تاثیر وراثت در رشد : چه عواملی نحوه رشد کودک را تعیین می‌کند؟
اینکه بتوان تأثیر هر محرک روی عملکرد و رشد کودک را ارزیابی کرد غیرممکن است. ولی محققان نقش بارزترین عوامل را در روند رشد بررسی می‌کنند. این عوامل شامل بررسی تاثیر وراثت و عوامل محیطی در رشد کودک-مواردی مانند ژنتیک، والدین و مراقبین کودک، تجربیات، دوستان، خانواده، آموزش و روابط-است.
محققان با درک نقشی که این عوامل در رشد کودک ایفا می‌کنند، بهتر می‌توانند چگونگی تأثیر این عوامل را در روند رشد مشخص کنند. این عوامل را به عنوان بلوک های ساختمانی در نظر بگیرید. در حالی که به نظر می‌رسد سازه های اولیه در تمام افراد یکی باشد، اما این اجزاء واحد را می توان به روش های نامحدود در کنار هم قرار داد. شخصیت کلی خود را در نظر بگیرید. چه مقدار از آنچه که امروز هستید تحت تاثیر وراثت شما شکل گرفته و وراثت به چه اندازه در رشد شما تاثیر داشته است؟ و چه مقدار از شخصیتتان حاصل تجربیات شماست؟
این سؤال، صدها سال فیلسوفان، روانشناسان و اندیشمندان را به تعجب واداشته و غالباً از آن به عنوان تقابل ژنتیک و تربیت یاد می‌شود. آیا ما نتیجه وراثت (زمینه ژنتیکی ما) هستیم یا تربیت (تعامل با محیط) ؟
تاثیر وراثت و محیط دو عامل اصلی در رشد کودک
امروزه، اکثر محققان قبول دارند که رشد کودک حاصل تعامل پیچیده ای از وراثت و محیط است.
در حالی که برخی از جنبه های رشد ممکن است به شدت تحت تأثیر ژنتیک باشد، اما عوامل محیطی هم بی تاثیر نیستند. به عنوان مثال، زمان وقوع شروع بلوغ عمدتاً نتیجه وراثت است، اما عوامل محیطی مانند تغذیه نیز می‌توانند تأثیرگذار باشند.
از آغاز زندگی، تعامل وراثت و محیط شروع می‌شود تا شخصیت فرد را شکل دهند. در واقع تاثیر وراثت و محیط بر رشد از همان زمان لقاح و تشکیل تخم آغاز می‌شود.
اگرچه دستورالعمل های ژنتیکی که یک کودک از والدین خود به ارث می‌برد ممکن است اسکلت اصلی برای رشد را تعیین کند؛محیط می‌تواند بر نحوه بیان یا خاموش شدن ژن ها تأثیر بگذارد. تعامل پیچیده وراثت و محیط فقط در لحظات معین یا در مقاطع زمانی مشخص رخ نمی‌دهد، بلکه پایدار و مادام العمر است.
برای درک بهتر رشد کودک، باید موارد زیر را در نظر داشت:
- تأثیرات بیولوژیکی که به رشد کودک کمک می‌کند.
- چگونگی تعامل وراثت و محیط
- اختلالات ژنتیکی که می‌توانند در روانشناسی و رشد کودک تأثیر داشته باشند.
اولین دوره رشد و تکامل کودک
نقطه شروع رشد کودک رشد زمانی است که سلول جنسی مرد یا اسپرم، به غشای محافظ خارجی سلول جنسی زن یا تخمک نفوذ کند. اسپرم و تخمک هر یک حاوی کروموزوم هایی هستند که به عنوان طرح و نقشه اولیه زندگی انسان عمل می‌کنند.
ژن های موجود در این کروموزوم ها از یک ساختار شیمیایی موسوم به DNA تشکیل شده است که حاوی کد ژنتیکی یا دستورالعمل هایی است که تمام زندگی را شامل می‌شود. به غیر از اسپرم و تخمک، تمام سلول های بدن حاوی ۴۶ کروموزوم هستند. درست حدس زدید! اسپرم و تخمک هر کدام فقط حاوی ۲۳ کروموزوم هستند. این تضمین می‌کند که با ادغام دو سلول، سلول جدید حاصل ۴۶ کروموزوم صحیح دارد.
چگونگی تأثیر وراثت و محیط در رشد کودک
نحوه تاثیر وراثت در رشد کودک و صفات او چگونه است؟ برای درک کامل این موضوع، مهم است که ابتدا بین وراثت ژنتیکی کودک و بیان واقعی آن ژن ها تمایز قائل شویم.
«ژنوتیپ» به کلیه ژنهایی که یک شخص به ارث برده است اشاره دارد. «فنوتیپ» نحوه بیان این ژن ها است. این فنوتیپ می تواند شامل خصوصیات جسمی مانند قد و رنگ چشم و همچنین صفات غیرفیزیکی مانند کمرویی یا برونگرایی باشد.
در حالی که ژنوتیپ طرح اصلی رشد و تکامل کودک است، نحوه قرار گرفتن این ژن ها کنار هم نحوه بیان ژن را تعیین می‌کند. برای درک بهتر نقشه ساخت یک خانه را در نظر بگیرید. یک نقشه واحد می‌تواند منجر به ساخت طیف وسیعی از خانه های مختلف شود که کاملاً مشابه به نظر می‌رسند اما بر اساس انتخاب مواد و رنگ مورد استفاده در هنگام ساخت، تفاوت های مهمی با یکدیگر دارند.
عواملی که بر نحوه بیان ژن تأثیر می‌گذارند
اینکه یک ژن بیان شود یا خیر، به دو چیز مختلف بستگی دارد. اثرات متقابل یک ژن با ژنهای دیگر و تعامل مداوم بین وراثت و محیط.
اثرات متقابل ژنتیکی
ژن ها گاهی می توانند حاوی اطلاعات متناقضی باشند و در بیشتر موارد، یک ژن غالب برنده خواهد شد. برخی از ژن ها روی هم اثر افزایشی دارند. به عنوان مثال، اگر یکی از والدین قدبلند و یکی قدکوتاه باشد، قد كودك میانگینی از قد والدین خواهد بود. در موارد دیگر، برخی ژنها از یک الگوی غالب-مغلوب پیروی می‌کنند. رنگ چشم نمونه ای از این الگو است. ژن رنگ چشم قهوه ای غالب است و ژن رنگ چشم آبی مغلوب است. اگر سلول جنسی یکی از والدین یک ژن غالب قهوه ای و سلول جنسی والد دیگر ژن رنگ چشم آبی داشته باشد، ژن غالب پیروز خواهد شد و کودک رنگ چشم قهوه ای خواهد داشت.
تعامل وراثت و محیط در رشد کودکان
هم محیط رحم و هم محیطی که فرد در تمام طول عمر در آن زندگی می‌کند، می تواند بر نحوه بیان ژن تأثیر بگذارد. به عنوان مثال، قرار گرفتن در معرض داروهای مضر در رحم می‌تواند تأثیر چشمگیری در روند رشد کودک داشته باشد. قد نمونه خوبی از ویژگی های ژنتیکی است که می‌تواند تحت تأثیر عوامل محیطی باشد . بعنوان مثال ممکن است بیان یک ژنوتیپ قد بلند، بعلت سوء تغذیه یا بیماری مزمن، سرکوب شود.
ناهنجاری های ژنتیکی
دستورالعملهای ژنتیکی غیرقابل نفوذ نیستند و بعضی مواقع ممکن است آسیب ببینند. بعضی اوقات هنگام ایجاد اسپرم یا تخمک، ممکن است تعداد کروموزوم ها یکسان تقسیم نشود و بیشتر یا کمتر از ۲۳ کروموزوم داشته باشد. هنگامی که یکی از این سلول های غیر طبیعی به یک سلول عادی می‌پیوندد ،زایگوت حاصل از آن تعداد کروموزوم های متفاوت خواهد داشت.
تحقیقات نشان می‌دهند که تقریبا نیمی از تمام زایگوت هایی که تشکیل می‌شوند بیش از ۲۳ کروموزوم دارند، اما بیشتر اینها نمی‌توانند کامل رشد کنند و سقط می شوند.
در بعضی موارد، نوزادان با تعداد غیرطبیعی کروموزوم به دنیا می‌آیند. در هر حالت، نتیجه نوعی سندرم است که مجموعه ای از ویژگی های متمایز را دارد.
ناهنجاری های کروموزوم های جنسی
تقریبا تمام نوزادان، چه دختر و چه پسر، حداقل یک کروموزوم X دارند. در بعضی موارد، تقریباً از هر ۵۰۰ تولد ۱ کودک بدون کروموزوم X یا یک کروموزوم جنسی اضافی به دنیا می‌آیند. سندرم کلاین فلتر، سندرم X شکننده و سندرم ترنر همه نمونه هایی از ناهنجاری های مربوط به کروموزوم های جنسی هستند.
سندرم کلاین فلتر
در اثر وجود یک کروموزوم X اضافی ایجاد می‌شود و با عدم بروز صفات جنسی ثانویه و همچنین ناتوانی در یادگیری مشخص می شود.
سندرم X شکننده
هنگامی ایجاد می‌شود که بخشی از کروموزوم X توسط رشته چنان نازکی از مولکول ها به کروموزوم دیگر وصل شده که به نظر می‌رسد خطر شکستن آن وجود دارد. سندرم X شکننده هر دو جنس نر و ماده را می‌تواند تحت تأثیر قرار دهد؛ اما میزان تاثیر متفاوت است. در برخی از آنها علایم بسیار خفیف است، در حالی که برخی دیگر ناتوانی ذهنی خفیف تا شدید دارند.
سندرم ترنر
هنگامی رخ می دهد که فقط یک کروموزوم جنسی (کروموزوم X) وجود داشته باشد. این بیماری فقط در خانمها دیده می‌شود. منجر به کوتاه شدن قد، پرده گردنی و فقدان خصوصیات جنسی ثانویه می‌شود.
اختلالات روانشناختی مرتبط با سندرم ترنر شامل ناتوانی در یادگیری و دشواری در تشخیص احساسات و حالات چهره می‌باشد.
سندرم داون
شایع ترین نوع اختلال کروموزومی به عنوان تریزومی ۲۱ یا سندرم داون شناخته شده است. در این حالت کودک دارای سه کروموزوم در محل کروموزوم ۲۱ است. سندرم داون با ویژگی های صورت از جمله صورت گرد، پل بینی پهن و زبان ضخیم مشخص می‌شود. افراد مبتلا به سندرم داون ممکن است با مشکلات جسمی دیگری از جمله نقایص قلبی و مشکلات شنوایی نیز روبرو شوند. تقریباً همه افراد مبتلا به سندرم داون درجاتی از عقب ماندگی را تجربه می‌کنند، اما شدت آن می تواند به طرز چشمگیری متفاوت باشد.
کلام آخر
واضح است که وراثت تأثیر عظیمی در رشد کودک دارد. با این حال، به یاد داشته باشید که ژنتیک فقط یک قطعه از معمای پیچیده رشد کودک است. متغیرهای محیطی شامل تعامل با والدین، فرهنگ، آموزش و روابط اجتماعی نیز نقش اساسی در رشد و تکامل کودک دارند.
