مقطع نگاری رایانه‌ای تک فوتونی یا اسکن اسپکت این امکان را فراهم میکند تا پزشکان عملکرد برخی از اندام‌های داخلی بدن را مشاهده و بررسی کنند. اسکن اسپکت نوعی آزمایش تصویربرداری هسته‌ای است، طوری که در این روش از یک ماده رادیواکتیو و یک دوربین ویژه برای ایجاد تصاویر ۳ بعدی استفاده می‌شود.
در حالی که آزمایش‌های تصویربرداری، مانند اشعه X فقط ساختار اندام‌های بدن را به تصویر میکشند، اسکن اسپکت تصاویری از چگونگی عملکرد اندام‌ها نیز تهیه میکند. به طور مثال اسکن اسپکت می‌تواند چگونگی جریان خون به قلب یا فعالیت مناطق مختلف از مغز را نشان دهد.
کاربرد اسکن اسپکت
رایج ترین کاربردهای روش اسپکت در تشخیص یا نظارت بر اختلالات مغزی، مشکلات قلبی و اختلالات استخوانی است.
اختلالات مغزی
اسکن اسپکت می‌تواند در تعیین محدوده‌ای از مغز که تحت تأثیر موارد زیر قرار گرفته اند، کاربردی باشد:
- دمانس
- گرفتگی رگ‌های خونی
- تشنج
- صرع
- جراحت سر
مشکلات قلبی
ردیاب رادیواکتیو در اسکن اسپکت، مسیر جریان خون را قابل مشاهده میکند. در نتیجه این روش می‌تواند در تشخیص موارد زیر کاربرد داشته باشد:
گرفتگی عروق کرونر: اگر شریان‌هایی که عضله قلب را تغذیه می‌کنند، دچار تنگی یا گرفتگی شوند، قسمت هایی از عضله قلب که توسط این شریان‌ها تغذیه می‌شوند نیز می توانند آسیب دیده یا حتی از بین بروند.
کاهش راندمان پمپ قلب: اسکن اسپکت می تواند میزان پرشدگی حفرات قلبی را حین انقباضات نشان دهد.
اختلالات استخوانی
مناطقی از استخوان که درحال بهبودی است و یا سرطان در آنها در حال پیشرفت است، بر روی اسکن اسپکت روشن تر می‌شوند. بنابراین این نوع تصویر برداری بیشتر برای کمک به تشخیص شکستگی‌های استخوانی پنهان انجام می‌شود. با کمک اسکن اسپکت همچنین می‌توان پیشرفت سرطان استخوان‌ها را تشخیص و پیگیری کرد.
خطرات
برای اکثر افراد، اسکن اسپکت بی‌خطر است. البته به دنبال تزریق ماده‌ی ردیاب رادیواکتیو، ممکن است موارد زیر رخ دهد:
- خونریزی، درد یا تورم در محل تزریق
- واکنش آلرژیک به ماده رادیواکتیو، هرچند نادر است.
اسکن اسپکت برای زنانی که باردار یا شیرده هستند، کاملا بی‌خطر نیست، زیرا ماده رادیواکتیو ممکن است به جنین در حال رشد یا کودک شیرده نیز منتقل شود.
خطرات تشعشع
تیم مراقبت های بهداشتی برای انجام اسکن اسپکت از مقدار کمی اشعه استفاده می‌کنند،بنابراین آزمایش با خطرات طولانی مدت سلامتی همراه نیست. اگر نگران اثرات مواجهه با اشعه در طول اسکن هستید با پزشک خود مشورت کنید.
آمادگی برای اسکن
اقدامات لازم جهت امادگی برای اسکن اسپکت بستگی به وضعیت شخصی هر فرد دارد. قبل از اسکن اسپکت از پزشک خود بپرسید که آیا لازم به مقدمات خاصی است یا خیر.
به طور کلی، هر فرد قبل از اسکن باید:
- جواهرات فلزی خود را در خانه بگذارد.
- در صورت بارداری یا شیردهی به تکنسین اطلاع دهید.
- لیستی از تمام داروها و مکمل‌های مصرفی خود را به همراه داشته باشید.
موارد قابل انتظار
اسکن اسپکت شامل دو مرحله است:
تزریق یک ماده رادیواکتیو (به نام ردیاب) و استفاده از دستگاه اسپکت برای اسکن قسمت خاصی از بدن.
تزریق ماده رادیواکتیو
یک ماده رادیواکتیو از طریق داخل وریدی (IV) به رگ بازو تزریق خواهد شد. دوز این ماده بسیار اندک است. ممکن است بعد از تزریق به بدن، فرد احساس سرماخوردگی کند.
گاهی لازم است که فرد ۲۰ دقیقه یا بیشتر، قبل از اسکن در اتاق دراز بکشد تا بدن بتواند ماده ردیاب رادیواکتیو را جذب کند. در بعضی موارد حتی چندین ساعت یا به ندرت چندین روز بین تزریق و اسکن اسپکت فاصله لازم است.
بافت‌های فعال بدن، ماده رادیواکتیو را بیشتر جذب می‌کنند. به طور مثال، حین تشنج، ناحیه‌ای از مغز که باعث ایجاد تشنج می‌شود، ماده ردیاب رادیواکتیو را بیشتر به خود می‌گیرد. این به پزشکان اجازه می‌دهد تا ناحیه‌ای از مغز را که دچار تشنج شده است، مشخص کنند.
حین اسکن
دستگاه اسپکت یک دستگاه بزرگ دایره‌ای شکل است که دوربین آن ماده ردیاب رادیواکتیو بدن را جذب میکند. در حین اسکن، فرد روی تخت دراز می‌کشد و دستگاه اسپکت به دور او می‌چرخد. دستگاه اسپکت از اندام‌های داخلی و ساختارها دیگر عکس می‌گیرد. تصاویر به رایانه‌ای ارسال می‌شوند که از این اطلاعات برای ایجاد تصاویر ۳ بعدی استفاده میکند. مدت زمان انجام اسکن بستگی به دلیل استفاده از این دستگاه دارد.
بعد از اسکن
بیشتر ماده ردیاب رادیواکتیو طی چند ساعت پس از اسکن بدن، از طریق ادرار دفع می‌شود. توصیه پزشک اغلب به نوشیدن مایعات بیشتر برای کمک به دفع ماده رادیواکتیو از بدن است، البته بدن طی چند روز آینده ماده رادیواکتیو باقیمانده تجزیه می‌شود.
نتایج
رادیولوژیست یا پزشک که آموزش پیشرفته در پزشکی هسته ای دیده است، نتایج اسکن اسپکت تجزیه و تحلیل کرده و آنها را به پزشک معالج ارسال میکند. رنگ‌های تصاویر مربوط به اسکن، به پزشک نشان می‌دهد، کدام بخش از بدن بیشتر ردیاب رادیواکتیو را جذب میکند و چه مناطقی کمتر جذب می شود.
به عنوان مثال، در یک تصویر اسپکت از مغز منطقی که رنگی تیره تر دارند بیانگر آن است که سلول‌های مغزی فعالترند و مناطقی که رنگ‌های روشن‌تری دارند فعالیت کمتری دارند. برخی از تصاویر اسپکت رنگی نبوده و سایه‌های خاکستری رنگی دارند.
