افراد دیابتی در معرض مشکلات پا قرار دارند. این مشکلات به علت بالا بودن طولانی‌مدت غلظت قند در خون ایجاد می‌شوند. نوروپاتی دیابتی و بیماری‌های عروق محیطی دو مشکل اصلی پا در بیماران دیابتی هستند که هردو می‌توانند بسیار جدی باشند و موجب زخم پای دیابتی شوند. در این مقاله، نگاهی به مشکلات مربوط به پا در افرادی که دیابت کنترل نشده دارند، می‌اندازیم و روش‌های درمان زخم پای دیابتی و درمان عفونت پای دیابتی مانند قطع پای دیابتی را بررسی خواهیم کرد.
زخم پای دیابتی چگونه ایجاد می‌شود؟
دیابت بیماری است که در آن تولید انسولین مشکل دارد، میزان آن ناکافیست و یا حساسیت به انسولین کاهش یافته است. انسولین هورمونی ضروریست که به سلول‌ها کمک می‌کند قند را از خون جذب کنند و از انرژی آن استفاده کنند. هنگامی که این فرآیند به درستی صورت نگیرد، قند در جریان خون باقی می‌ماند و موجب مشکلاتی می‌شود. میزان بالای قند خون در طولانی‌مدت می‌تواند به قسمت‌های مختلفی از بدن از جمله پاها آسیب بزند.
دیابت به تنهایی مقصر اصلی ۵۰ درصد از موارد قطع پا یا آمپوتاسیون را شامل می‌شود که به این فرآیند قطع پای دیابتی می‌گویند.
مشکلات زخم پای دیابتی
دو مشکل اصلی در رابطه با پای افراد دیابتی ایجاد می‌شود:
۱. نوروپاتی دیابتی
در طول زمان، دیابت به اعصاب آسیب می‌رساند و در نتیجه موجب بی‌حس شدن پاها در این افراد می‌شود. این وضعیت موجب می‌شود که فرد تحریک، درد و عفونت را در پای خود به سختی احساس کند.
هنگامی که پای این افراد را لمس می‌کنید، واکنشی نشان نمی‌دهند. این بی‌حس بودن می‌تواند خطر بریدگی، درد و تاول را افزایش دهد. اگر فردی درمانی مناسب عفونت را دریافت نکند، مراحل اولیه زخم پای دیابتی رد شده و زخم و گانگرن می‌تواند پیشرفت کند. اگر در فردی گانگرن پیشرفت کند، ممکن است پژشک اجباراً مجبور به قطع پای دیابتی شود.
۲. بیماری عروق محیطی
دیابت می‌تواند در عروق خونی تغییراتی ایجاد کند. در این بیماری، چربی در عروق رسوب کرده و رگ‌های درون قلب و مغز را مسدود می‌کنند.
هم‌چنین در عروق نواحی انتهایی بدن مثل دست‌ها و پاها نیز ممکن است این اتفاق رخ دهد و در نتیجه جریان خون آن‌ها کاهش یابد. این کاهش جریان خون می‌تواند موجب درد، عفونت و زخم‌هایی شود که مدت زمان بهبودشان طولانی است. اگر در یک فرد عفونت شدت یابد، ممکن است پزشک مجبور به قطع عضو شود.
علائم زخم پای دیابتی
علائم پای دیابتی در هر فرد با افراد دیگر متفاوت است و ممکن است به مسائل خاصی که برای آن فرد در آن زمان اتفاق افتاده است بستگی داشته باشد. با این وجود علائم آن می‌تواند موارد زیر باشد:
- بی‌حسی
- لمس شدن یا حس غلغلک در پا
- تاول یا سایر زخم‌های بدون درد
- رنگ پریدگی و تغییر دما در پا
- وجود رگه‌های قرمز
- زخم‌هایی که ممکن است ترشحات نیز داشته باشند
- خارش دردناک
- تغییر رنگ جوراب پا
اگر عفونت به وجود آید، فرد ممکن است علائم زیر را نیز تجربه کند:
- تب
- سردی
- قند خون غیرقابل کنترل
- لرز
- شوک
- قرمزی
هر فردی که دیابت دارد، اگر علائم عفونت را مشاهده کرد، به خصوص اگر این علائم بر روی پا باشد، باید به طور اورژانسی تحت درمان عفونت پای دیابتی قرار گیرند.
عوارض زخم پای دیابتی
نوروپاتی دیابتی و بیماری عروق محیطی، بیماری‌های جدی هستند که پزشک باید به طور مرتب شرایط بیمار را از نزدیک تحت نظر داشته باشد. هردوی این بیماری‌ها ممکن است با عوارض جدی همراه باشند:
- زخم‌هایی روی پاها که بهبود نمی‌یابد
- عفونت پوست و استخوان و آبسه
- گانگرن (زمانی که عفونت موجب مرگ بافت‌ها می‌شود) که به درمان سیاه شدن پای دیابتی ها نیاز دارد
- دفرمیتی و تغییر شکل پاها
- پای شارکوت، که در این عارضه شکل پاها با تغییر شکل استخوان‌ها، تغییر می‌کند، و یا ممکن است انگشتان پا به داخل برگرشته و حتی بشکند.
گاهی پزشک می‌تواند عوارضی مثل عفونت را بازگرداند. با این حال، بعضی مشکلات دیگر مانند گانگرن دائمی بوده و قابل بازگشت نیستنند. هم‌چنین ممکن است پزشک در صورت مشاهده گانگرن، تصمیم به قطع پای دیابتی بگیرد.
چه زمان باید به پزشک مراجعه کرد؟
افراد دیابتی به طور منظم باید تحت نظر پزشک باشند. با این حال شخصی با عارضه پای دیابتی اگر متوجه تغییرات زیر در خود شد، باید سریعاً به پزشک مراجعه کند:
- تغییر رنگ پوست پا
- تورم در پا یا مچ پا
- تغییر دمای پا
- زخم‌های مداوم روی پاها
- احساس درد یا غلغلک در پا یا مچ پا
- ناخن‌های پای بدون رشد
- بیماری پای ورزشکاران یا دیگر عفونت‌های قارچی
- پاشنه پای خشک و ترک خورده
- علائم عفونت
درمان زخم پای دیابتی
درمان عفونت پای دیابتی بستگی به وخامت زخم دارد. راه‌های درمان جراحی و بدون جراحی مختلفی برای درمان زخم پای دیابتی وجود دارد.
درمان بدون جراحی
پزشک در ابتدا سعی می‌کند با استفاده از راه‌هایی که به جراحی نیاز ندارند، اقدام به درمان زخم پای دیابتی کنند. این راه‌ها شامل:
- تمیز کردن و پوشاندن زخم‌ها
- استفاده از کفش‌های مخصوص برای بی‌حرکت نگه داشتن پاها
- بررسی پا از نظر وجود گانگرن روی انگشتان پا؛ تا زمانی که بافت پا خود‌به‌خود قطع شده و بیفتد. این اتفاق زمانی می‌افتد که جریان خون به انگشتان قطع شود.
درمان با جراحی
در صورتی که درمان‌های بدون جراحی موفقیت آمیز نبوند، پزشک مجبور به استفاده از جراحی خواهد بود. این روش‌ها شامل:
- برداشتن بافت مرده یا رو به مرگ، برای درمان سیاه شدن پای دیابتی ها
- قطع عضو، می‌تواند از تنها یک انگشت یا بخشی از پا شروع شود و حتی تا قطع پای دیابتی به طور کامل یا قطع از زانو به پایین پیش برود.
- تثبیت کردن وضعیت پای شارکوت با استفاده از جراحی
- بای پس عروق در بیماری عروق محیطی، در نتیجه به جریان خون آن ناحیه کمک می‌کند.
- جراحی اندووسکولار (Endovascular) با جایگذاری استنت؛ در این روش از ابزارهای کوچکی برای باز نگه داشتن عروق خونی استفاده می‌شود.
مراقبت پرستاری از زخم پای دیابتی
افراد دیابتی حتما باید مراقبت پرستاری از زخم پای دیابتی را به منظور پیشگیری انجام دهند. سالم و تمیز نگه داشتن پا بسیار مهم است و فرد باید نسبت به رعایت بهداشت پا هوشیار باشد. به این منظور می‌توان از موارد زیر کمک گرفت:
- هر روز پای خود را چک کنید تا متوجه تغییرات و آسیب‌های احتمالی بشوید.
- هر روز پای خود را بشویید. با تمیز نگه داشتن پا می‌توان از بروز عفونت جلوگیری کرد.
- جوراب و کفش مناسب بپوشید. همواره با جوراب و کفش از پای خود محافظت کنید. متخصصین پا ممکن است استفاده از کفش‌های مخصوصی را به منظور جلوگیری از تغییر شکل پاها تجویز کنند. هم‌چنین باید از پوشیدن جوراب‌های خیلی تنگ که می‌توانند جریان خون پا را دچار مشکل کنند، خودداری شود.
- جریان خون به پاهای خود را افزایش دهید. هنگام نشستن پاهای خود را بالا ببرید، انگشتان پا را به طور مرتب خم کنید و ورزش دهید. این عمل می‌تواند جریان خون بیشتری را به سوی پاها روانه کند.
- ناخن‌های خود را با دقت کوتاه کنید. ناخن‌های خود را مرتب و کوتاه نگه دارید. کناره‌های ناخن‌های گرد می‌تواند مکان مناسبی برای ایجاد عفونت باشد.
- پای خود را در معرض دماهای خیلی سرد یا خیلی گرم قرار ندهید. این کار ممکن است منجر به آسیب به پا شود.
- معاینات پاها را به طور منظم انجام دهید. معاینات منظم توسط پزشک برای جلوگیری از عفونت، قطع عضو و ناهنجاری‌های شدید، اهمیت بسیاری دارد.
- قند خون خود را کنترل کنید. قند خون کنترل نشده می‌تواند ریسک ابتلا به عوارض قلبی عروقی دیابت را افزایش دهد.
- سیگار نکشید. سیگار کشیدن اثرات منفی بر جریان خون پاها دارد؛ در نتیجه ممکن است موجب تشدید مشکلات زخم پای دیابتی شود.
پیشگیری از زخم پای دیابتی
دیابت می‌تواند باعث مشکلات جدی پا شود که می‌تواند موجب تغییرشکل، عفونت و قطع پای دیابتی شود. با این وجود، می‌توان با پیشگیری از زحم پای دیابتی از بسیاری از این مشکلات جلوگیری کرد و یا بروز آن‌ها را به حداقل رساند.
کنترل قند خون با رعایت برنامه‌های پیشنهادی برای درمان زخم پای دیابتی ، بهترین راه برای پیشگیری از زخم پای دیابتی است. هم‌چنین مراقبت از خود و معاینه منظم توسط پزشک می‌تواند به جلوگیری از بروز سایر عوارض کمک کند.
خلاصه
مشکلات پا در دیابت می‌تواند به علت قطع جریان خون پاها، بریدگی‌های ناملموس و عفونت ایجاد شود. این مشکلات به علت بی‌حس شدن آن منطقه ایجاد می‌شود. در واقع بی حسی یکی از مراحل اولیه زخم پای دیابتی است.
یک فرد دیابتی باید به طور مداوم توسط پزشک معاینه شود تا مطمئن شود که مشکلی در پای او وجود ندارد. پزشک برای درمان پا می‌تواند از استریل کردن، تحت نظرگرفتن و در صورت نیاز استفاده از لوازم بی‌حرکت کننده‌ی پا استفاده کند. در صورتی که این روش‌ها موفقیت‌آمیز نبود، پزشک مجبور به جراحی برای خارج کردن بافت دارای عفونت، به منظود جلوگیری از پخش شدن عفونت در بدن می‌شود. هم‌چنین گاهی به قطع پای دیابتی نیاز است.
افراد دیابتی باید پاهای خود را تمیز نگه دارند، به طور مرتب چک کنند و از جوراب و کفش‌های مناسب برای به حداقل رساندن مشکلات مربوط به پا استفاده کنند.
