اصول غربالگری سرطان

غربالگری (screening) با هدف تشخیص زودهنگام بیماری‌های بدون علامت به منظور کاهش مرگ‌ومیر بر اثر آن‌ها انجام می‌گیرد و به تازگی در کشور ما هم این کار در حال آغاز است. از جمله کارایی غربالگری در موضوع سرطان‌هاست. با تمام منافعی که از غربالگری انتظار داریم ولی باید این را هم در نظر داشت که غربالگری خطرات مخصوص خود را نیز دارد. تقریباً مهم‌ترین رکن انجام غربالگری تستی است که برای آن استفاده می‌کنیم؛ مثلاً برای سرطان پروستات تست PSA و از این دست. برای ارزیابی تست مورد استفاده شاخص‌هایی تعریف می‌شود که از قرار زیر است:

1. حساسیت (sensitivity): توانایی تست در تشخیص افراد بیمار واقعی
2. ویژگی (specificity): توانایی تست در شناسایی افراد غیربیمار واقعی
3. ارزش اخباری مثبت: نسبت افراد با تست مثبت که شرایط را دارند.
4. ارزش اخباری منفی: نسبت افراد با تست منفی که شرایط را ندارند.

دو شاخص آخر رابطه‌ی قوی با شیوع بیماری دارند. همچنین برای تست تشخیصی بیماری‌هایی مثل سرطان که به دلیل شیوع کم “ویژگی” ضعیف دارند، تنها بخش کوچکی از آزمون‌های مثبت، مثبت حقیقی است.

خطاهای بالقوه در غربالگری

خطاهایی که در غربالگری پیش می‌آید، چه مفید باشد، چه مضر، می‌تواند تعداد موارد شناسایی‌شده‌ی بیماری را افزایش دهد. مثلاً در مورد سرطان می‌تواند تصور اپیدمی کاذب به‌وجود بیاید یا با تشخیص کاذب تعداد بیشتری مبتلا به سرطان، آمار بقا به طور اشتباهی بالا برود؛ در حالی که واقعاً اینگونه نبست.

• خطای زمان پیش‌بینی: بدون تأثیر آزمون بر سیر طبیعی بیماری رخ می‌دهد. یعنی این که بیمار بفهمد بیمار است هیچ تأثیری بر بهبودی یا بقای او نخواهد داشت و فقط مدت زمانی را که بیمار متوجه بیماریش می‌شود افزایش می‌دهد. به همین علت ما فقط برای بیماری‌هایی غربالگری انجام می‌دهیم که درمان مناسبی برای آن‌ها داشته باشیم.
• نمونه‌گیری length-biased: به این دلیل اتفاق می‌افتد که تست‌های غربالگری عموماً می‌توانند سرطان‌های با رشد آهسته و قدرت تهاجم کم را نسبت به سرطان‌های با رشد سریع شناسایی کنند. سرطان‌هایی که بین جدول زمانی غربالگری‌ها شناسایی می‌شوند عموماً مهاجم‌تر بوده و پیامدهای درمانی آن‌ها کمتر رضایت‌بخش است. شکل شدیدی از این خطا “تشخیص بیش از حد بیماری” یا تشخیص “بیماری کاذب” است.
• خطای انتخاب: نمونه‌ی غربالگری ما شاید با جمعیتی که تست برای آن‌ها طراحی شده متفاوت باشد. معمولاً افرادی که به طور داوطلب آمادگی حضور در غربالگری‌ها را دارند بیشتر به سلامت خود اهمیت می‌دهند و آمار مرگ‌ومیر بین آن‌ها کمتر است. به این حالت “اثر داوطلب سالم” می‌گویند.

زیان‌هایی که با خود مداخله‌ی غربالگری ایجاد می‌گردد، مضرات ناشی از بررسی‌های بیشتر فرد با نتایج مثبت، چه واقعی و چه کاذب و مضرات درمان از جمله آسیب‎های بالقوه‎ی غربالگری هستند. سرطان‌هایی که هیچگاه قرار نبود علائم بالینی نشان دهند، اگر تشخیص داده شوند و حتی کمی هم بقای فرد را بالا ببرند، جز اضطراب تشخیص سرطان چیزی برای بیمار نخواهند داشت. به همین دلیل باید ملاحظات ویژه‌ای در این زمینه اعمال شود که در ادامه به این ملاحظات در مورد انواع سرطان‌ها خواهیم پرداخت.

منبع: اصول طب داخلی هاریسون