پرتودرمانی داخلی که با نام براکی‌تراپی نیز شناخته می‌شود، روشی درمانی است که با استفاده از یک ایمپلنت رادیواکتیو در بدن، درون تومور یا نزدیکیِ آن انجام می‌شود.
قرارگیری ایمپلنت معمولا پروسه‌ای بدون درد است. با توجه به نوع سرطان و روش درمانی، ایمپلنت ممکن است دائمی یا موقتی باشد. پرتودرمانی امکان استفاده از دوزهای بالاتر پرتو را در یک منطقه‌ی کوچک‌تر فراهم می‌کند و این را می‌توان مهم‌ترین مزیت آن نسبت به پرتودرمانی خارجی دانست. انواع مختلفی از ایمپلنت وجود دارند از قبیل گلوله‌ای، دانه‌ای، روبانی، سیمی، سوزنی، کپسولی، بالونی و یا تیوبی. مهم نیست که از کدام نوع استفاده می‌کنید، تمامی آن‌ها در بدن، بسیار نزدکی به تومور و یا درون آن قرار داده می‌شود.
دسته‌بندی روش‌های پرتودرمانی داخلی به شکل زیر است:
- درون-حفره‌ای (intercavitary)، منبع رادیواکتیو درون حفره‌ای از بدن، مانند فضای درون رکتوم یا رحم قرار داده می‌شود.
- بینابینی (interstitial) درون یا در نزدیکی تومور، و نه درون حفرات بدن، جایگذاری می‌شود.
ایمپلنت‌ها چگونه درون بدن جایگذاری می‌شوند؟
این پروسه معمولا در بیمارستان، در اتاقی که نسبت به خروج تشعشعات مصون است، تحت نظارت تیم پزشکی انجام می‌شود.
بیمار تحت بیهوشی عمومی یا موضعی قرار گرفته و سپس با توجه به نوع سرطان و شدت آن، نوع ایمپلنت تعیین شده و به وسیله‌ی یک اپلیکاتور، که معمولا یک لوله‌ی فلزی یا آهنی است که کاتتر نامیده می‌شود، درون بدن قرار داده می‌شود.
در حین پروسه، برای پیدا کردن محل دقیق قرار دادن و جلوگیری از بروز خطا، از روش‌های مختلف تصویربرداری نظیر x-ray، MRI یا CT scan استفاده می‌شود.
پیش از قرار دادن، ایمپلنت درون کانتینرهایی قرار می‌گیرد که تشعشعات را درون خود حفظ می‌کند، بدین ترتیب سایر افراد از خطر حفظ می‌شوند. تیم جراحی و سایر افرادی که در اتاق عمل حضور دارند باید پوشش محافظت‌کننده‌ای را داشته باشند تا در هنگام خروج ایمپلنت از کانتینر، از تشعشع محافظت شوند.
نمونه‌ای از ایمپلنت‌های مورد استفاده در براکی‌تراپی
ایمپلنت‌ها چه مدت در محل قرار می‌گیرند؟
مدت زمانی که ایمپلنت درون بدن باقی می‌ماند به نوع براکی‌تراپی که بیمار دریافت می‌کند بستگی دارد؛ برخی ایمپلنت‌ها دائمی هستند، در حالی که برخی دیگر پس از چند دقیقه و یا چند روز خارج می‌شوند.
نوع ایمپلنت دریافتی نیز به نوع سرطان، محل و استیج آن، وضعیت سلامت کلی فرد و درمان‌هایی که تا زمان جراحی دریافت کرده‌است، بستگی دارد.
براکی‌تراپی با میزان دوزِ بالا (HDR۱)
براکی‌تراپی با میزان دوزِ بالا (HDR1) امکان تحت درمان قرارگرفتن بیمار تنها برای چند دقیقه پس از قرار گرفتن یک منبع رادیواکتیو قوی درون بدن را فراهم می‌کند. این منبع پس از چند دقیقه خارج می‌شود. این روش ممکن است برای چند روز تا چند هفته تکرار شود. ماده‌ی رادیواکتیو درون بدن باقی نمی‌ماند اما اپلیکاتور ممکن است باقی مانده، یا این‌که قبل از هر جراحی مجدداً جایگذاری شود.
براکی‌تراپی با میزان دوز پایین (LDR۲)
در براکی‌تراپی با میزان دوز پایین، مقادیری پایین‌تر از تشعشعات در مدت زمانی طولانی‌تر بر بدن بیمار اعمال می‌شود برخی ایمپلنت‌ها برای یک یا چند روز در بدن بیمار باقی می‌مانند؛ در این مدت، فرد باید در بیمارستان، در برخی مواقع در اتاق مخصوصی قرار گیرد. در صورتی که از ایمپلنت‌های بزرگتری استفاده شود، ممکن است نیاز باشد که تمام مدت در تخت، بدون حرکت، دراز بکشید.
برخی ایمپلنت‌های کوچک‌تر، نظیر ایمپلنت‌های گلوله‌ای یا دانه‌ای، در محل خود باقی مانده و هرگز خارج نمی‌شوند. پس از گذشت چند هفته، خود به خود پرتودهی‌شان متوقف می‌شود. اندازه‌ی این ایمپلنت‌ها در حد یک دانه‌ی برنج است و به ندرت مشکل و عوارضی جانبی ایجاد می‌کنند. درصورت استفاده از ایمپلنت‌های کوچک و دائمی و نبود مشلات جانبی، بیمار در همان روز می‌تواند به خانه بازگردد.
در حین عمل جراحی، فرد چه حسی خواهد داشت؟
با احتمال بالایی، بیمار در حین قرار دادن ایمپلنت احساس درد فراوانی نخواهد داشت. داروهایی که در این پروسه استفاده می‌شوند ممکن است بعد از جراحی سبب خواب‌آلودگی، ضعف و احساس بیماری در سیستم گوارش شوند؛ اما این عوارض جانبی مدت زیادی به طول نخواهند انجامید. در صورتی که اپلیکاتور در محل نگه داشته شود، ممکن است احساس ناراحتی در آن ناحیه وجود داشته باشد. در این صورت، داروهای مسکن می‌توانند مورد استفاده قرار گیرند.
در صورتی بروز حسی غیرطبیعی بهتر است با تیم درمانی در میان بگذارید.
پس از خارج کردن ایمپلنت‌های موقتی چه اتفاقی می‌افتد؟
در اکثر موارد برای خارج کردن ایمپلنت موقت یا اپلیکاتور، به بیهوشی نیاز نیست و در زمان بستری شدن فرد در بیمارستان اتفاق می‌افتد. ناحیه‌ی تحت درمان ممکن است تا زمانی بعد از جراحی حساس یا دردناک باشد اما تقریبا همه‌ی افراد می‌توانند به فعالیت روزمرهی خود پس از زمان کوتاهی بازگردند.
به خاطر داشته باشید که بدن شما تحت ریکاوری از پرتودرمانی قرار دارد، ممکن است به میزان خواب و استراحت بیشتری نسبت به سایر نیاز داشته باشید.
در صورت استفاده از ایمپلنت‌های دائمی چه اتفاقی می‌افتد؟
پس از زمان چند هفته یا چند ماه، ایمپلنت خود به خود پرتودهی را متوقف می‌کند. در صورتی که می‌خواهید از زمان دقیق توقف پرتوها با خبر باشید، با پزشک خود مشورت کنید. زمانی که پرتودهی متوقف شود، ایمپلنت فعالیت خود را از دست می‌دهد؛ ماندن آن در بدن بی‌خطر است و نیازی نیست که فرد برای خارج‌سازی آن‌ها تحت جراحی مجدد قرار گیرد.
آیا بیمار در حالتی که ایمپلنت را درون بدنش حمل می‌کند، خطری برای اطرافیان محسوب نمی‌شود؟
تحت جراحی رادیواکتیو داخلی قرار گرفتن به این معناست که بدن شما مقادیری از پرتو را از خود منتشر می‌کند. در صورتی که ایمپلنت شما موقتی است، در بیمارستان بستری خواهید شد و طی این زمان افراد بسیار کمی می‌توانند شما را ملاقات کنند. ممکن است رعایت فاصله با آنان نیز ضروری باشد؛ به‌علاوه زنان باردار و کودکان نیز اجازه‌ی ملاقات را نخواهند داشت. زمانی که ایمپلنت خارج شود، بدن شما دیگر تابشی از خود بروز نمی‌دهد.
در رابطه با ایمپلنت‌های دائمی نیز لازم است بدانید به تدریج، تابش اشعه توسط بدنتان کمتر و کمتر می‌شود و در زمان معینی به صفر می‌رسد. پرتودهی معمولا از مساحت زیادی انجام نمی‌شود و محدود به ناحیه‌ی تحت درمان است؛ به همین علت، قرارگیری سایر افراد در معرض تشعشع بسیار اندک است.
با این حال، تیم درمانی ممکن است دستورالعمل‌هایی با توجه به شرایط هر فرد، نظیر دورماندن از زنان باردار و کودکان را به بیمار بدهند.
پی‌نوشت
۱.High-dose-rate
۲.Low-dose-rate
