زودهنگام و درمان انحراف چشم، دارای اهمیت است. اگر علائم انحراف چشم را دارید، با یک چشم‌پزشک ملاقات کنید. آنها با انجام مجموعه‌ای از آزمایش‌ها برای بررسی سلامت چشمان شما اقدام خواهند کرد:
- آزمایش رفلکس نوری مردمک چشم برای بررسی انحراف چشم‌ها
- آزمایش دقت بینایی برای تعیین اینکه تا چه میزان قادر به خواندن حروف از فاصله دور هستید
- آزمایش cover/uncover برای اندازه‌گیری حرکت چشم‌ها و انحراف آنها
- آزمون شبکیه برای آزمایش قسمت‌های پشت چشم‌ها
اگر علائم دیگری در کنار انحراف چشم‌ها دارید، پزشک ممکن است برای تشخیص آنها، مغز و سیستم عصبی شما را نیز آزمایش کند. برای مثال، ممکن است آزمایش‌هایی برای بررسی فلج مغزی یا سندرم گیلن باره انجام شود.
انحراف چشم‌ها در کودکان تازه متولد شده، شایع است. اگر کودک شما دارای چشمان منحرف باشد که تا ۳ ماهگی رفع نشود، با پزشک مربوطه ملاقات کنید. کودکان خردسال باید قبل از ۳ سالگی یک آزمایش بینایی را پشت سر بگذارند.
چه کسانی در معرض خطر ابتلا به انحراف چشم قرار دارند؟
شما با احتمال بالاتری به انحراف چشم دچار خواهید شد اگر:
- عضوی از خانواده شما مبتلا به انحراف چشم باشد
- اختلال یا تومور مغزی داشته باشید
- حمله مغزی یا صدمه مغزی تجربه کرده باشید
- دچار تنبلی چشم، دوربینی یا بینایی ضعیف باشید
- آسیبی به شبکیه شما وارد شده باشد
- دیابت داشته باشید
درمان انحراف چشم
برنامه درمانی پیشنهادی به شدت و علت اصلی اختلال شما وابسته است. اگر انحراف چشم شما ناشی از تنبلی چشم باشد، پزشک‌تان ممکن است چشم‌بندی روی چشم قوی‌تر شما قرار دهد تا عضلات چشم ضعیف‌تر شما را وادار به فعالیت بیشتری کند.
پزشک‌تان هم‌چنین ممکن است برای تضعیف بینایی چشم قوی‌تر شما، از قطره‌های چشمی استفاده کند. علاوه بر اینها، می‌توان از تزریقات بوتاکس برای تضعیف عضله‌ای که کارکرد قویتری داشته و باعث انحراف چشم می‌شود، استفاده کند.
درمان‌های بالقوه دیگر به صورت زیر است:
- ورزش‌های چشمی
- لنزهای اصلاحی مثل عینک‌ها یا لنزهای تماسی
- جراحی عضلات خاص چشم، بخصوص اگر لنزهای اصلاحی توان اصلاح وضعیت را نداشته باشند
اگر انحراف چشمان شما به خاطر یک اختلال عمده پزشکی مثل تومور یا سکته مغزی رخ داده باشد، پزشک ممکن است با دارو، جراحی یا دیگر درمان‌ها به معالجه آن بپردازد.
جراحی انحراف چشم
در بسیاری از موارد، تنها راهکار درمانی موثر برای انحراف چشم تثبیت شده، جراحی انحراف چشم (strabismus surgery) است. در صورتی که پزشک عمومی تشخیص دهد که کودک‌تان مبتلا به انحراف چشم است، می‌تواند به یک چشم‌پزشک با تخصص جراحی استرابیسم ارجاع دهد.
موفقیت عمل جراحی استرابیسم به عوامل زیادی بستگی دارد که جهت و میزان انحراف چشم از جمله آنهاست. در برخی موارد، بیش از یک جراحی مورد نیاز است. جراح استرابیسم در مشاوره قبل از عمل جراحی، می‌تواند اطلاعات بیشتری را در اختیار شما قرار دهد.
جراحی استرابیسم، هم‌چنین می‌تواند انحراف چشم بزرگسالانی که مدت‌ها درگیر این اختلال بوده‌اند، به طور موثری اصلاح کند. با این حال، در بسیاری از موردهای استرابیسم بزرگسالان، درجه‌ای از انحراف چشم بعد از جراحی، باقی می‌ماند. به این علت، جراحی زودهنگام استرابیسم بسیار حائز اهمیت است.
هرچه زودتر جراحی استرابیسم انجام شود، احتمال اینکه چشم آسیب دیده، دقت بینایی طبیعی خود را به دست آورده و به طرز مناسب، هر دو چشم‌ها باهم عمل کنند، بیشتر می‌شود.
درمان انحراف چشم بدون استفاده از عمل جراحی
در بعضی موارد، برای استرابیسم غیر دائمی و با زاویه اندک، ممکن است بدون انجام عمل جراحی و با استفاده از درمان بینایی، تطابق چشم، بهبود پیدا کند.
برای مثال، همگرایی ضعیف (convergence insufficiency) یا CI یک نوع خاص از اکستروپیا است که در آن معمولا چشم‌ها برای دیدن اشیای دور به شکل صحیح تنظیم می‌شوند، در حالی که برای نگاه کردن به اشیای نزدیک مثل کتاب خواندن، ایجاد تطابق یا حفظ آن بی نتیجه می‌ماند و به انحراف به سمت بیرون یکی از چشم‌ها منجر می‌شود. همگرایی ضعیف می‌تواند سبب ایجاد اختلال در خواندن کتاب شود و باعث کشیدگی عضله چشم، بینایی تار، دوبینی و سردرد شود.
هم‌چنین شواهدی نیز مبنی بر مشکلات توجه و تمرکز و تاثیر روی عملکرد مدرسه کودکان ناشی از CI وجود دارد. یک مطالعه جدید توسط محققان Mayo Clinic نشان داد که کودکان مبتلا به اکستروپیا (از جمله همگرایی ضعیف) در سنین پایین با احتمال بالاتری اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD)، اختلال سازگاری و ناتوانی‌های یادگیری را بعد از دوره کودکی از خود بروز می‌دهند.
در کنار اینها، انواع ویژه استرابیسم با افزایش ریسک ابتلا به مایوپیا نیز مرتبط است. مطالعه دیگر Mayo Clinic در سال ۲۰۱۰ با پیگیری ۱۳۵ کودک با اختلال اکستروپیا دائمی در یک دوره ۲۰-ساله منتشر شد و طبق آن محققان دریافتند که بالای ۹۰ درصد این کودکان تا سن ۲۰ سالگی نزدیک‌بین شده‌اند.
خوشبختانه، به نظر می‌رسد که درمان بینایی به روش غیرجراحی برای همگرایی ضعیف می‌تواند درمان موثری باشد. در یک مطالعه که در آرشیو چشم پزشکی (Archives of ophthalmology) منتشر شده است، ۷۳ درصد از ۲۲۱ کودکی که علائم همگرایی ضعیف داشتند، با طی کردن دوره ۱۲ هفته‌ای درمان بینایی به همراه انجام تمرینات چشمی در خانه، نتیجه موفقیت‌آمیز یا قابل قبول کسب کردند.
گاها، یک جراح استرابیسم ممکن است برای چند مدت یک برنامه درمان بینایی بعد از عمل جراحی استرابیسم، برای بهبود تاری دید و مشکلات بینایی باینوکولار مختصر که ممکن است بعد از عمل جراحی باقی بماند، توصیه کند. در این موارد، اصطلاح “orthoptics” ( که “ortho” به معنی مستقیم و “optics” به معنی چشم‌ها است) ممکن است بیش از درمان بینایی (vision therapy) برای توصیف این درمان به کار رود که توسط یک ارتوپتیست که با جراح همکاری نزدیکی دارد، مهیا می‌شود تا اینکه توسط یک اپتومتریست تهیه شود.
چشم‌انداز بلندمدت برای انحراف چشم
اغلب، انحراف چشم با لنزهای اصلاحی، بالشتک‌های چشمی، جراحی در موارد نادر یا درمان‌های ویژه قابل اصلاح است.
جستجوی درمان مناسب برای پایین آوردن خطر نابینا شدن، مهم است. بعد از درمان، برای ایجاد تغییرات از چشمان خود مراقبت کنید. در برخی موارد، ممکن است وضعیت ناهنجار قبلی دوباره بازگردد.
اگر دارای انحراف چشم حاصل از یک اختلال عمده پزشکی هستید، تشخیص و درمان زودهنگام، ممکن است به بهبود تغییرات حاصل از بازیابی کمک کند.
از پزشک خود در مورد شرایط خاص اختلال و گزینه‌های درمانی خود، سوال کنید.
۳ تمرین چشم برای درمان استرابیسم
تمرینات تمرکز روی مداد
این ورزش‌ها از تمرینات ساده چشمی هستند که با تمرکز هر دو چشم‌ها روی یک هدف ثابت صورت می‌گیرد. هم‌چنین به این روش نام تمرین همگرایی روی یک نقطه نزدیک نیز اطلاق می‌شود.
مدادی را روبروی خود و با فاصله‌ای به اندازه طول دست‌های خود قرار دهید. روی یک پاک‌کن یا یک حرف یا شماره روی مداد خیره شوید. به آرامی مداد را به سمت پل بینی خود حرکت دهید. تا جاییکه که می‌توانید تمرکز خود را روی آن حفظ کنید اما جاییکه دیدتان تار شد، تمرین را متوقف کنید.
تمرین با نخ براک
اپتومتریست سویسی به نام فردریک براک برای بهبود فعالیت همزمان دو چشم، این ورزش را ابداع کرده است. شما به یک نخ در حدود ۵ فوت با سه عدد دانه متفاوت رنگی نیاز خواهید داشت.
انتهای آزاد نخ را به یک نقطه ثابت مثل پشت صندلی ببندید. دانه‌ها را در فواصل مساوی قرار دهید. انتهای دیگر نخ را با دست روی نوک بینی خود ثابت کنید.
شما باید یک الگوی ثابت را در حین تغییر نقطه تمرکز خود از دانه‌ای به دانه دیگر ببینید. دانه‌ای که به آن نگاه می‌کنید، خودش را در تقاطع با دو نخ مشخص با دو دانه دیگر ظاهر کرده و شکل X را تولید می‌کند. اگر نخ‌ها در جلو یا عقب دانه، تقاطع ایجاد کنند، چشمان شما به طور صحیح روی دانه متمرکز نمی‌شود. مطمئن شوید که X را روی تمامی دانه‌ها (به جز دانه‌ای که در انتها قرار دارد) ایجاد می‌کنید.
دانه‌ها را در طول نخ جابجا کرده و دوباره ورزش را انجام دهید.
مخازن رسم‌شده روی کارت
این یک روش دستی برای اکستروپیا است. سه مخزن با اندازه‌های تصاعدی در یک طرف یک کارت (از طول) بکشید. همین کار را با رنگ سبز برای طرف دیگر کارت نیز انجام دهید.
کارت را از طول و به شکل عمودی روبروی بینی خود به گونه‌ای قرار دهید که بزرگترین مخزن در دورترین فاصله قرار گیرد. روی مخرن دورتر خیره شوید تا زمانیکه با هر دو رنگ‌ها به تصویر واحد تبدیل شود و تصاویر دو مخزن دیگر، دوتا شود.
تمرکز خود را به مدت ۵ ثانیه حفظ کنید. سپس با تصاویر وسطی و کوچکترین نیز این حالت را تکرار کنید.
منابع
www.healthline.com/health/crossed-eyes
www.healthline.com/health/eye-health/strabismus-exercises
