پرولاپس یا افتادگی رحم حالتی است که رحم به سمت واژن (مهبل) و یا به داخل واژن کشیده می‌شود. این اتفاق زمانی روی می‌دهد که ماهیچه‌ها و رباط‌های لگن ضعیف می‌شوند و دیگر قادر به حمایت از رحم نیستند.
در بعضی موارد، رحم می‌تواند از دهانه واژن بیرون بیاید. گاهی اوقات عوارضی از جمله زخم بافتی و پرولاپس سایر اعضای لگن مانند مثانه یا رکتوم نیز ظاهر می‌شود.
پرولاپس رحم یکی از شایع‌ترین دلایل انجام هیسترکتومی یا عمل برداشتن رحم در بین زنان ۵۵ سال و بالاتر است.
نکاتی در مورد پرولاپس رحم
در ادامه چند نکته‌ی کلیدی در مورد پرولاپس رحم ذکر شده است.
- پرولاپس رحم یک عارضه نسبتاً شایعی است که زمانی که عضلات لگن برای حمایت از رحم بسیار ضعیف می‌شوند، ایجاد می‌شود.
- عوامل خطر شامل داشتن شاخص توده بدنی بالا (BMI)، یائسگی کامل و بارداری و زایمان است.
- علائم آن شامل بی‌اختیاری اندک ادرار، احساس ناراحتی در ناحیه لگن و درد کمر است.
- ورزش افتادگی رحم یا تمرینات کگل برای معالجه اشکال خفیف پرولاپس رحم مهم هستند.
افتادگی رحم چه مراحلی دارد
رحم، توسط عضلات کف لگن و رباط‌های بالای واژن سرجای خود نگه داشته می‌شود.
پرولاپس رحم را می‌توان به دو دسته طبقه بندی کرد:
- پرولاپس ناقص رحم: رحم تا حدی در واژن جابجا می‌شود اما بیرون زده نمی‌شود.
- پرولاپس کامل رحم: بخشی از رحم از دهانه واژن بیرون می‌زند.
این عارضه با توجه به شدت آن، یعنی میزان افتادگی رحم، درجه بندی می‌شود:
- درجه ۱: نزول به واژن فوقانی
- درجه ۲: نزول تا مدخل واژن
- درجه ۳: خروج گردن رحم از واژن
- درجه ۴: خروج گردن رحم و رحم هر دو از واژن
در موارد شدیدتر ممکن است نیاز به عمل جراحی باشد، اما در مراحل اولیه، تمرینات و ورزش برای افتادگی رحم کمک کننده می‌باشد.
علائم افتادگی رحم چیست
علائم افتادگی رحم بسته به میزان شدت پرولاپس متفاوت است. علائم معمول شامل موارد زیر می‌باشد:
- سنگینی یا کشیدگی لگن
- خونریزی واژن یا افزایش ترشحات واژن
- مشکل در برقراری رابطه جنسی
- احتباس یا نشت ادرار و عفونت مثانه
- مشکلات در حرکات روده مانند یبوست
- درد پایین کمر
- برآمدگی رحم از دهانه واژن
- احساس نشستن روی یک توپ یا حس خروج چیزی از واژن
- ضعیف شدن بافت واژن
در موارد خفیف، ممکن است علائمی وجود نداشته باشد. علائمی که فقط گاهی اوقات ظاهر می‌شوند طی روز بدتر می‌شوند.
علت افتادگی رحم چیست
عضلات کف لگن به دلایل مختلفی می‌توانند ضعیف شوند:
- بارداری
- عوامل مرتبط با زایمان، از جمله تروما، زایمان نوزاد بزرگ، یا زایمان طبیعی
- افزایش سن، به خصوص پس از یائسگی که سطح استروژن خون کاهش می‌یابد
- بلند کردن مکرر اجسام سنگین
- فشار در حین اجابت مزاج
- سرفه مزمن
- سابقه جراحی لگن
- عوامل ژنتیکی که منجر به تضعیف بافت همبند می‌شوند
تشخیص افتادگی رحم
ارائه دهنده خدمات بهداشتی در مورد علائم فرد از وی سؤال می‌کند و معاینات بالینی لازم را برای او انجام می‌دهد. در حین بررسی لگن، وضعیت قرارگیری اندام و ارتجاع پذیری واژن نیز ارزیابی می‌شود.
سونوگرافی یا MRI احتمالا به ارزیابی شدت پرولاپس کمک می‌کند.
معالجه افتادگی رحم
درمان افتادگی رحم به مرحله و شدت افتادگی رحم بستگی دارد.
برخی استراتژی‌ها می‌توانند از خطر پیشرفت پرولاپس رحم را کاسته و جلوی وخیم شدن آن را بگیرند. از جمله اقدامات زیر:
- انجام تمرینات کگل به طور منظم و صحیح
- پیشگیری و درمان یبوست
- اجتناب از بلند کردن سنگین
- ضرورت استفاده از مکانیک صحیح بدن هنگام بلند کردن اجسام
- مدیریت سرفه مزمن
- حفظ وزن خود در محدوده‌ای سالم به وسیله رژیم و ورزش
- استفاده از درمان جایگزینی استروژن در دوران یائسگی
اگر پرولاپس علائم وخیم بودن را نشان دهد، ممکن است اتخاذ روش‌های درمانی دیگر نیز لازم باشد.
درمان افتادگی رحم
افتادگی رحم تا درجه سوم ممکن است خودبه خود برطرف شود. موارد شدیدتر ممکن است نیاز به معالجه پزشکی داشته باشد. گزینه‌های درمانی عبارتند از:
رحم بند (Vaginal pessary): وسیله‌‌ای است که از طریق واژن کار گذاشته می‌شود و از رحم پشتیبانی کرده و آن را در موقعیت خود نگه می‌دارد. رعایت دستورالعمل‌های مربوط به نگهداری، برداشتن و قرار دادن رحم بند بسیار مهم است. در موارد پرولاپس شدید رحم، رحم بند می‌تواند باعث تحریک، زخم و مشکلات جنسی شود. درمورد مناسب بودن یا نبودن این روش درمانی با پزشک مشورت کنید.
جراحی: جراحی رحم از طریق واژن یا شکم قابل انجام است. این عمل شامل پیوند پوست یا استفاده از بافت پیوندی یا مواد دیگری برای تهیه سیستمی است که رحم را معلق نگه دارد. در مواردی ممکن است هیسترکتومی توصیه شود.
اگر فرد در آینده قصد بارداری داشته باشد، عمل جراحی توصیه نمی‌شود. چراکه اثرات درمان جراحی احتمالاً برگشت پذیر نخواهد بود.
ورزش برای افتادگی رحم
پرولاپس خفیف رحم را می‌توان با تمرینات کگل، کنترل وزن و اجتناب از بلند کردن اجسام سنگین درمان کرد.
نحوه انجام ورزش افتادگی رحم یا ورزش‌های کگل به طور صحیح و مناسب برای موفقیت درمان بسیار مهم است. این تمرینات می‌توانند در هر نقطه و هر زمان انجام شوند و موجب تقویت عضلات کف لگن خواهند شد.
پزشک یا فیزیوتراپیست می‌تواند به فرد در مورد نحوه انجام تمرینات کگل را در محل فرد و زمان‌های دیگر آموزش دهد.
بعضی اوقات ممکن است از تکنیکی بنام بیوفیدبک استفاده شود. در طول درمان‌های بیو فیدبک، دستگاهی بر انقباض عضلات مناسب، قدرت انقباضات کف لگن و زمان بندی حرکات کگل نظارت خواهد کرد. این روش موجب تقویت هر چه بیشتر انجام صحیح تکنیک‌ها خواهد شد.
برای انجام یک کگل مناسب:
- فرد عضلات کف لگن را منقبض کرده، گویی که سعی در نگه داشتن ادرار خود دارد و به مدت ۵ ثانیه این کار را انجام می‌دهد.
- ۵ ثانیه استراحت کرده و سه باردیگر تمرین را تکرار می‌کند و این تمرین ۱۰ بار در روز انجام خواهد شد.
هدف نهایی نگه داشتن انقباض به مدت ۱۰ ثانیه در هر بار انجام تمرین است.
ورزش‌های کگل دیگر برای تقویت عضلات درگیر در افتادگی رحم به شرح زیر است:
- عضلات ران، باسن و شکم خود را شل کرده و هنگام ورزش آزادانه نفس بکشید.
- عضلات کف لگن را مثل وقتی که می‌خواهید جلوی جریان ادرار را بگیرید، سفت کنید. هر بار ۵ ثانیه صبر کرده و ۵ ثانیه استراحت کنید. به تدریج طول مدت و تعداد دفعات این حرکت را در هر هفته افزایش دهید.
- همان تمرین فوق را به صورت پشت سر هم و سریع ۱۰ تا ۱۵ بار انجام دهید.
- سعی کنید وقتی عضلات را به طرف داخل کشیدید کمی بیشتر نگه دارید (۱۰ ثانیه یا بیشتر)
- عضلات پشتی را سفت کنید؛ درست مثل زمانی که می‌خواهید جلوی خروج باد شکم را بگیرید
- ورزش پنجم کگل وضعیت پل است که در یوگا به کار می‌رود. همزمان با سفت کردن عضلات شکم، عضلات کف لگن را هم سفت کنید. عارضه جانبی خوب این ورزش ارگاسم است. این ورزش همچنین برای تقویت عضلات پشت، باسن‌ها و همسترینگ‌ها مفید است.
اگر سؤالی دارید یا برای ارزیابی و درمان علائم پرولاپس رحم با پزشک خود مشورت کنید. آن‌ها می‌توانند در مورد انتخاب درمانی که برای شما مناسب است توصیه‌های لازم را ارائه دهند.
