شیمی درمانی یک درمان دارویی بوده که از مواد شیمیایی قوی برای از بین بردن سلول‌هایی با رشد سریع استفاده می‌شود. کموتراپی، معمول‌ترین راه درمانی برای سرطان می‌باشد. در عین حال که سلول‌های سرطانی بسیار سریع‌تر و بیشتر از سلول‌های عادی بدن رشد و تکثیر می‌‌یابند.
داروهای شیمی‌درمانی متعددی در حال حاضر در دسترس است. این داروها را می‌توان به تنهایی یا به صورت ترکیب با دیگر داروها برای طیف گسترده‌ای از سرطان‌ها استفاده کرد.
با این که این روش یک راه درمانی موثر برای اکثر انواع سرطان است، در عین حال این روش عوارض جانبی خاص خود را نیز دارد. عوارض تعدادی از داروهای شیمی‌درمانی ملایم بوده و قابل درمان است. ولی با این وجود تعدادی دیگر منجر به عوارض خیلی شدیدی می‌شوند.
شیمی درمانی چرا انجام می‌شود؟
کموتراپی برای کشتن سلول‌های سرطانی در افراد مبتلا به سرطان استفاده می‌شود.
حالت‌های گوناگونی وجود دارد که در آن کموتراپی برای درمان افراد سرطانی استفاده می‌شود. این حالت‌ها عبارتند از:
- برای درمان سرطان بدون استفاده از دیگر روش‌های درمانی. از کموتراپی می‌توان در درمان اولیه یا درمان کل سرطان استفاده کرد.
- بعد از درمان‌های دیگر برای کشتن سلول‌های سرطانی باقی‌مانده. از این روش می‌توان بعد از درمان‌های دیگر مانند جراحی، برای کشتن سلول‌های سرطانی احتمالی باقی مانده در بدن استفاده کرد. پزشکان این نوع درمان را درمان کمکی می‌نامند.
- برای آماده کردن بیمار جهت استفاده از درمان‌های دیگر. از شیمی‌درمانی می‌توان در کوچک‌کردن تومور استفاده کرد که بعد از آن می‌توان از درمان‌های دیگر مانند رادیوتراپی یا جراحی استفاده کرد. پزشکان این نوع درمان را شیمی درمانی نئوادجووانت می‌نامند.
- برای کاهش نشانه‌ها و علائم. شیمی‌درمانی از طریق کشتن تعدادی از سلول‌های سرطانی علائم و نشانه‌های سرطانی را کاهش می‌دهد. پزشکان این نوع درمان را نیز شیمی درمانی تسکینی می‌نامند.
مقاله مرتبط:
سلول‌های سرطانی چگونه در برابر شیمی درمانی مقاومت می‌کنند؟
تزریق پروتئین تقویتی می‌تواند از ریزش مو طی شیمی درمانی جلوگیری کند
ترکیبی جدید باعث تقویت شیمی درمانی و جلوگیری از مقاومت دارویی می‌شود
شیمی درمانی برای بیماری‌هایی غیر از سرطان
بعضی داروهای شیمی درمانی برای دیگر بیماری‌ها نیز مفید است. مانند:
- بیماری‌های مغز استخوان. بیماری‌هایی که مغز استخوان و سلول‌های خونی را درگیر می‌کنند، را می‌توان با پیوند مغز استخوان (سلول‌های بنیادی) درمان کرد. از شیمی درمانی می‌توان برای آمادگی قبل از پیوند مغز استخوان استفاده کرد.
- بیماری‌های سیستم ایمنی. از دوز پایین داروهای شیمی‌درمانی می‌توان در کنترل فعالیت بیش از حد سیستم ایمنی در بیماری‌های خاص مانند لوپوس و آرتریت روماتوئید استفاده کرد.
خطرات شیمی درمانی
عوارض جانبی داروهای کموتراپی می‌توانند خیلی مهم باشند. هر دارویی عوارض جانبی خاص خود را دارند با این حال هر داروی کموتراپی همه‌ی این عوارض جانبی را ندارند. بهتر است قبل از مصرف داروها، از پزشک مربوطه در مورد عوارض جانبی دارویی که قرار است مصرف شود، پرسیده شود.
عوارض جانبی در حین شیمی درمانی
عوارض جانبی شایع داروهای شیمی‌درمانی عبارتند از:
- حالت تهوع
- استفراغ
- اسهال
- ریزش مو
- کاهش اشتها
- خستگی
- تب
- زخم دهانی
- درد
- یبوست
- کبودشدگی راحت
بیشتر این عوارض جانبی قابل پیشگیری یا درمان می‌باشد. اغلب این عوارض نیز بعد از اتمام درمان، فروکش می‌کنند.
مقاله مرتبط:
عوارض شیمی درمانی بر مغز: اختلال شناختی و زوال حافظه
داروهایی شیمی درمانی ممکن است باعث سمیت قلبی شوند
عوارض جانبی طولانی مدت و دیرهنگام
داروهای شیمی‌درمانی ممکن است عوارض جانبی ایجاد کنند که علائم آن ماه‌ها یا چند سال بعد از دریافت درمان دیده شود. این عوارض جانبی دیرهنگام براساس داروی شیمی درمانی ممکن است متفاوت باشد اما این علائم شامل:
- آسیب به بافت ریه
- مشکلات قلبی
- ناباروری
- مشکلات کلیوی
- آسیب‌های عصبی (نوروپاتی محیطی)
- خطر سرطان ثانویه
در صورت مصرف داروهای شیمی درمانی بهتر است از پزشک مربوطه در مورد خطر عوارض جانبی دیرهنگام پرسیده شود. از پزشک بایستی علائم و نشانه‌های اولیه عوارض پرسیده شود تا در صورت مشاهده اطلاع داده شود.
چگونه برای شیمی‌درمانی باید آماده شد؟
نحوه آماده‌سازی برای شیمی درمانی بستگی به این دارد که کدام داروها و چگونه استفاده می‌شوند. پزشک برای آماده‌سازی برای شیمی درمانی دستورالعمل خاصی را به بیمار می‌دهد. بیمار ممکن است برای شیمی درمانی به موارد زیر نیاز داشته باشد:
- دستگاهی که از طریق عمل جراحی و قبل از شروع شیمی درمانی در داخل ورید قرار داده می‌شود. در صورتی که بیمار شیمی درمانی را به صورت داخل وریدی دریافت کند، پزشک توصیه می‌کند که دستگاهی مانند کاتتر، پورت یا پمپ از طریق عمل جراحی در داخل یکی از وریدهای بزرگ بیمار و معمولاً در سینه قرار داده شود.
- انجام تست‌هایی که پزشک مربوطه مطمئن شود که بیمار آماده دریافت شیمی‌درمانی است. از طریق آزمایش‌های خونی برای ارزیابی عملکرد کلیه و کبد و آزمایش‌های قلبی برای بررسی سلامت قلب پزشک مربوطه تعیین می‌کند که بدن بیمار چه موقعی برای شروع شیمی‌درمانی آماده است. اگر در این آزمایشات اختلالی دیده شود، ممکن است پزشک شروع درمان را به تاخیر انداخته یا داروی شیمی‌درمانی متفاوت و با دوزی دیگر که برای فرد مناسب‌تر است انتخاب کند.
- مراجعه به دندان‌پزشک. پزشک مربوطه ممکن است توصیه کند که با مراجعه به دندان‌پزشک دندان‌ها از نظر علائم عفونت بررسی شود. درمان عفونت موجود، به کاهش احتمال عوارض داروهای شیمی‌درمانی کمک می‌کند.
- از قبل برای عوارض جانبی برنامه‌ریزی شود. از پزشک در مورد عوارض جانبی احتمالی داروی شیمی‌درمانی مصرفی در حین و بعد از اتمام درمان پرسیده شود تا در مورد آن تصمیم‌گیری درست صورت گیرد. به عنوان مثال در صورتی که داروی مورد نظر باعث نازایی شود، ممکن است فرد بخواهد که برای استفاده در آینده اسپرم یا تخمک خود را حفظ کند. یا اینکه در صورتی که شیمی‌درمانی باعث ریزش مو شود، برنامه‌ای برای پوشاندن سر در نظر بگیرد.
- آمادگی برای درمان اولیه. بیمار بایستی از پزشک یا پرستاران بخش شیمی‌درمانی در مورد اینکه چگونه برای شیمی‌درمانی آماده شود، سوالات مورد نظر را بپرسد. در صورتی که شیمی درمانی باعث تهوع شود، ممکن است بیمار بخواهد که قبل از شروع درمان یک وعده غذایی سبک بخورد.
از دوستان یا آشنایان که می‌توانند رانندگی کنند، بیمار بایستی برای جلسه اول کمک بخواهد. اغلب افراد خودشان می‌توانند رانندگی کنند. منتهی دفعه اول ممکن است بیمار حس کند که داروها باعث خواب‌آلودگی و دیگر عوارض جانبی شده و رانندگی را با مشکل مواجه کند.
مقاله مرتبط:
چرا دستگاه ایمنی نقش بسیار مهمی در درمان سرطان دارد؟
آزمایش ساده‌ی خون: راهی برای تشخیص زودتر سرطان
از کموتراپی چه انتظاراتی می‌توان داشت؟
تعیین اینکه از کدام داروی شیمی‌درمانی بایستی بیمار مصرف کند
پزشک مربوطه براساس فاکتورهای متعدد تصمیم می‌گیرد که بیمار کدام دارو را دریافت کند. این عوامل شامل:
- نوع سرطان
- استیج سرطان
- سلامت کلی بیمار
- درمان‌های قبلی دریافت شده برای سرطان
- اهداف و اولویت‌های بیمار
چگونه داروهای شیمی درمانی مصرف می‌شوند؟
داروهای شیمی درمانی به طرق مختلفی مصرف می‌شوند. این روش‌ها عبارتند از:
- تزریق داروی کموتراپی. داروهای کموتراپی به طور معمول از طریق تزریق به داخل ورید به فرد بیمار داده می‌شود. این داروها به وسیله وارد کردن یک لوله به همراه سوزن به داخل وریدی در بازو یا از طریق یک دستگاه که وارد یکی از وریدها در سینه می‌شود، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- قرص‌های کموتراپی. تعدادی از داروهای شیمی درمانی را می‌توان به شکل قرص یا کپسول مصرف کرد.
- آمپول کموتراپی. داروی شیمی درمانی را می‌توان از طریق یک سوزن به فرد تزریق کرد. در هر جلسه شیمی درمانی به بیمار صرفاً یک آمپول دارو تزریق می‌شود.
- کرم‌های کموتراپی. کرم یا ژل حاوی داروی شیمی درمانی را می‌توان بر روی پوست برای درمان برخی سرطان‌های خاص استفاده کرد.
- داروهای کموتراپی مصرفی برای درمان ناحیه‌ای از بدن. برخی داروهای شیمی درمانی را می‌توان به طور مستقیم به ناحیه‌ای از بدن داد. به طور مثال از داروهای شیمی درمانی می‌توان به طور مستقیم در شکم (شیمی‌درمانی داخل صفاقی) حفره قفسه سینه (شیمی درمانی داخل جنبی) یا سیستم عصبی مرکزی (شیمی‌درمانی داخل نخاعی). همچنین می‌توان از طریق مجرای ادراری به داخل مثانه نیز کموتراپی انجام داد
- کموتراپی مستقیم بر روی سرطان. برخی داروهای شیمی‌درمانی را می‌توان به طور مستقیم به ناحیه مبتلا به سرطان یا بعد از عمل جراحیِ محلی که درگیر سرطان بوده استفاده کرد. به طور مثال، صفحات ویفر مانند نازکی که حاوی داروهای کموتراپی هستند را در حین عمل جراحی در نزدیکی تومور قرار می‌دهند. این صفحات به مرور زمان شکسته شده و داروهای کموتراپی از آن آزاد می‌شوند. همچنین گاهی اوقات داروی شیمی‌درمانی را به ورید یا شریانی که به طور مستقیم تومور را خون‌رسانی می‌کند، نیز تزریق می‌کنند.
کجا می‌توان کموتراپی را دریافت کرد؟
اینکه کجا و چگونه شیمی‌درمانی را بیمار دریافت کند، بستگی به وضعیت بیمار دارد. این درمان را می‌توان در مراکز زیر دریافت کرد:
- در واحدهای سرپایی شیمی درمانی
- در مطب پزشک
- در بیمارستان
- در خانه، مانند زمانی که فرد قرص کموتراپی مصرف می‌کند.
نتایج شیمی درمانی
بیمار سرطانی به طور معمول بیمار پزشک مربوطه (انکولوژیست) را در حین شیمی درمانی ملاقات می‌کند. انکولوژیست از بیمار در مورد عوارض جانبی احتمالی که بیمار با آن مواجه شده، می‌پرسد؛ که در صورت قابل کنترل بودن، درمان‌های مورد نظر انجام می‌شود.
بسته به وضعیت بیمار، ممکن است وی تحت اسکن‌ها و آزمایشات مختلف قرار گیرد تا سرطان در حین کموتراپی مورد بررسی قرار گیرد. این آزمایش‌ها می‌توانند به پزشک نشان دهند که بیماری چگونه به درمان جواب داده و نوع درمان مطابق با آن تنظیم شود.
مقاله مرتبط:
دستاوردهای عظیم (۹۷) : سالوارسان، اولین ترکیب شیمی‌درمانی
بهترین مواد غذایی برای مبارزه با سرطان
