خشکی چشم می‌تواند به دلیل تبخیر سریع یا تولید کم اشک اتفاق بیافتد. خشکی اشک در انسان و بعضی از حیوانات رایج است. ممکن است هر دو یا یکی از چشم‌ها درگیر شوند که می‌تواند به التهاب منجر شود. علائم خشکی چشم می‌تواند در هر سنی و در هر فرد سالمی رخ دهد. در سنین بالا به دلیل تولید کم اشک، رایج‌تر است. البته در خانم‌ها بیشتر از آقایان رایج می‌باشد. خشکی چشم در مناطقی که سو تغذیه باعث کمبود ویتامینA شده، متداول است.
علل
چشم تمام مدت اشک تولید می‌کند، نه فقط در زمان احساساتی شدن و خمیازه کشیدن. چشم سالم دائما با مایعی پوشیده شده است که غشای اشکی نامیده می‌شود و طوری طراحی شده تا بین دو پلک زدن، ثابت باقی بماند. این اشک از خشکی چشم پیشگیری می‌کند و باعث شفاف شدن بدید می‌شود. اگر غده‌های اشکی، اشک کمتری تولید کنند، غشای اشکی می‌تواند ناپایدار گردد. غشای اشکی می‌تواند سریعا بشکند و لکه‌های خشک در سطح چشم ایجاد شود. اشک از آب و چربی و پروتئین و الکترولیت و ماده‌ای جهت از بین بردن باکتری‌ها و فاکتورهای رشد تشکیل شده است. این ترکیب به نرمی و شفافیت سطح چشم کمک می‌کند و درنتیجه ما می‌توانیم به طور واضحی ببینیم.
خشکی چشم می‌تواند ناشی این موارد باشد:
- عدم تعادل در ترکیب اشک چشم باعث تبخیر سریع آن می‌شود.
- تولید نامناسب اشک برای سلامت چشم
سایر دلایل شامل مشکل در پلک، بعضی از داروها و عوامل محیطی می‌باشد.
عدم تعادل در ترکیب چشم
غشای اشکی سه لایه دارد؛ چربی، آب، موکوز. مشکل در هرکدام از اینها می‌تواند باعث بروز علائم خشکی چشم گردد. لایه‌ی بالایی(چربی) از لبه‌ی پلک تولید می‌شود؛ یعنی جایی که از غدد میبومین قرار دارند و لیپید تولید می‌کنند. این چربی باعث نرمی سطح اشک شده و سرعت تبخیر را پایین می‌آورد. در نتیجه عدم تعادل در چربی اشک باعث افزایش سرعت تبخی می‌شود. التهاب در پلک یا بلفاریت و روزاسه و سایر اختلالت پوستی می‌توانند غدد میبومین را مسدود کرده و باعث خشکی چشم شوند.
لایه‌ی میانی، ضخیم‌ترین لایه است که از آب و نمک تشکیل شده است. غدد لاکریمال یا اشکی این لایه را تولید می‌کنند. این لایه چشم را از مواد خارجی پاک می‌کند. مشکل در این لایه می‌تواند باعث ناپایداری غشای پوشاننده‌ی چشم شود. اگر این لایه(لایه‌ی آبی) نازک شود، ممکن است دو لایه‌ی دیگر یعنی موکوزی و چربی بایکدیگر تماس پیدا کنند و باعث چسبناک شدن ترشحات شوند که از علامت‌های مهم خشکی چشم به شمار می‌رود.
لایه‌ی داخلی(موکوز) باعث پخش شدن یکنواخت اشک در سطح چشم می‌شود. اختلال در عملکرد این لایه می‌تواند باعث ایجاد پچ‌های خشک در سطح قرنیه(سطح قدامی چشم) شود.
تولید کم اشک
بعد از چهل سالگی، تولید اشک کاهش می‌یابد و زمانی که به مقدار مشخصی رسید، ممکن است چشم خشک شده و به راحتی دچار تحریک و التهاب گردد. این اتفاق در خانم‌ها رایج‌تر است، به خصوص بعد از یائسگی و طی تغییرات هورمونی.
کاهش تولید اشک همچنین با موارد زیر مرتبط است:
- بیماری‌های خود ایمنی مانند لوپوس، سندرم شوگرن، اسکلرودرما یا آرتریت روماتوئید
- پرتو درمانی
- دیابت
- کمبود ویتامین A
- جراحی‌های چشم مرتبط با پرتو مانند لیزرکراتومیلوزیس درجا(LASIK) ممکن است شانس خشکی چشم را افزایش دهد اما معمولا علائم موقت دارند.
مشکلات پلک چشم، داروها و عوامل محیطی
هر بار که ما پلک می‌زنیم، لایه‌ی نازکی از اشک در سطح چشم پخش می‌شود. بیشتر افراد در هر دقیقه پنج بار پلک می‌زنند. مشکلات پلکی می‌تواند این حرکت پخش کردن یکنواخت اشک را مختل کند. مشکلات پلکی شامل اکتروپیون( برگشت لبه‌ی پلک به سمت خارج) و انتروپیون(برگشت لبه‌ی پلک به داخل)، بلفاریت( التهاب لبه‌ی پلک) می‌توانند باعث خشکی چشم شوند؛ همان طور که لنزهای تماسی موجب خشکی می‌گردند.
داروهایی که می‌توانند باعث خشکی چشم شوند شامل:
- بعضی داروهای ادرارآور
- مهارکننده‌های آنزیم تبدل کننده‌ی آنژیوتانسین(ACE)
- آنتی هیستامین‌ها
- ضد احتقان
- بعضی از داروهای خواب آور
- داروهای کنترل کننده‌ی بارداری
- بعضی از داروهای ضد افسردگی
- بعضی از داروهای ضد جوش
- مورفین و دیگر داروهای ضد درد مخدر
ارتفاع بلند و دود و استفاده از لنز تماسی نیز ریسک فاکتور هستند. استفاده از مانیتور کامپیوتر و خواندن و رانندگی به دلیل افزایش تمرکز بینایی ممکن است باعث کاهش سرعت پلک زدن شود و سبب خشکی چشم گردد. بیماری‌هایی که می‌توانند باعث خشکی چشم شوند شامل شینگلز(shingles)، بلزپالسی(bell’s palsy) و ایدز است.
علائم
بیماری با سندرم خشکی چشم ممکن است علائمی متعددی را تجربه کند، از جمله:
- احساس سوزش و خارش و خشکی و درد در چشم
- احساسی مانند وجود شن در چشم
- موکوز چسبناک در چشم یا اطراف آن
- حساس شدن چشم به دود و باد
- قرمزی چشم
- به سختی باز نگه داشتن چشم
- خستگی چشم بعد از مطالعه حتی برای مدت کم
- تار دیدن، به خصوص در پایان روز
- حساسیت به نور
- احساس ناراحتی هنگام استفاده از لنز تماسی
- دوبینی
- چسبیدن پلک‌ها بهم هنگام بیدار شدن
بعضی از افراد درد شدیدی احساس می‌کنند و این می‌تواند منجر به ناامیدی و نگرانی و عملکرد دشار در زندگی روزانه شود. عوارض ممکن است شامل افزایش قرمزی و حساسیت به نور و افزایش درد چشم و زوال بینایی شود.
درمان
پزشک معاینه‌ی فیزیکی انجام خواهد داد و درباره‌ی علائم و تاریخچه‌ی پزشکی و داروهایی که اخیرا مصرف کرده‌اید و شغل و موقعیت شخصی سوال خواهد کرد. آزمایشات می‌توانند مقدار اشک پشت پلک‌ها و سرعت تبخیر و این که آیا لایه‌ی اشکی به خوبی عمل می‌کند را بسنجند. روش‌های درمانی بسته به علت زمینه‌ای در جهت حفظ مرطوبیت چشم به کار می‌روند. سه مورد از روش‌های مرطوب نگه داشتن چشم شامل:
- کاهش تخلیه‌ی اشک
- ایجاد اشک طبیعی
- استفاده از اشک مصنوعی یا قطره‌ی چشم
اگر مشکل اصلی ناشی از وضعیت سیستمیک یا افتالمیک مانند عفونت چشمی یا پسوریازیس باشد، بهتر است ابتدا این مشکل را برطرف کنیم. داروهای مورد استفاده برای افرادی که دچار خشکی مزمن چشم می‌باشند شامل قطره‌ی چشم سیکلوسپورین یا رستازیس. سیکلوسپورین التهاب سطح چشم را کاهش می‌دهد و افزایش تولید اش را تحریک می‌کند. بیمارانی که عفونت چشمی دارند یا قبلا درگیر عفونت چشمی ویروس هرپس شده‌اند، نباید از این دارو استفاده کنند.
در بیمارانی که بلفاریت دارند، ممکن است نیاز باشد که محل درگیری را مرتب با محلول رقیق شامپو بچه شستشو دهند. پزشک ممکن است داروهای آنتی‌بیوتیکی را به صورت قطره با پماد برای استفاده در شب تجویز کند. بعضی مواقع ممکن است از آنتی‌بیوتیک‌های خوراکی مانند تتراسایکلین یا دکسی سایکلین استفاده شود.
اگر بعد از استفاده از قطره‌ها، علائم همچنان باقی بمانند، داروهای استروئیدی می‌توانند به کاهش التهاب کمک کنند.
جراحی
مشکلات مربوط به پلک مانند پلک زدن ناقص ممکن است با جراحی پلاستیک برطرف شود. در موارد شدید، مجرای اشکی که اشک را تخلیه می‌کند ممکن است به صورت ناقص یا کامل مسدود شود تا اشک را نگه دارد. پلاک‌های سیلیکونی می‌توانند با قرار گرفتن در مجرای اشکی، آن را مسدود کنند. این کار باعث حفظ هر دو نوع اشک مصنوعی و طبیعی برای مدتی طولانی در چشم می‌شود. جراح می‌تواند بافت محل تخلیه را با استفاده از سیم داغ در یک جراحی کوچک (ترمال کاتری) منقبض کند.
لنز اسکلرال بوستون(Boston) لنز تماسی است که در اسکلرا(قسمت سفید چشم) قرار می‌گیرد. این لنز باعث ایجاد لایه‌ای پر از مایع در سطح قرنیه می‌شود و از خشکی آن پیشگیری می‌کند. در موارد دائمی و شدید که به سایر روش درمانی پاسخ نداده، از جراحی پیوند غدد بزاقی استفاده می‌شود. بعضی از غدد بزاقی از لب پایینی جراحی شده و به کنار چشم پیوند زده می‌شود. بزاقی که این غدد تولید می‌کنند جایگزینی برای اشک است.
درمان خانگی
درمان‌های متعدد خانگی می‌تواند به برطرف کردن خشکی چشم کمک کند.
استفاده از اشک طبیعی
نکاتی برای ایجاد اشک طبیعی:
- استفاده از عینک‌های محافظ در برابر گرما و باد
- در حین استفاده از تلویزیون و کامپیوتر، بیشتر پلک بزنید
- از سیگار کشیدن و محل دود دوری کنید
- دمای اتاق را معتدل نگه دارید
- برای حفظ رطوبت، از دستگاه بخور در خانه استفاده کنید.
استفاده از عینک دارای محفظه‌ی مرطوب مانند عینک‌های محافظ، می‌توانند به حفظ رطوبت در چشم و محافظت از باد و محرک‌ها کمک کند. طراحی جدید اسپورت برای این عینک‌ها، محبوبیت آنها را افزایش داده است.
اشک مصنوعی و قطره‌های چشم
اشک مصنوعی یا قطره‌ی چشمی که بدون تجویز پزشک نیز از داروخانه می‌توان تهیه کرد، می‌تواند به مرطوب شدن چشم کمک کند. پزشک می‌تواند درباره‌ی استفاده از کدام نوع را توصیه کند. قطره‌ی چشم بدون مواد نگهدارنده می‌تواند در اغلب موارد نیاز استفاده شود اما قطره‌های دارای مواد نگهدارنده بیشترین دوز مناسب برای چهار بار استفاده در روز را دارا می‌باشند. قطره‌های چشم نباید برای برطرف کردن قرمزی استفاده شوند. بهتر از قطره‌های چشم را قبل از انجام فعالیت‌هایی که باعث بدتر شدن خشکی چشم می‌شوند، استفاده کنید. پمادها بهتر است در شب استفاده شوند، زیرا باعث تاری دید می‌شود.
پاک کردن وماساژ پلک‌ها
- با تکه‌ای از پشم کتان آغشته به آب گرم به آرامی چشم را پاک کنید تا احتمال عفونت را کاهش دهید.
- به آرامی پلک را به صورت دورانی ماساژ دهید و انگشتانتان تمیز باشد تا به خارج کردن موکوز از غدد پلکی کمک کند.
رژیم غذایی
بعضی مطالعات نشان می‌دهد که اسیدهای چرب امگا سه و امگا شش ممکن است به کاهش ریسک خشکی چشم یا جلوگیری از وقوع آن کمک کنند. منابع شامل ماهی، روغن کانولا، گردو، روغن کتان، روغن کنف، دانه‌ی کنف و کتان، روغن زیتون. اما مطالعات زیادی در انسان برای اثبات این موارد جهت استفاده در درمان‌های اولیه صورت نگرفته است.
عوارض
بیشتر افراد با علائم خشکی خفیف چشم، مشکل یا عوارض طولانی مدتی ندارند اما علائم شدید می‌تواند باعث التهاب و عفونت و آسیب به سطح قرنیه شود. این آسیب می‌تواند باعث زخم و خراش شود که می‌تواند باعث درد شده و بینایی بیمار را تحت تاثیر قرار دهد.
التهاب ملتحمه ناشی از خشکی چشم، معمولا نیاز به درمان ندارد اما اگر شدید شود یا به مدت طولانی ادامه یابد، فرد باید به پزشک مراجعه کند. بعضی از افراد با علائم خشکی چشم، گاهی اوقات دائما چشمان پر آبی دارند چون اشک زیادی تولید می‌کنند. دو نوع اشک وجود دارد؛ یکی که لایه‌ی اشکی را حفظ می‌کند و دیگری که به تمیز کردن زدن خارجی کمک می‌کند. در پاسخ به محرک‌ها، ممکن است افرادی با خشکی چشم انواع بیشتری اشک برای تمیز کردن ذرات خارجی تولید کنند که باعث آبکی شدن چشم‌ها می‌شود.
