انسداد روده عارضه‌ای است که با عدم امکان خروج غذا و مایعات از روده‌ی باریک یا بزرگ (کولون) شناخته می‌شود. از جمله علل این عارضه می‌توان به تشکیل بافت فیبروزی در شکم پس از جراحی (به اصطلاح چسبندگی روده)، التهاب روده (بیماری کرون)، دیورتیکولیت (التهاب کیسه‌های کولون)، فتق‌ها و سرطان کولون اشاره کرد. در صورت عدم درمان، احتمال مرگ بافتی بخش‌های درگیر روده و عوارض جدی متعاقب آن وجود دارد. اگرچه با مراقبت‌های پزشکی مناسب، درمان انسداد روده اغلب با مؤفقیت صورت می‌گیرد.
کولون و روده‌ی باریک: کولون و روده‌ی باریک بخشی از دستگاه گوارش می‌باشند. هر آن‌چه که این اجزاء قادر به جذب آن نباشند، طی حرکات لوله‌ی گوارش به صورت مدفوع از بدن دفع می‌شود.
نشانه‌ها
علائم و نشانه‌های این عارضه شامل موارد زیر می‌باشد:
- دردهای کرامپی شکم که به صورت متناوب اود کرده و فروکش می‌کند
- بی‌اشتهایی
- استفراغ
- فقدان حرکات روده و عدم امکان خروج گاز از روده
- تورم شکم
زمان مراجعه به پزشک
با توجه به عوارض جدی احتمالی، در صورت بروز درد شکمی شدید یا دیگر علائم انسداد روده باید بلافاصله به پزشک مراجعه کرد.
دلایل
از جمله شایع‌ترین علل انسداد روده در بزرگ‌سالان، موارد زیر را می‌توان نام برد:
- چسبندگی‌های روده‌ای: تشکیل بافت فیبروزی در حفره‌ی شکمی پس از جراحی‌های ناحیه‌ی شکم و لگن
- سرطان کولون
شایع‌ترین علت انسداد روده در کودکان، درهم‌روی یا انواژیناسیون روده (intussusception) می‌باشد.
درهم‌روی یا انواژیناسیون روده (Intussusception): عارضه‌ای نادر و جدی است که در آن بخشی از روده به داخل بخش مجاور فرو می‌رود.
سایر علل احتمالی انسداد روده شامل موارد زیر است:
- پیچ‌خوردگی کولون (ولولوس)
- یبوست
- فتق‌ها: برآمدگی بخشی از روده به سایر بخش‌های بدن
- بیماری‌‌های التهابی روده هم‌چون بیماری کرون
- دیورتیکولیت: التهاب و عفونت دیورتیکول‌های (کیسه‌ها) روده
- انسداد کاذب روده: این عارضه که تحت عنوان پارالیتیک ایلئوس (paralytic ileus) نیز شناخته می‌شود، علائم و نشانه‌های انسداد روده را به همراه دارد؛ اما انسداد فیزیکی در آن دیده نمی‌شود. در واقع اختلالات عصبی یا عضلانی موجب عدم هماهنگی انقباضات عضلانی روده گشته و کندی یا توقف حرکات غذا و مایعات در دستگاه گوارش را در پی دارد. پارالیتیک ایلئوس در هر بخش از روده می‌تواند رخ دهد. از علل آن نیز به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:
- جراحی شکمی یا لگنی
- عفونت
- اختلالات عصبی و عضلانی هم‌چون بیماری پارکینسون
- داروهای خاصی مانند داروهای ضدافسردگی تری‌سیکلیک از جمله آمی‌تریپتیلین و ایمی‌پرامین (توفرانیل) و داروهای مسکن اپیوئیدی (مخدر) از جمله داروهای حاوی هیدروکدون (ویکودین) و اکسی‌کدون (اکسی‌کونتین)
عوامل خطر
بیماری‌ها و شرایط زیر خطر بروز انسداد روده را افزایش می‌دهند:
- جراحی‌های ناحیه‌ی شکم یا لگن که اغلب موجب چسبندگی روده می‌شود.
- بیماری کرون که افزایش ضخامت جدار روده و تنگی فضای داخل آن را در پی دارد.
- سرطان در ناحیه‌ی شکم؛ به‌خصوص اگر بیمار تحت جراحی برداشت تومور شکمی یا تحت رادیوتراپی قرار گرفته باشد.
عوارض
انسداد روده در صورت عدم درمان، عوارض مرگ‌باری را می‌تواند موجب شود که از آن جمله می‌توان موارد زیر را نام برد:
- مرگ بافتی: انسداد روده می‌تواند موجب قطع خون‌رسانی بخشی از روده گردد. این امر به نوبه‌ی خود مرگ جدار روده را در پی دارد. مرگ بافتی هم‌چنین می‌تواند باعث سوراخ‌شدگی روده و عفونت شود.
- عفونت: پریتونیت اصطلاحی است که به عفونت حفره‌ی شکم اطلاق می‌شود. این عارضه‌ی مرگ‌بار به مراقبت پزشکی فوری و اغلب جراحی نیاز دارد.
تشخیص
تست‌ها و پروسه‌های مورداستفاده جهت تشخیص انسداد روده شامل موارد زیر می‌باشد:
- معاینه‌ی فیزیکی: پزشک از سابقه‌ی پزشکی بیمار آگاهی یافته و نشانه‌های بیماری را با معاینه‌ی فیزیکی بیمار ارزیابی می‌کند. معمولاً تورم روده و وجود توده در شکم از جمله مواردی است که پزشک را به وجود انسداد در روده مشکوک می‌کند. در چنین شرایطی، ارزیابی صداهای روده به‌وسیله‌ی استتوسکوپ توسط پزشک محتمل است.
- رادیوگرافی با اشعه‌ی X: این پروسه معمولاً جهت تأیید تشخیص انسداد روده صورت می‌گیرد؛ اگرچه در برخی موارد انسداد روده با رادیوگرافی‌های استاندارد قابل تشخیص نمی‌باشد.
- برش‌نگاری کامپیوتری (CT): در CT اسکن جهت ایجاد تصاویری از مقطع عرضی، تصاویر گرفته‌شده با اشعه‌ی X از زوایای مختلف ترکیب می‌شود. این روش در تشخیص انسداد روده نسبت به سایر موارد کارایی بهتری دارد.
- سونوگرافی (آلتراسوند): در ارتباط با انسداد روده در کودکان، انجام سونوگرافی نسبت به سایر روش‌های تشخیصی ارجحیت دارد. درهم‌روی روده (intussusception) در کودکان معمولاٌ با نمایی شبیه صفحه‌ی دارت در سونوگرافی تشخیص داده می‌شود.
- تنقیه هوا یا باریم: تنقیه هوا یا باریم روشی از تصویربرداری کولون است که در موارد مشکوک و خاص انسداد از آن استفاده می‌شود. طی این پروسه، پزشک از طریق رکتوم هوا یا مایع باریم را وارد کولون بیمار می‌کند. این روش معمولاً در درهم‌روی روده‌ی کودکان به تنهایی مشکل را برطرف ساخته و نیازی به سایر روش‌های درمانی وجود ندارد.
درمان
نوع روش درمانی مورداستفاده در انسداد روده به علت آن بستگی دارد؛ اما در حالت کلی بستری بیمار باید صورت گیرد.
بستری بیمار به منظور تثبیت شرایط
با مراجعه به بیمارستان، پرشکان ابتدا شرایط بیمار را تثبیت می‌کنند تا درمان در مرحله‌ی بعدی آغاز گردد. این پروسه شامل مراحل زیر است:
- جاگذاری کاتتر داخل‌وریدی در بازوی بیمار جهت تزریق مایعات
- جاگذاری لوله‌ی نازوگاستریک در داخل بینی بیمار که تا معده امتداد یافته و برای مکش هوا و مایع و کاهش تورم شکم مورداستفاده قرار می‌گیرد.
- جاگذاری کاتتر (لوله‌ای نرم و انعطاف‌پذیر) در مثانه جهت تخلیه‌ی ادرار و جمع‌آوری آن برای استفاده در آزمایش‌ها
درمان درهم‌روی یا انواژیناسیون روده (intussusception)
تنقیه هوا یا باریم به عنوان هردو روش تشخیصی و درمانی استفاده می‌گردد. در صورتی که این روش مؤثر واقع شود، نیازی به سایر روش‌های درمانی وجود نخواهد داشت.
درمان انسداد جزئی
در صورت بروز انسداد جزئی که هم‌چنان خروج مایعات و غذاها صورت می‌گیرد، معمولاً پس از تثبیت شرایط اقدام خاصی نیاز نیست. پزشک صرفاً رژیم غذایی کم‌فیبر به بیمار توصیه می‌کند تا هضم آن در شرایط موجود با مشکل مواجه نشود. اگر این نوع انسداد خودبه‌خود برطرف نشود، نیاز به انجام جراحی محتمل است.
درمان انسداد کامل
اگر خروج مایعات و غذاها به طور کامل صورت نگیرد، معمولاً انجام جراحی موردنیاز است. پروسه‌ی پیش‌رو در این شرایط، به علت انسداد و بخش درگیر روده بستگی دارد. جراحی مذکور شامل حذف انسداد و برداشت بخش آسیب‌دیده و مرده‌ی جدار روده می‌باشد. درمان انسداد با استنت فلزی به عنوان روش درمانی جایگزین نیز مطرح است. طی این روش، لوله‌ی سیمی تورمانند توسط اندوسکوپ از راه دهان یا کولون، وارد کولون شده و انسداد را برطرف می‌کند. این استنت‌ها معمولاً در افراد مبتلا به سرطان کولون یا افرادی که جراحی آن‌ها با خطر زیادی همراه است، به کار گرفته می‌شوند. اگرچه در صورت بروز مجدد انسداد، اغلب باید جراحی صورت گیرد.
درمان انسداد کاذب
در این شرایط پایش وضعیت بیمار به مدت یک یا دو روز در بیمارستان انجام گرفته و اگر عامل عارضه شناخته شده باشد، تلاش در جهت درمان آن به عمل می‌آید. پارالیتیک ایلئوس خودبه‌خود می‌تواند بهبود یابد. در این برهه به منظور پیش‌گیری از سوءتغذیه، غذا از طریق لوله‌ی بینی یا به صورت تزریق داخل وریدی به بیمار داده می‌شود. اگر بهبود خودبه‌خود عارضه حاصل نشود، پزشک داروهایی جهت ایجاد انقباضات عضلانی برای تسهیل حرکت مواد در روده تجویز می‌کند.
در صورتی که عامل عارضه مصرف داروها یا بیماری خاصی باشد، پزشک مصرف داروهای مذکور را منع کرده و در صدد درمان بیماری زمینه‌ای برمی‌آید. به‌ندرت نیز جراحی صورت گرفته و بخشی از روده برداشته می‌شود. در مواردی که بزرگ‌شدگی کولون نیز وجود داشته باشد، نوعی روش درمانی تحت عنوان دِکامپرشن (decompression) انجام می‌گیرد. این پروسه می‌تواند همراه با کولونوسکوپی یا جراحی انجام گیرد و طی آن، لوله‌ی نازکی از طریق مقعد به داخل کولون هدایت می‌شود.
