سنگ‌های کلیه در واقع رسوبات مواد معدنی و نمک‌ها هستند که در کلیه کریستالیزه می‌شوند. معمولاً مایع موجود در ادرار مانع تجمع مواد زائد می‌شود. هنگامی که مایع کافی در ادرار وجود نداشته باشد و یا مواد زائد موجود در ادرار زیاد باشد، سنگ‌های کلیه شروع به تشکیل میکنند. با وجود این که این سنگ‌ها بیشتر در کلیه تشکیل می‌شوند، ولی امکان تشکیل آن‌ها در هر قسمتی از مجاری ادراری وجود دارد.
شیوع سنگ کلیه
با استناد به تحقیقات بنیاد ملی کلیه، در ایالات متحده آمریکا از هر ده نفر یک نفر در طول زندگی خود به سنگ کلیه مبتلا می‌شود. شیوع سنگ کلیه در آقایان ۱۹ درصد و در خانمها ۹ درصد است. بیشتر آقایان اولین سنگ کلیه را بعد از ۳۰ سالگی تجربه میکنند.
پیشگیری
با وجود این که سنگ کلیه از قدیمیترین مشکلات پزشکی است، محققان هنوز دقیقاً مطمئن نیستند که سنگ‌های کلیه چرا و چگونه تشکیل می‌شوند. کمبود آب بدن اصلیترین فاکتور شناخته شده است. با این وجود برخی غذاها و شیوههای زندگی می‌توانند ریسک ابتلا به آن را افزایش دهند. افرادی که احتمال میدهند سنگ کلیه دارند و یا در معرض ابتلا به آن قرار دارند، باید به پزشک مراجعه کنند تا از نوع سنگ کلیه و غذاها و فعالیتهایی که باید پرهیز کنند، مطلع شوند.
راهکارهای زیادی برای پیشگیری از سنگ کلیه وجود دارد. ازجمله :
۱- آب کافی بنوشید.
هنگامی که مایع موجود درادرار زیاد باشد، احتمال تجمع مواد معدنی و نمک‌ها و تشکیل سنگ کلیه کمتر است. ادرار پررنگ نشان دهنده کم آبیست. در حالت ایدهآل رنگ ادرار باید زرد کم رنگ باشد. برای بسیاری از افراد ۸ لیوان آب پیشنهادی در روز کافی نیست. برای کاهش ریسک سنگ کلیه حداقل ۱۲ لیوان مایعات در روز باید مصرف شود. حداقل نیمی از مایعات مصرف شده باید آب خالص باشد. نوشیدنی‌های کافئین دار، گازدار و شیرین خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش میدهند.
۲- مصرف نمک را کم کنید.
سدیم، یا نمک میتواند باعث احتباس آب شود و منجر به کم آبی بدن گردد. بزرگسالان باید مصرف نمک روزانه خود را به کمتر از ۲۳۰۰ میلی گرم، معادل یک قاشق چای خوری برسانند. برخی از مواد غذایی حاوی نمک زیاد:
- گوشت دودی
- بیشتر غذاهای آماده و بسته بندی شده
- چیپس
- بیشتر سوپ‌های کنسرو شده
- بیشتر نودل‌ها
- غذاهایی که حاوی فرم‌های دیگر سدیم از قبیل سدیم بی کربنات، دیسدیم فسفات، مونوسدیم گلوتامات، بیکینگ پودر، نیترات‌ها و سدیم نیترات هستند.
۳- وزن خود را در یک محدوده نرمال حفظ کنید.
اضافه وزن موجب تحمیل فشار بر روی کلیه‌ها میگردد. با این وجود بسیار مهم است که کاهش وزن خود سرانه نباشد. کاهش وزن زیاد در مدت زمان کم، رژیم‌های کم کربوهیدرات و رژیم‌هایی با پروتئین حیوانی بالا همگی موجب افزایش ریسک تشکیل سنگ کلیه می‌گردند.
۴- مصرف غذاهای حاوی کلسیم اگزالات را کاهش دهید.
سنگ‌های کلیه از ترکیبات متعددی تشکیل می‌شوند. از جمله: اسید اوریک، استوروات و سیستئین. معمول‌ترین فرم سنگ کلیه حاوی کلسیم اگزالات می‌باشد. بر اساس تحقیقی که در سال ۲۰۱۴ انجام شد ماده اصلی تشکیل دهنده ۶۷ درصد از پنجاه هزار سنگ کلیه آزمایش شده، کلسیم اگزالات بود.
مصرف محدود شده اگزالات معمولاً فقط به آن دسته از افرادی که در معرض خطر ابتلا به سنگ کلیه و یا سطوح بالای اگزالات هستند، توصیه می‌شود. مصرف کلسیم همراه غذاهای حاوی اگزالات بالا میتواند ریسک تشکیل سنگ را کاهش دهد. زیرا کلسیم قبل از رسیدن مواد شیمیایی به کلیه‌ها به آن‌ها متصل می‌شود.
برخی غذاهای حاوی مقادیر زیاد اگزالات :
آب گریپ فروت و کرن بری، سیب زمینی، سویا، اسفناج، مغزها از جمله بادام زمینی و بادام هندی، شکلات، ریواس، چغندر، مارچوبه، بیشتر توت‌ها، کرفس، جعفری، همه‌ی حبوبات، چای
۵- مصرف الکل را کاهش دهید.
الکل موجب خروج مایعات از سلول شده و مانع ورود مایعات به سلول میگردد. در نتیجه منجر به دهیدراته شدن سلول‌ها می‌شود.
۶- از مصرف کافئین بیش ازحد خودداری کنید.
کافئین موجب افزایش سوخت و ساز بدن می‌شود که میتواند دهیدراته شدن را به دنبال داشته باشد. حداکثر مقدار پیشنهادی کافئین برای افراد بزرگسال روزانه ۴۰۰ میلی گرم، معادل ۴ فنجان قهوه می‌باشد. همچنین باید در نظر داشته باشید که برخی نوشیدنی‌ها، شکلات، چای و نوشیدنی‌های انرژی زا نیز حاوی کافئین می‌باشند.
۷- از مصرف نوشیدنی‌های شیرین خودداری کنید.
نوشیدنی‌های شیرین شده، به ویژه نوشیدنی‌های حاوی شربت ذرت با فروکتوز بالا موجب افزایش احتمال تشکیل سنگ کلیه می‌گردند.
۸- کلسیم کافی در رژیم غذایی خود بگنجانید.
با وجود این که کلسیم اگزالات رایج‌ترین ترکیب یافت شده در سنگ‌های کلیه است؛ کلسیم موجود در برخی غذاها میتواند احتمال تشکیل سنگ را کاهش دهد. بیشتر محصولات لبنی سرشار از کلسیم هستند. بسیاری از غذاها از جمله: آب پرتقال، سس سویا، ماهی استخوانی کنسرو شده مانند ساردین، پنیر سویا (توفو) و برخی غلات غنی از کلسیم می‌باشند.
9- مصرف اسید سیتریک را افزایش دهید.
حدود ۶۰ درصد از افراد مبتلا به سنگ کلیه دچار هیپوسیتراتوری یا سطوح پایین سیتریک اسید نیز هستند. موارد زیر منابع خوبی برای اسید سیتریک می‌باشند.
- یک لیوان ۴ اونسی (معادل۱۱۳ گرم) لیمو رقیق نشده و شیرین نشده و یا آب لیمو
- یک لیوان ۸ اونسی (معادل ۲۲۷ گرم) آب پرتقال
- یک لیوان ۸ اونسی (معادل ۲۲۷ گرم) آب انبه یا آب خربزه
۱۰- بر مصرف غذاهای اسیدی نظارت داشته باشید.
ادرار با خاصیت اسیدی بیش از حد میتواند موجب افزایش احتمال تشکیل سنگ کلیه گردد و هم چنین عبور سنگ‌های تشکیل شده را بسیار دردناک کند. علاوه بر این مقادیر زیاد اسید در ادرار کلیه‌ها را بیشتر به جذب سیترات ترغیب میکند تا دفع آن. سیترات ترکیبی است که به دفع سنگ‌های کلسیمی وجلوگیری از رشد آن‌ها کمک میکند.
مثال‌هایی از غذاهای اسیدی: گوشت قرمز و گوشت خوک، گوشت مرغ و خروس، بیشتر انواع ماهیها، بیشتر پنیرها و تخم مرغ
البته غذاهای اسیدی نباید کاملاً کنار گذاشته شوند زیرا منبع خوبی برای پروتئین‌ها می باشند. ولی افرادی که تجربه سنگ‌های مکرر دارند باید بر مصرف این غذاها نظارت داشته باشند وتا حد امکان به صورت محدود از این غذاها استفاده کنند.
۱۱- از مکمل های غذایی و ویتامین ها استفاده کنید.
انواع متعددی از مکمل‌های غذایی و ویتامین ها می‌توانند احتمال تشکیل سنگ کلیه را کاهش دهند. از جمله :
- پتاسیم سیترات
- ویتامین B6 که در موادی از قبیل: موز، انبه، سویا، آووکادو و لوزی ماهی یافت می‌شود.
- مکمل‌های پیریدوکسین
- روغن ماهی
علائم
سنگ‌های کلیه کوچک ممکن است هیچ علائمی نداشته باشند و در برخی موارد با درد اندکی دفع شوند. سنگ‌های کلیه متوسط و بزرگ می‌توانند موجب درد تیز و شدیدی شوند. علائم معمولاً زمانی آغاز می‌شوند که سنگ‌های کلیه شروع به حرکت در سیستم ادراری مینمایند. سنگ‌هایی که در مجاری ادراری گیر میکنند می‌توانند باعث بازگشت ادرار شوند که ممکن است بسیار دردناک باشد.
علائم رایج دیگر شامل موارد زیر هستند :
- درد شدید و مداوم در قسمت تحتانی کمر
- ادرار خونی
- استفراغ یا حالت تهوع به علت درد شدید
- تب و لرز
- ادرار با بوی بسیار بد و یا غیرعادی
- ادرار تیره و مات
- درد معده که با داروهای جذب کننده بهبود نمییابد.
درمان و زمان مناسب برای مراجعه به پزشک
زمانی که فردی احساس کند که سنگ کلیه علت درد و ناراحتی شدید است، حتما باید به پزشک مراجعه کند. اگرچه بیشتر افراد عواقب طولانی مدت سنگ کلیه را تجربه نمیکنند، ولی سنگ کلیه میتواند بسیار دردناک باشد و به نظارت پزشک نیاز داشته باشد.
در بیشتر موارد درمان سنگ کلیه شامل افزایش مصرف مایعات، مصرف داروهای مسکن و مصرف داروهایی است که موجب کاهش اسیدیته ادرار می‌شود.
در موارد خفیف تر بیماران مجاز هستند به منزل بروند و منتظر باشند تا سنگ‌ها دفع شوند. در موارد وخیم‌ترممکن است بستری شدن لازم باشد.
برای خارج کردن سنگ‌های بزرگی که از مجاری سیستم ادرای نمیتوانند عبور کنند، ممکن است جراحی مورد نیاز باشد. هم چنین در صورت بروز عفونت نیز جراحی ضروری است.
