ما در جهانی زندگی می کنیم که شانس نبودن در آن بسیار بیشتر از بودن است. جهان ما از قوانین تشکیل شده است. اگر احتمال وجود این قوانین را در هم ضرب کنیم به عدد بسیار کوچکی خواهیم رسید! بدن ما نیز جزوی از این جهان است، پس باید برای “بودن” خیلی چیز ها را به شکل دقیقی کنترل کند؛ مثل غلظت گاز های تنفسی، فشار خون، غلظت الکترولیت ها و… . ذکر چند مثال موضوع را مشخص تر می کند.
- افرایش ۷ درجه ای دما از دمای معمولی بدن که ۳۷ درجه سانتی گراد است متابولیسم سلول ها را آنقدر افزایش میدهد که همه سلول ها می میرند
- کاهش مقدار پتاسیم بدن به یک سوم مقدار طبیعی خود با از کار انداختن جریان های عصبی باعث فلج شدن می شود درحالیکه افزایش آن قلب را از کار می اندازد
- کاهش غلظت کلسیم به نصف مقدار نرمال سبب تحریک بیش از حد سلول های عصبی و ایجاد واکنش های تتانی(کزازی) می شود
- کاهش غلظت گلوکز خون به نصف تحریک پذیری ذهنی را شدیدا افزایش داده و باعث تشنج می شود
برای عمل به این مهم بدن راه های مختلفی را پیش بینی کرده است که می توان گفت مهم ترین آن ها مکانیسم فیدبک است. فیدبک به معنای بازخورد یا خودتنظیمی می باشد؛ به این معنی که پاسخ فرآیند روی محرک آن اثر بگذارد.
دو نوع از این مکانیسم شناخته شده است :
فیدبک منفی که شامل بسیاری از فیدبک ها می شود و در آن فرآیند کنترول می شود؛ یعنی پاسخ، محرک را کاهش داده یا از بین می برد. دقیقا مثل کاری که انسولین روی قند خون انجام می دهد.
نوع دوم فیدبک در بدن انسان بسیار کمتر از نوع اول است و دلیل آن هم واضح است. بدن می خواهد همه چیز را کنترول کند حال آن که مکانیسم فیدبک مثبت در جهت افزایش فرآیند حرکت می کند و اغلب به عنوان دور مرگ شناخته می شود. همچنین این مکانیسم در موارد زیستی خلاصه نمی شود و دامنه وسیعی دارد. تقویت صدا از بلندگو ها، حباب ها در بازار های اقتصادی و ایجاد ولتاژهای صفر و یک از نتایج این مکانیسم است.
از جملهء مثال های فیزیولوژیکی در این مورد می توان موارد زیر را نام برد :
- شاید شنیده باشید که از دست دادن بیش از ۲ لیتر خون برای انسان به احتمال زیاد مرگ آور است. دلیل این مورد فیدبک مثبت است. وقتی بدن خون از دست می دهد، جریان خون به رگ های کرونر قلب کاهش می یابد و قلب ضعیف تر عمل می کند، گردش خون با مشکل مواجه می شود، خون به رگ های کرونر نمی رسد و ادامه این چرخه! ولی این مکانیسم تا حدی هم قابل تعدیل است. اگر مقدار خون از دست داده بیشتر از ۱ لیتر نباشد مکانیسم های فیدبک منفی مسئول برون ده قلب و فشار خون می توانند از ادامه این دور کشنده جلوگیری کنند
۲. انعقاد خون از مجموع فرآیند های بسیاری تشکیل شده که فاکتور های بسیار زیادی در آن دخیل اند. بعضی از مسیر های این فرآیند با فیدبک مثبت کنترول می شوند. از جمله وقتی پلاکت ها وارد عمل می شوند. پلاکت ها سلول های خونی ریزی هستند که برای این کار اختصاصی شده اند:
برخورد پلاکت ها با محل آسیب دیده——->چسبیدن به محل زخم و آزاد کردن ADP و…——->چسبنده کردن سایر پلاکت ها و ادامه این دور
یا مثلا درمورد ترومبین؛ این پروتئین شکل فعال فاکتور شماره ۲ انعقاد است و سبب تبدیل فیبرینوژن به فیبرین می شود. فیدبک مثبت این مورد به این صورت است:
فاکتور۵ فعال به همراه سایر فاکتور ها——->پروترومبین——->ترومبین——->فعال کردن فاکتور ۵ و ادامه این دور
۳) شاید معروفترین مثالی که ما شنیده باشیم، این مورد باشد. انقباض های رحم در طی زایمان. با پایان دوران حاملگی و افزایش فشار سر جنین برسرویکس رحم سیگنال هایی به مغز فرستاده می شود و هیپوتالاموس با تولید اکسی توسین باعث افزایش انقباض عضلات صاف جدار رحم می شود و این خود، کشیدگی سرویکس رحم را افزایش می دهد و این دور تکرار می شود.
۴) ایجاد پتانسیل عمل در سلول های عصبی و تشکیل جریان عصبی قطعا فقط با نفوذ موضعی سدیم امکان پذیر نیست. طی فیدبک مثبت در سلول های عصبی ورود سدیم به درون سلول، پمپ های آن را در مناطق دیگر سلول نیز تحریک می کند و ورود اولیه کم سدیم به درون سلول به ورود سیل آسای آن می انجامد.
همانطور که ملاحظه شد فیدبک مثبت همیشه هم مضر نیست و گاهی برای فعالیت های انفجاری در بدن ضروری نیز به نظر می رسند.
- منابع:
- medical physiology Guyton & Hall
- wikipedia
