غده هیپوفیز: واقعیت‌ها، عملکرد و بیماری‌ها

غده هیپوفیز رییس غددِ دستگاه درون‌ریز نامیده می‌شود. این بدین خاطر است که ترشحات بسیاری از غدد هورمونی دیگر بدن را کنترل می‌کند. با توجه به بنیان هیپوفیز، بدون آن بدن قادر به تولیدمثل نخواهد بود، رشد به درستی انجام نمی‌شود و بسیاری دیگر از عملکردهای بدن نیز رخ نمی‌دهند.

اندازه و محل

غده هیپوفیز در مغز، درمیان هیپوتالاموس و غده پینه‌آل و دقیقا پشت پل بینی واقع شده است. حدوداً به اندازه‌ی یک نخود بوده و به وسیله‌ی ساقه‌ی نازکی از عروق خونی و پیش‌آمدگی سلول‌های عصبی به مغز وصل شده است. لوب فرونتال بزرگ‌ترین قسمت هیپوفیز است. بر اساس Merck Manual، این قسمت ۸۰ درصد کل وزن غده را تشکیل می‌دهد.

عملکرد

هیپوفیز، غده تیروئید، غده فوق‌کلیوی، تخمدان‌ها و بیضه‌ها را کنترل می‌کند. اگرچه ممکن است مسئول این غدد باشد اما فرمان‌ها را از همسایه‌اش یعنی هیپوتالاموس دریافت می‌کند. اساساً در بدن غدد و هورمون‌ها یک زنجیره ارتباطی بلند دارند. هیپوتالاموس سیگنال‌هایی را به شکل هورمون به غدد هیپوفیز می‌فرستد که به آن می‌گوید که چقدر هورمون برای ارسال به سایر غدد لازم است. سپس هیپوفیز هورمون‌هایی را ترشح می‌کند که به سایر غدد می‌گویند ترشح چقدر هورمون نیاز است.

همچنین هیپوفیز هورمون‌هایی را نیز برای اعضای بدن می‌سازد:

• اوکسی‌توسین برای رحم و غدد پستانی که انقباض‌ها را به منظور کمک به تولد و تولید شیر تحریک می‌کند.
• وازوپرسین که یک هورمون آنتی‌دیورتیک برای کلیه‌هاست.
• هورمون تحریک‌کننده بتا میلنوسیت که موجب تیرگی پوست می‌شود.
• اندروفین برای مغز و سیستم ایمنی که به مهار احساس درد و نظم بخشیدن و میزان کردن سیستم ایمنی کمک می‌کند.
• هورمون رشد برای عضلات و استخوان‌ها
• انکفالین‌ها که به مهار احساس درد در مغز کمک می‌کنند.
• پرولاکتین که تولید شیر در غدد پستانی را تحریک می‌کند.

بیشتر هورمون‌ها هر ساعت یا هر سه ساعت ترشح می‌شوند و با ریتم شبانه‌روزی بدن همراه می‌شوند. این بدان معناست که تولید هورمون در طول روز در اوج خود قرار دارد و در شب سطح آن افت می‌کند. سایر هورمون‌ها برای تعیین میزان تولیدشان به عوامل خاصی مانند چرخه قاعدگی وابستگی دارند.

حالات و بیماری‌ها

بیشتر حالات هیپوفیز ناشی از سرطانی شدن و یا تومورهای خوش‌خیم و کیست‌هاست. این رشدها تقریبا شایع‌اند. دکتر ملانی گولدفارب، جراح درون‌ریز و مسئول برنامه تومور درون‌ریز مرکز سلامت سینت جان و استادیار جراحی انستیتو سرطان جان وین در سانتا مونیکا کالیفرنیا، می‌گوید: یک ششم افراد تومور یا کیست هیپوفیزی دارند.

براساس گزارشات Mayo‌Clinic بیشتر این تومورها خوش‌خیم‌اند و منتشر نمی‌شوند. وجود یک تومور می‌تواند سبب شود که غده هیپوفیز به اندازه کافی هورمون تولید نکند و شرایطی را ایجاد کند که به آن کم‌کاری هیپوفیز می‌گویند و یا اینکه موجب شود به مقدار بسیار زیاد هورمون تولید کند و یا اینکه هر دو این اختلالات همزمان رخ دهند. زمانی که تولید یک هورمون به شدت کاهش پیدا می‌کند سایر غدد می‌توانند بد عمل کنند و مقدار خیلی زیاد یا خیلی کمی از هورمون‌های خودشان را تولید کنند. اعضایی نیز که به هورمون‌های هیپوفیز وابسته‌اند تحت تاثیر قرار می‌گیرند. این می‌تواند باعث اختلالات وسیعی مانند ژیگانتیسم (غول‌پیکری)، گالاکتوره، اختلال در نعوظ و دیابت بی‌مزه مرکزی بشود.

توموگرافی کامپیوتری (CT) یا تصویربرداری تشدیدی مغناطیسی (MRI) ممکن است برای دنبال کردن رشد تومور استفاده شوند. آزمایش‌های نمونه خون نیز برای تشخیص مشکلات غده هیپوفیز می‌توانند استفاده شوند. در برخی از موارد، ممکن است نیاز باشد یک تومور و بعضی از غدد پیرامونیش با جراحی خارج شوند. خوشبختانه این مسئله معمولا مشکل بزرگی نیست. گولدفارب می‌گوید: ممکن است شما ۹۵ درصد از غده هیپوفیزتان را خارج کرده باشید ولی هنوز عملکرد کامل را داشته باشید.

علاوه بر جراحی، ممکن است پزشک برای درمان تومور به وسیله داروها هورمون‌ها را تنظیم کند. گاهی اوقات چیزی برای انجام دادن برای رشد نیاز نیست زیرا آن برای مریض خطرناک نیست. در این موارد معمولا متخصصان صبر می‌کنند و شرایط را قبل از انجام اقدامات زیر نظر می‌گیرند.