عفونت‌های قارچی پوستی شیوع بسیاری دارند اما شاید برای عده‌ای عفونت‌های شدید و خطرناک قارچی دور از ذهن باشد. آسپرژیلوزیس نوعی عفونت قارچی است که معمولاً سیستم تنفسی فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهد، اما علائم و شدت بیماری در هر فردی با فرد دیگر بسیار متفاوت است. قارچ عامل این بیماری که آسپرژیلوس نام دارد، در همه جا، داخل و خارج از خانه، وجود دارد. بیشتر سویه‌های این قارچ غیر آسیب رسان هستند، اما در مواردی که سیستم ایمنی ضعیف شده باشد، یا فرد مبتلا به نوعی بیماری زمینه‌ای ریوی یا آسم باشد، ممکن است بیماری خطرناک باشد. جدی‌ترین فرم آسپرژیلوزیس که آسپرژیلوزیس مهاجم نام دارد، هنگامی رخ می‌دهد که عفونت رگ‌های خونی و فراتر را درگیر کرده باشد. در این مقاله به بررسی بیشتر آسپرژیلوزیس، علائم و درمان آن خواهیم پرداخت.
علائم آسپرژیلوزیس
نشانه‌ها و علائم آسپرژیلوزیس به به نوع بیماری متفاوت خواهد بود.
واکنش آلرژیک
برخی بیماران مبتلا به آسم یا سیستیک فیبروزیس ممکن است نسبت به قارچ آسپرژیلوس واکنش آلرژی نشان دهند. آلرژی آسپرژیلوزیس که با نام آسپرژیلوس ریوی حساسیتی نیز شناخته می‌شود، علائم و نشانه‌های زیر را دارد:
- تب
- سرفه ای که ممکن است همراه با خون یا پلاک‌های موکوسی همراه باشد
- تشدید علائم آسم
آسپرژیولوما
برخی از بیماری‌های مزمن ریوی، مانند آمفیزم، سل یا سارکوئیدوز پیشرفته، می‌توانند در ریه باعث ایجاد حفره‌هایی مملو از هوا شوند. در این حالت اگر فرد به قارچ آسپرژیلوس نیز آلوده شود، ممکن است الیاف قارچی به داخل حفره‌ها راه پیدا کرده و توده‌ای درهم و برهم به شکل توپ‌های قارچی ایجاد کننده که معروف به آسپرژیلوما هستند.
آسپرژیلوما ممکن است در ابتدا هیچ علائمی ایجاد نکند یا تنها باعث سرفه‌های خفیف شود. اما با گذشت زمان و در صورت عدم درمان، بیماری مزمن ریوی را تشدید یافته و احتمالاً با عوارض زیر همراه باشد:
آسپرژیلوزیس مهاجم
آسپرژیوزیس مهاجم شدیدترین فرم بیماری است و هنگامی بروز می‌یابد که عفونت به سرعت از ریه‌ها به مغز، قلب، کلیه‌ها یا پوست گسترش یابد. آسپرژیلوزیس مهاجم تنها در افرادی که سیستم ایمنی بدنشان در نتیجه شیمی درمانی سرطان، پیوند مغز استخوان یا سایر بیماری‌ها ضعیف شده است، بروز می‌یابد. در صورت عدم درمان، ممکن است حتی کشنده نیز باشد.
علائم و نشانه‌های بیماری بسته به ارگان درگیر متفاوت خواهد بود با این حال، به طور کلی، آسپرژیلوزیس مهاجم می‌تواند باعث بروز عوارض زیر شود:
- تب و لرز
- سرفه خونی یا هموپتیزی
- تنگی نفس
- درد قفسه سینه یا مفاصل
- سردرد یا مشکلات چشمی
- ضایعات پوستی
انواع دیگر آسپرژیلوزیس
قارچ آسپرژیلوس ممکن است علاوه بر عفونت قارچی دستگاه تنفسی ، در نواحی دیگر بدن نیز رشد کند. در صورت درگیری سینوس‌ها، گرفتگی بینی که گاهی با ترشحات خونی همراه است، محتمل است. تب، درد صورت و سردرد نیز ممکن است رخ دهد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم
اگر فردی مبتلا به آسم یا سیستیک فیبروزیس باشد، در صورتی که در روند تنفس خود متوجه تغییراتی شود، باید به پزشک مراجعه کند. اگرچه ممکن است علت این تغییرات ععونت با آسپرژیلوس نباشد، اما ارزیابی مشکلات تنفسی اهمیت بسیاری دارد.
اگر شما سیستم ایمنی ضعیفی دارید و علائم تب غیر قابل توضیح، تنگی نفس یا سرفه خونی را تجربه کردید، باید سریعاً به دنبال مراقبت‌های اورژانسی پزشکی باشید. در مورد آسپرژیلوزیس تهاجمی درمان سریع ضرورت دوچندانی دارد. در برخی موارد، به در صورتی که پزشک شک به عفونت با آسپرژیلوس داشت، حتی پیش از انجام آزمایش‌های تشخیصی، درمان با داروهای ضد قارچ شروع می‌شود.
علت آسپرژیلوزیس
دوری و اجتناب از برخورد با قارچ آسپرژیوس اجتناب ناپذیر است. در فضای باز، در برگ‌های پوسیده، روی گیاهان، درختان و دانه‌های غلات این قارچ به وفور وجود دارد.
قرار گرفتن روزانه در معرض قارچ آسپرژیلوس در فردی با سیستم ایمنی سالم به ندرت مشکل را می‌شود. با استنشاق اسپورهای قارچ، سلول‌های سیستم ایمنی بدن آن‌ها را احاطه کرده و از بین می‌برند. اما در افرادی که در نتیجه بیماری یا مصرف داروهای سرکوب کننده، سیستم ایمنی بدن ضعیف شده است، سلول‌های جنگنده کمتری وجود دارد. این حالت به آسپرژیلوس اجازه می‌دهد تا در بدن باقی مانده و بتواند به ریه‌ها و در موارد شدیدتر به سایر قسمت‌های بدن حمله کند.
آسپرژیلوزیس مسری نیست.
عوامل خطر
خطر ابتلا به آسپرژیلوزیس به سلامت کلی فرد و قرار گرفتن در معرض اسپورهای قارچ بستگی دارد. به طور کلی، این عوامل زیر، خطر بروز عفونت را افزایش می‌دهند:
- سیستم ایمنی ضعیف شده. در افرادی که بعد از عمل پیوند، به خصوص پیوند مغز استخوان یا سلول‌های بنیادی، داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی مصرف می‌کنند و یا در افرادی که مبتلا به انواع خاصی از سرطا‌ن‌های خون هستند، خطر بروز آسپرژیلوزیس تهاجمی بیشتر است. افراد با درگیری پیشرفته ایدز نیز خطر عفونت افزایش می‌یابد.
- پایین بودن سطح گلبول‌های سفید خون. افرادی که تحت شیمی درمانی بوده‌اند، پیوند عضو داشته‌اند و یا در افراد مبتلا به لوسمی، سطح گلبول‌های سفید خون پایین‌تر خواهد بود و در نتیجه خطر ابتلا به آسپرژیلوزیس تهاجمی نیز بیشتر است. همچنین ابتلا به بیماری گرانولوماتوز مزمن، اختلال ارثی که بر روی سلول‌های سیستم ایمنی بدن تاثیر می‌گذارد، نیز ریسک عفونت را افزایش می‌دهد.
- وجود حفره‌های ریوی. افرادی که در ریه‌های خود حفره های هوایی دارند، بیشتر مستعد ابتلا به آسپرژیلوما هستند.
- ابتلا به آسم یا سیستیک فیبروزیس. افراد مبتلا به آسم و سیستیک فیبروزیس، به خصوص افرادی که با مشکلات طولانی مدت ریه دست پنجه نرم می‌کنند یا بیماری آن‌ها به سختی کنترل می‌شود، به احتمال زیاد به قارچ‌های آسپرژیلوس پاسخ آلرژیک دهند.
- درمان طولانی مدت با کورتیکواستروئیدها. مصرف طولانی مدت داروهای کورتیکواستروئیدی بسته به نوع بیماری زمینه‌ای تحت درمان و سایر داروهای مصرفی، ممکن است خطر عفونت‌های فرصت طلب را افزایش دهد.
عوارض آسپرژیلوزیس
بسته به نوع عفونت، آسپرژیلوزیس می‌تواند عوارض جدی را ایجاد کند؛ از جمله:
- خون ریزی. عفونت قارچی دستگاه تنفسی در هر دو فرم آسپرژیلوما و آسپرژیلوزیس مهاجم می‌توانند باعث خونریزی شدید و گاه کشنده در ریه‌های بیمار شود.
- عفونت سیستمیک. جدی‌ترین عارضه آسپرژیلوزیس تهاجمی انتشار عفونت به سایر قسمت‌های بدن، به خصوص مغز، قلب و کلیه‌های بیمار است. سرعت گسترش آسپرژیلوز مهاجم بسیار بالا بوده و حتی ممکن است کشنده باشد.
پیشگیری از آسپرژیلوزیس
چلوگیری از قرار گرفتن در معرض قارچ آسپرژیلوس تقریباً غیرممکن است، اما اگر بیمار عمل پیوند انجام داده باشد و یا تحت شیمی درمانی باشد، باید تلاش کند تا از مکان‌هایی که احتمال برخورد با قارچ بیشتر است، دوری کند؛ مانند ساختمان‌های در حال ساخت، گیاهان پوسیده و مکان‌های ذخیره غلات. اگر شما سیستم ایمنی ضعیفی دارید، پزشک ممکن برای به حداقل رساندن برخورد با قارچ آسپرژیلوس و سایر عوامل عفونی موجود در هوا، استفاده از ماسک صورت را توصیه کند.
تشخیص آسپرژیلوزیس
تشخیص آسپرژیلوما یا آسپرژیلوزیس تهاجمی ممکن است بسیار دشوار باشد. آسپرژیلوس در تمامی محیط‌ها عمومی وجود دارد اما شناسایی قارچ آسپرژیلوس از برخی از قارچ‌های خاص دیگر در زیر میکروسکوپ دشوار است. علائم آسپرژیلوزیس نیز به سایر بیماری‌های ریوی از جمله سل شباهت دارد.
به احتمال زیاد پزشک برای تشخیص علت علائم بیمار و تشخیص آزمایشگاهی آسپرژیلوس انجام یک یا چند تست زیر را درخواست خواهد داد:
- تصویربرداری. تصویر برداری با اشعه ایکس یا سی تی اسکن قفسه سینه معمولاً می‌تواند وجود توده قارچی (آسپرژیلوما) و همچنین علائم واضح آسپرژیلوزیس مهاجم و آسپرژیلوس ریوی حساسیتی (آسپرژیلوزیس برونکوپولمونری آلرژیک) را تشخیص دهد.
- آزمایش ترشحات تنفسی (بررسی خلط). در این تست برای تشخیص آزمایشگاهی آسپرژیلوس نمونه‌ای از خلط را رنگ آمیزی کرده و از نظر وجود رشته‌های آسپرژیلوس بررسی می‌کنند. سپس نمونه را در محیط كشت قرار داده و با کشت قارچ تشخیص انجام شده تایید می‌شود.
- آزمایش بافت و آزمایش خون. آزمایش پوستی نیز مانند آزمایش خلط و آزمایش خون ممکن است در تایید آسپرژیلوس ریوی حساسیتی مفید باشد. در آزمایش پوستی مقدار کمی از آنتی ژن قارچ آسپرژیلوس را در پوست ساعد بیمار تزریق می‌کنند. اگر خون بیمار حاوی آنتی بادی‌های ضد قارچ بود، در محل تزریق یک برآمدگی سخت و قرمز ظاهر خواهد شد. در آزمایش خون نیز پزشک به دنبال وجود میزان بالایی از آنتی بادی‌های خاصی است که نشان دهنده پاسخ آلرژیک هستند.
- انجام بیوپسی. در بعضی موارد، بررسی میکروسکوپی نمونه تهیه شده از بافت ریه یا سینوس‌های بیمار نیز ممکن است برای تایید تشخیص آسپرژیلوزیس تهاجمی ضروری باشد.
درمان آسپرژیلوزیس
درمان آسپرژیلوزیس بسته به نوع بیماری متفاوت خواهد بود. درمان‌های احتمالی شامل موارد زیر است:
- مشاهده. آسپرژیلوماهای ساده و تکی، اغلب نیازی به درمان ندارند و معمولاً داروها نیز در درمان این توده‌های قارچی به اندازه کافی موثر نیستند. آسپرژیلومایی که علامتی ایجاد نمی‌کنند، ممکن است توسط تصویر برداری با اشعه X از قفسه سینه مرتباً مورد بررسی قرار بگیرد. در صورت پیشرفت بیماری، ممکن است استفاده از داروهای ضد قارچ توصیه شود.
- کورتیکواستروئیدهای خوراکی. هدف اصلی در درمان آسپرژیلوز برونشی-ریوی آلرژیک جلوگیری از تشدید آسم یا سیستیک فیبروزیس است. بدین منظور، بهترین روش استفاده از داروهای کورتیکواستروئیدی خوراکی است. داروهای ضد قارچ یه تنهایی در درمان آسپرژیلوس ریوی حساسیتی مفید نیستند، اما ممکن است به منظور کاهش دوز استروئیدها و بهبود عملکرد ریه همراه با کورتیکواستروئیدها تجویز شوند.
- داروهای ضد قارچ. درمان استاندارد آسپرژیلوزیس تهاجمی ریوی استفاده از این داروهاست. موثرترین درمان نیز یک داروی ضد قارچی جدیدتر، به نام وریکونازول (voriconazole) با نام تجاری وی فند (Vfend) است. آمفوتریسین B نیز گزینه دیگر درمانیست. تمامی داروهای ضد قارچ می‌توانند عوارض جانبی جدی را از جمله آسیب کلیه و کبد در پی داشته باشند. امکان تداخل دارویی با سایر داروها نیز وجود دارد.
- عمل جراحی. از آن جا که داروهای ضد قارچ به راحتی نمی‌توانند به آسپرژیلوماها نفوذ کنند، اگر آسپرژیلوما باعث خونریزی ریه‌ها شود، عمل جراحی به منظور برداشتن توده قارچی اولین روش درمانی مورد استفاده خواهد بود.
- آمبولیزاسیون. این روش خونریزی ریوی ناشی از آسپرژیلوما را متوقف خواهد کرد. رادیولوژیست ماده‌ای را از طریق سوند به سمت شریانی که حفره ریوی درگیر را خون رسانی می‌کند، هدایت خواهد کرد. مواد تزریق شده سخت شده، جریان خون ورودی به آن ناحیه را مسدود کرده و خونریزی را متوقف می‌کند. این درمان به طور موقت کارآمد است، اما احتمالاً خونریزی دوباره وجود دارد.
آمادگی برای ویزیت پزشک
افرادی که به آسپرژیلوزیس مبتلا می‌شوند معمولاً از یک بیماری زمینه‌ای مانند آسم یا سیستیک فیبروزیس رنج می‌برند، یا به دلیل بیماری یا داروهای سرکوب کننده، سیستم ایمنی ضعیفی دارند. اگر علائم آسپرژیلوزیس را تجربه می‌کنید و در حال حاضر به دلیل بیماری خود تحت درمان هستید، با پزشک معالج خود تماس بگیرید. در برخی موارد، ممکن است هنگامی که شما برای تعیین وقت ویزیت تماس می‌گیرید، پزشک مراقبت اورژانسی پزشکی را توصیه کند.
اگر سیستم ایمنی ضعیفی دارید وعلائمی مانند تب غیر قابل توضیح، تنگی نفس یا سرفه خون را تجربه می‌کنید، به دنبال مراقبت‌های اورژانسی پزشکی باشید.
اگر پیش از مراجعه به پزشک زمانی برای آمادگی ویزیت در اختیار دارید، در ادامه اطلاعاتی که می‌تواند به شما کمک کند ارائه شده است.
شما چه کاری می‌تواندی انجام دهید
- از محدودیت‌های قبل یا بعد از ملاقات آگاه باشید. هنگام تعیین ویزیت، در مورد کارهایی که باید پیش از قرار ملاقات انجام دهید سوال کنید.
- اطلاعات پزشکی اصلی خود را یادداشت کنید. اگر می‌خواهید به پزشک جدیدی مراجعه کنید، خلاصه‌ای از سایر بیماری‌هایی که تحت درمان بوده‌اید، ویزیت‌های پزشکی اخیر و بستری بیمارستانی را ذکر کنید.
- تمام داروهای خود، ترجیحاً در بسته بندی اصلی خود، را همراه داشته باشید. اگر پزشک که قرار ویزیت با او دارید از سوابق پزشکی یا آزمایش‌های تصویربرداری قبلی شما اطلاعی ندارد، تلاش کنید تا یک نسخه از تمامی داروهای و نتیجه تصویر برداری‌ها را همراه داشته باشید.
- همراه با یکی از اعضای خانواده یا یکی از دوستان خود مراجعه کنید. آسپرژیلوزیس می‌تواند یک اورژانس پزشکی تلقی شود. به همین دلیل همراهی با کسی که بتواند تمام اطلاعات گفته شده را درک کرده و به یاد داشته باشد و در صورت نیاز به درمان فوری بتواند در کنار شما باشد، کمک کننده خواهد بود.
- سوالات خود را یادداشت کنید.
لیستی از سوالات برای خود تهیه کنید تا ویزیت پزشک بهترین بازدهی را داشته باشد. در مورد آسپرژیلوزیس برخی از سوالات اساسی که باید بپرسید عبارتند از:
- چه چیزی باعث بروز این علائم شده است؟
- چه علل احتمالی دیگری در توضیح علائم من وجود دارد؟
- به انجام چه آزمایشاتی نیاز دارم؟
- آیا نیاز است که در بیمارستان بستری شوم؟
- چه روش درمانی را پیشنهاد می‌کنید؟
- عوارض جانبی احتمالی داروهای تجویز شده چیست؟
- روند پاسخ به درمان را چگونه ارزیابی خواهید کرد؟
- آیا باید انتظهار بروز عوارض طولانی مدت را داشته باشم؟
- من بیماری دیگری نیز دارم (نام بیماری). چگونه می‌توانم به بهترین شکل هر دو عارضه را به خوبی مدیریت کنم؟
از پرسیدن سوالات دیگری که به ذهنتان می‌رسد اجتناب نکنید.
چه انتظاری از پزشک می‌رود
احتمالاً پزشک از سوالاتی مانند پرسش‌های زیر را از شما خواهد پرسید:
- چه علائمی دارید؟
- آیا به پزشک دیگری نیز مراجعه کرده‌اید؟
- علائم چه زمانی بروز یافتند؟
- شدت علائم شما به چه میزای بوده است؟ آیا به نظر می‌رسد که علائم تشدید شده‌اند؟
- آیا تب داشته‌اید؟
- آیا در تنفس خود مشکل دارید؟
- آیا سرفه خونی دارید؟
- چه مورد دیگری شما را نگران می‌کند؟
