در سال‌های اخیر امیدهای فزاینده‌ای نسبت به ریشه‌کنی مالاریا وجود داشته است؛ اما در حال حاضر به نظر می‌رسد این خوش‌بینی با برخی چالش‌های جدید روبرو است. دانشمندان هشدار می‌دهند که یک انگل سوپرمالاریا در جنوب‌شرقی آسیا به سرعت در حال گسترش بوده و در صورت گسترش به آفریقا، به عنوان تهدیدی برای سلامت جهانی مطرح خواهد شد. این انگل نسبت به آرتمیسین که خط اول درمانی مالاریا است، مقاوم می‌باشد. علاوه بر این، اگر پیشنهاد کاهش ۴۴ درصدی بودجه‌ی مؤسسه‌ی مالاریا (PMI) در آمریکا توسط کنگره‌ی این کشور عملی گردد، شاهد کاهش قابل توجه سطح برنامه‌های پیش‌گیری و درمان این بیماری خواهیم بود. نمودارها حاکی از آن است که این کاهش بودجه به تنهایی می‌تواند مرگ ناشی از مالاریا را طی چهار سال آینده به میزان ۳۰۰ هزار نفر افزایش دهد.
با وجود این که مالاریا هم‌چنان به عنوان یکی از مشکلات سلامت عمومی در سطح جهان مطرح می‌باشد، تعداد مرگ‌های ناشی از این بیماری به دنبال برنامه‌های کنترلی PMI، کاهش چشم‌گیری داشته است. ازجمله این برنامه‌ها می‌توان به استفاده از پشه‌بندهای با خاصیت حشره‌کشی، اسپری‌های خانگی و درمان‌های ضدمالاریایی اشاره کرد. در سال ۲۰۱۵، ۴۳۸ هزار مرگ در اثر این بیماری در سطح جهان رخ داد. این رقم در سال ۲۰۱۳، ۵۸۴ هزار مورد بود. غالب این مرگ‌ها (۹۲ درصد) مربوط به مناطق جغرافیایی واقع در پایین‌تر از صحرای آفریقا است. بر این اساس، ترس دانشمندان از آن است که اگر سویه‌ی مقاوم به داروی جنوب شرقی آسیا به آفریقا گسترش یابد، دستاوردهای حاصله به باد خواهد رفت.
مقاله‌ی مرتبط: باکتری‌های مهندسی شده؛ امیدی جدید برای مقابله با مالاریا
گسترش ناگهانی و اورژانسی این سویه‌ی مقاوم و جدید، نباید برای متخصصان کنترل مالاریا غافل‌گیرکننده باشد؛ در حقیقت یکی از رویدادهای تاریخ در حال تکرار شدن است. مقاومت دارویی هم‌چون مقاومت به حشره‌کش‌ها، پدیده‌ای است که بشر قبلاً تجربه کرده و تا ریشه‌کنی کامل مالاریا احتمالاً باز هم تجربه خواهد کرد. از این رو، ما باید به افزایش شیوع دوره‌ای و مقاومت دارویی این بیماری به عنوان فرصتی برای یادگیری اطلاعات جدیدی از انگل مالاریا و انتقال آن، کشف راه‌های بهتر برای کنترل و یافتن درمان‌های جدید و جایگزین نگاه کنیم. از همه مهم‌تر آن که باید تلاش‌ها در جهت افزایش سرمایه‌ی لازم برای کنترل مالاریا چندین برابر شود.
پشه‌ی آنوفل؛ ناقل مالاریا. امتیاز تصویر: Science Picture Co Getty Images
گسترش سریع انگل‌های مقاوم با پشه‌های آنوفل صورت می‌گیرد. در واقع انگل حین نیش زدن انسان توسط پشه، منتقل می‌گردد. بر این اساس، انتشار جهانی بیماری نیز با افزایش مسافرت‌های هوایی بین‌قاره‌ای بیشتر می‌شود. ابزارهای خط اول کنترل مالاریا شامل درمان ترکیبی با آرتمیسین، خوابیدن زیر تورهای حشره‌کش (ITNs) و اسپری‌های خانگی (IRS) در این ارتباط کارآمد می‌باشند؛ اما تداوم انتقال مالاریا حاکی از وجود کاستی‌هایی در برنامه‌ی فعلی است. برطرف ساختن این کاستی‌ها نیازمند تلاش‌های گسترده‌ای در جهت حفظ و بهبود بخشیدن به دستاوردهای حاصله است. علاوه بر این، باید دستورالعمل جامعی برای کنترل سازمان‌یافته‌تر بیماری منتشر گردد. ریشه‌کنی مالاریا، هدف ثابتی نیست؛ انگل‌های مالاریا و پشه‌های ناقل مدام در پاسخ به برنامه‌های کنترلی تغییر می‌کنند. بنابراین شیوه‌ی کنترل آن نیز باید پویایی داشته و هم‌زمان از چندین استراتژی علیه انگل و پشه بهره گرفته شود.
مقاله‌ی مرتبط: مالاریا؛ راز جذابیت خون
مالاریا به سه جزء میزبان انسانی، ناقل پشه و انگل نیاز دارد. از آن جا که بخشی از چرخه‌ی زندگی انگل در پشه و بخشی در بدن میزبان انسانی طی می‌شود، دو مسیر برای کنترل بیماری می‌توان در نظر گرفت. اول؛کاهش تماس انسان با ناقل با افزایش استفاده از ITNs و IRS. دوم؛ کنترل چرخه‌ی انگل در جمعیت انسانی از طریق نظارت کافی و درمان مؤثر موارد شناسایی‌شده.
با وجود این که برخی مزایای مداخلات خط اول هم‌چنان تحقق می‌یابد، ترکیب این مداخلات با سایر روش‌های کنترلی می‌تواند تأثیر بهتری در رفع نواقص موجود و پیشرفت به سمت ریشه‌کنی داشته باشد. به عنوان مثال، حذف زیستگاه و محل تخم‌گذاری پشه‌ها به عنوان بخشی از مدیریت ناقل می‌تواند اثربخشی برنامه‌های کنترلی را افزایش دهد. از دیگر راه‌ها نیز می‌توان به بهبود امکانات پایش بیماران مالاریا به دنبال تشخیص صحیح و درمان بهنگام اشاره کرد.
مقاله‌ی مرتبط: مالاریا: مهار بیماری در نطفه
مثال خوبی که در این باره می‌توان زد، سریلانکا است. مالاریا در سریلانکا حذف شده و برنامه‌ی ضدمالاریای آن علی‌رغم مهاجرت‌ها و مسافرت‌های مردم به ایسلند و هند و ۲۰ سال جنگ و ناامنی سیاسی به علت چندبعدی بودن راهکارها مؤفق گشته است. اجزای برنامه‌ی کنترلی این کشور شامل پایش انگل، مدیریت بیماران و درمان بیماری بود.
حال سؤال مهمی که مطرح می‌شود آن است که آیا می‌توان شیوه‌ی مشابهی را در مناطق بومی مالاریا _مناطق پایین‌تر از صحرای آفریقا_ به کار گرفت؟ ابزارهای به کار گرفته شده در سریلانکا، در این مناطق نیز در دسترس است. حال آن‌چه لازم است، سیستم اجرایی هماهنگ با توافقات سیاسی و بودجه‌ی کافی است. بر این اساس، کاهش بودجه‌ی PMI موجب تشدید وضعیت موجود گشته و پیامدهای خوبی در پی ندارد. به نظر می‌رسد باید تجدید نظر در این امر صورت بگیرد.
با این اوصاف، ترس از گسترش انگل سوپرمالاریای جنوب‌شرقی آسیا به آفریقا توجیه می‌شود. پس علاوه بر کنترل چندجانبه‌ی مالاریا در منطقه‌ی آسیا، باید بر مراقبت‌های پیش از سفر و پیش‌گیری دارویی مخصوصاً در مورد کسانی که بین آفریقا و آسیا سفر می‌کنند، تأکید شود. هنگامی که مقاومت به داروی ضدمالاریایی برای اولین بار بروز می‌کند، این موضوع شامل افراد غیر ایمن نیز می‌شود. منظور از این افراد معمولاً افراد بالغ خارجی است که به مناطق بومی مسافرت می‌کنند و هم‌چنین نوزادان و کودکان بومی است که با جان سالم به در بردن از حملات قبلی مالاریا، در برابر آن ایمنی کسب کرده‌اند.
حال برای سازمان جهانی بهداشت و سایر سرمایه‌گذاران در کنترل مالاریا بهترین فرصت برای تقویت برنامه‌های موجود و معرفی قوانین جدیدی در ارتباط با پیش‌گیری دارویی از مالاریا در مسافران بین‌المللی است؛ مانند واکسیناسیون اجباری برای بیماری‌هایی هم‌چون تب زرد.
