مقدمه
ساقه‌ی مغز بخشی از مغز است که آن را را به نخاع متصل می‌کند. این بخش، پایین‌ترین قسمت مغز بوده و در بالای بخش پشتی گردن قرار دارد. ساقه‌ی مغز بسیاری از عملکردهای ابتدایی بدن، نظیر مهارت‌های حرکتی، فعالیت‌های حسی، هماهنگی و راه رفتن، ضربان قلب و تنفس را کنترل می‌کند. ساقه‌ی مغز دارای سه بخش اصلی است:
- مغز میانی که از بخش میانی مغز تکامل می‌یابد
- بصل‌النخاع که به نخاع متصل می‌شود
- پل مغزی که بین بصل‌النخاع و مغز میانی قرار دارد
گلیومای ساقه‌ی مغز نوعی از تومورهای سیستم عصبی مرکزی (CNS) است و زمانی شروع می‌شود که سلول‌های سالم ساقه‌ی مغز تغییر پیدا کرده و از کنترل خارج می‌شوند که در نتیجه‌ی این اتفاق، یک توده‌ی سلولی به نام تومور ایجاد می‌شود. یک تومور می‌تواند خوش‌خیم یا سرطانی باشد. یک تومور سرطانی، بدخیم است، بدین معنی که می‌تواند رشد کرده و به سایر بخش‌های بدن منتشر شود. تومور خوش‌خیم نیز بدین معنی است که تومور رشد می‌کند ولی به سایر بخش‌های بدن منتشر نمی‌شود. گلیوما (Glioma) توموری است که از یک سلول گلیال شروع می‌شود؛ سلول‌های گلیال از سلول‌های پشتیبان و حمایتی مغز هستند.
مقاله‌ی مرتبط: تشخیص تومورهای مغزی با آزمایش خون
معمولا تا زمانی که گلیومای ساقه‌ی مغز تشخیص داده شود، تومور منتشر شده است یعنی آزادانه از طریق ساقه‌ی مغز به بخش‌های دیگر بدن سرایت کرده است. این نوع از تومور معمولا بسیار تهاجمی است، یعنی به سرعت رشد کرده و انتشار می‌یابد. درصد پایینی از تومورهای مغزی بسیار موضعی هستند و تومورهای متمرکز (Focal) نامیده می‌شوند. تومورهای متمرکز احتمال کمتری دارد که به سرعت رشد کرده و انتشار یابند. گلیومای ساقه‌ی مغز معمولا در کودکان پنج تا ده سال اتفاق می‌افتد. تومورهای ساقه‌ی مغز اغلب در پل مغزی ایجاد شده و معمولا در بخشی از ساقه‌ی مغز رشد می‌کنند که انجام عمل جراحی در آن‌جا سخت است و این موضوع باعث می‌شود درمان گلیومای ساقه‌ی مغز سخت و مشکل باشد.
علائم و نشانه‌ها
کودکان مبتلا به گلیومای ساقه‌ی مغز ممکن است علائمی که در ادامه گفته خواهد شد را تجربه کنند. همچنین ممکن است کودک هیچ یک از این تغییرات را نشان ندهد یا اینکه علائمی که کودک نشان می‌دهد ناشی از عارضه‌ای غیر از گلیوما باشد.
- دید دوتایی (دوبینی) یا عدم توانایی بستن پلک‌ها
- سستی و پژمرده شدن چهره
- مشکل در جویدن و بلعیدن غذا
- ضعف بازوها و پاها، سستی و عدم تعادل، مشکل در راه رفتن
- مشکلات تکلم
- سردرد
- استفراغ
اگر گلیومای ساقه‌ی مغز تشخیص داده شود، درمان عوارض و نشانه‌ها یکی از بخش‌های مهم پروسه‌ی درمان را تشکیل خواهد داد. این کار، مدیریت و کنترل عوارض، مراقبت تسکینی یا مراقبت حمایتی نامیده می‌شود.
روش‌های درمان
به طور کلی ایجاد تومور در کودکان خیلی رایج نیست. این موضوع باعث می‌شود مشخص کردن یک روش درمانی برای پزشکان سخت باشد مگر اینکه آن‌ها از موثرترین روش‌های درمانی در کودکان آگاه باشند. به همین دلیل است که بیش از ۶۰ درصد کودکان به صورت یک آزمایش کلینیکال (Clinical Trial) تحت درمان قرار می‌گیرند. آزمایش کلینیکال یک مطالعه‌ی تحقیقی است که روش‌های جدید درمان را مورد بررسی قرار می‌دهد. روش استاندارد مراقبت و درمان، بهترین درمان شناخته شده است. آزمایش‌های کلینیکال این روش‌ها را به عنوان یک داروی جدید یا ترکیبی از درمان‌های استاندارد یا مقادیر تازه‌ای از داروهای کنونی مورد آزمایش قرار دهند. سلامت و امنیت کودکانی که در آزمایش‌های کلینیکال شرکت می‌کنند به دقت کنترل می‌شود. در بسیاری از موارد یک تیم متشکل از پزشکان و متخصصان زمینه‌های مختلف با یک کودک و خانواده‌اش همراهی می‌کند تا درمان حاصل شود، این تیم، یک تیم Multidisciplinary نامیده می‌شود. مراکز مربوط به سرطان کودکان اغلب دارای سرویس‌دهی پشتیبانی اضافی برای کودکان و خانواده‌های آنان هستند مثل متخصصین زندگی کودک، متخصص تغذیه، درمان‌گرهای فیزیکی و روان‌شناس اجتماعی. توضیحات مربوط به رایج‌ترین روش‌های درمانی گلیومای ساقه‌ی مغز در این‌جا آورده شده است. انتخاب روش‌های درمانی به چندین فاکتور بستگی دارد، از جمله :
- نوع و درجه‌ی تومور
- عوارض جانبی احتمالی
- شرایط خانواده
- سلامت عمومی کودک
برنامه‌ی درمانی کودک حتی ممکن است شامل درمان عوارض بیماری نیز باشد که بخش مهمی از پروسه‌ی درمان را تشکیل می‌دهد. متدهای درمانی که برای مقابله با گلیومای ساقه‌ی مغز به کار می‌روند شامل رادیودرمانی، شیمی‌درمانی و جراحی می‌شوند و ممکن است برخی اوقات با هم به کار روند.
متدی که برای درمان گلیومای ساقه‌ی مغز به کار می‌رود ممکن است در کودکان مبتلا به یک مشکل ژنتیکی به نام نوروفیبروماتوز نوع یک (NF1) متفاوت باشد. در کودکی که به NF1 مبتلاست، یک تومور ممکن است درجه‌ی پایینی داشته باشد اما منتشر به نظر آید. در این موارد تحت نظر گرفتن فعال و مراقبت دقیق پیشنهاد می‌شود؛ یعنی در این شرایط باید در جست‌وجوی عوارضی باشیم که احتمالا با پیشرفت تومور ظاهر خواهند شد. در صورتی که تومور شروع به رشد و انتشار کند درمان آغاز خواهد شد.
مقاله‌ی مرتبط: نوروفیبروماتوز
رادیودرمانی (radiation therapy)
رادیودرمانی رایج‌ترین درمان برای کودکان مبتلا به گلیومای ساقه‌ی مغز است. در این روش از امواج x پرانرژی یا ذرات دیگر برای نابود کردن سلول‌های تومور استفاده می‌شود. پزشکی که در زمینه‌ی رادیودرمانی یک تومور متخصص شده است، آنکولوژیست امواج نام دارد. رایج‌ترین نوع رادیودرمانی مورد استفاده، رادیودرمانی پرتو خارجی نام دارد که در آن، امواج از طریق دستگاهی در خارج از بدن به تومور تابانده می‌شود. یک برنامه‌ی رادیودرمانی معمولا شامل چندین روش مختلف است که در طول زمان از آن‌ها استفاده می‌شود. درمان با پرتوی پروتون نوعی از رادیودرمانی پرتو خارجی است که به جای امواج x از پروتون استفاده می‌کند. این روش، از روش‌های تازه‌ی درمانی است و ممکن است در آینده برای درمان گلیومای ساقه‌ی مغز به کار رود. در انرژی‌های بالا، پروتون‌ها در صورت برخورد به سلول‌های تومور می‌توانند باعث نابودی آن‌ها شوند. عوارض جانبی رادیودرمانی شامل خستگی، واکنش‌های پوستی خفیف، ناراحتی‌های معده و حرکات کم روده می‌شوند. اغلب این عوارض کمی بعد از پایان درمان، محو می‌شوند. چون رادیودرمانی می‌تواند گاهی اوقات مشکلاتی در زمینه‌ی رشد و تکامل مغز کودک ایجاد کند، پزشک ممکن است از روش دیگری برای درمان بهره ببرد. برای جلوگیری یا کاهش نیاز به رادیودرمانی در کودکان کوچک، پزشک ممکن است ابتدا از شیمی‌درمانی برای کوچک کردن تومور استفاده کند.
شیمی‌درمانی (Chemotherapy)
شیمی‌درمانی روشی است که در آن از مواد شیمیایی برای نابود کردن سلول‌های تومور، با از بین بردن توانایی رشد و تقسیم این سلول، استفاده می‌شود. پزشکی که در زمینه‌ی استفاده از داروها برای از بین بردن سلول‌های سرطانی متخصص شده، آنکولوژیست دارویی نام دارد و شیمی‌درمانی توسط آنکولوژیست دارویی یا یک آنکولوژیست کودک انجام می‌گیرد.
موادی که در شیمی‌درمانی استفاده می‌شوند، وارد جریان خون می‌شوند تا به سلول‌های تومور در سراسر بدن برسند. روش‌های رایج شیمی‌درمانی شامل:
- قرار دادن یک تیوب در داخل یک ورید با استفاده از سرنگ
- استفاده از قرص‌ها و کپسول‌ها
می‌باشد. پروسه‌ی شیمی‌درمانی نیز شامل مجموعه‌ای از چرخه‌های مختلف است که در طول زمان مورد استفاده قرار می‌گیرد. یک بیمار ممکن است در یک زمان فقط یک قرص مصرف کند، یا اینکه چندین قرص را به طور همزمان مصرف نماید.
شیمی‌درمانی به تنهایی روش موثری برای درمان گلیومای ساقه‌ی مغز نیست. گاهی اوقات پزشک ممکن است از این روش قبل، همراه یا بعد از رادیودرمانی استفاده کند. عوارض جانبی شیمی‌درمانی بستگی به بیمار و دوز دارو استفاده شده دارد اما می‌تواند شامل خستگی، عفونت، حالت تهوع و استفراغ، ریزش مو، کاهش اشتها و اسهال باشد. این عوارض معمولا با پایان یافتن دوره‌ی درمان مرتفع می‌شوند.
مقاله‌ی مرتبط: عوارض شیمی‌درمانی
جراحی (surgery)
سومین روشی که برای درمان تومورها استفاده می‌شود، جراحی است که شامل خارج کردن تومور و بخشی از بافت سالم اطرافش از بدن، از طریق جراحی می‌باشد. یک جراح عصبی کسی است که در زمینه‌ی درمان تومورهای سیستم عصبی مرکزی تخصص یافته است. جراحی فقط در صورتی برای درمان گلیومای ساقه‌ی مغز استفاده می‌شود که تومور در عکس MRI، متمرکز تشخیص داده شود. در این صورت این امکان وجود دارد که بدون آسیب مغز، تومور از بین برود، مثل زمانی‌که تومور بجای پیشروی به داخل ساقه‌ی مغز، به سمت خارج آن پیش برود. برای اغلب کودکانی که به گلیومتی ساقه‌ی مغز منتشر مبتلایند، به خاطر محل تومور و خطراتی که وجود دارد، جراحی ممکن نیست و توصیه نمی‌شود.
مقاله‌ی مرتبط: کاربرد فناوری MRI ترکیبی در شناسایی آسیب‌های مغزی
