نفروپاتی دیابتی نوعی عارضه‌ی کلیوی ناشی از دیابت نوع ۱ و ۲ می‌باشد. این عارضه، بیماری کلیوی دیابتی نیز نامیده می‌شود. نزدیک به ۴۰ درصد افراد مبتلا به دیابت، در نهایت دچار این عارضه می‌شوند. نفروپاتی دیابتی قابلیت معمول کلیه‌ها را در ارتباط با دفع مواد زاید و مایعات اضافی بدن، تحت تاثیر قرار می‌دهد. بهترین راه پیش‌گیری یا به تأخیر انداختن نفروپاتی دیابتی، داشتن روش زندگی سالم همراه با درمان دیابت و فشار خون است.
این عارضه در طول چندین سال، سیستم فیلتری ظریف کلیه‌ها را از کار می‌اندازد. درمان زودهنگام، پیشرفت بیماری را متوقف یا سرعت آن را کم می‌کند؛ همچنین، احتمال بروز عوارض را نیز کاهش می‌دهد. بیماری کلیوی ممکن است به نارسایی کلیه منجر شود؛ در واقع نارسایی کلیه، آخرین مرحله‌ی بیماری کلیوی است. در این مرحله، گزینه‌های درمانی شامل دیالیز و پیوند کلیه می‌باشند.
نشانه‌ها
در اولین مراحل نفروپاتی دیابتی، معمولا نشانه‌ی مشخصی وجود ندارد. نشانه‌های مراحل آخر بیماری، شامل موارد زیر می‌باشند:
- دشوارتر شدن کنترل فشار خون
- وجود پروتئین در ادرار
- تورم پاها، مچ پاها، دست‌ها یا چشم‌ها
- تکرر ادرار
- نیاز کمتر به انسولین و داروهای دیابتی
- گیج‌شدن و دشواری تمرکز
- فقدان اشتها
- حالت تهوع و استفراغ
- خارش مزمن
- خستگی
زمان مراجعه به پزشک
در صورت تجربه‌ی هر یک از علائم بیماری کلیوی، باید به پزشک مراجعه کرد. در صورت ابتلا به دیابت به منظور بررسی وجود یا عدم وجود پروتئین در ادرار، سالانه برای آزمایش ادرار باید به پزشک خود مراجعه کنید. این آزمایش به تعیین کیفیت عملکرد کلیه‌ها، کمک می‌کند.
دلایل
تخریب عروق خونی کلیه‌ها و دیگر سلولهای کلیوی توسط دیابت، نفروپاتی دیابتی ایجاد می‌کند.
کلیه‌ها چگونه کار می‌کنند؟
کلیه‌ها شامل میلیون‌ها کلافه‌ی عروقی کوچک تحت عنوان گلومرول بوده که مواد زاید را از خون پاک‌سازی می‌کنند. آسیب شدید این عروق خونی منجر به نفروپاتی دیابتی، کاهش عملکرد کلیه و نارسایی کلیوی می‌گردد.
دلایل نفروپاتی دیابتی
نفروپاتی دیابتی یکی از عوارض شایع دیابت نوع ۱ و ۲ می‌باشد. قند خون بالای مرتبط با دیابت درمان نشده، در طول زمان باعث پرفشاری خون می‌شود. این عامل نیز به نوبه‌ی خود با افزایش فشار در سیستم‌های فیلتری ظریف کلیه، منجر به تخریب کلیه‌ها می‌گردد.
عوامل خطر
عوامل متعددی خطر نفروپاتی دیابتی را افزایش می‌دهند. از جمله‌ی این عوامل موارد زیر را می‌توان نام برد:
- دیابت نوع ۱ و ۲
- قند خون بالا (هیپرگلیسمی) که کنترل آن دشوار باشد
- فشار خون بالا (هیپرتانسیون) که کنترل آن دشوار باشد
- سیگار کشیدن و ابتلا به دیابت به صورت هم‌زمان
- کلسترول خون بالا و ابتلا به دیابت به صورت هم‌زمان
- سابقه‌ی خانوادگی دیابت و بیماری کلیوی
عوارض
عوارض نفروپاتی دیابتی ممکن است طی چندین ماه یا چندین سال بروز کنند. این عوارض شامل موارد زیر می‌باشند:
- احتباس مایعات در بدن که منجر به تورم پاها و بازوها، فشار خون بالا و ادم ریوی (تجمع مایع در ریه) می‌شود
- هیپرکالمی (افزایش ناگهانی میزان پتاسیم خون)
- بیماری‌های قلبی-عروقی و احتمالا سکته مغزی
- رتینوپاتی دیابتی (تخریب عروق خونی شبکیه)
- کم‌خونی
- زخم پا، اختلال در نعوظ، اسهال و دیگر عوارض مرتبط با آسیب اعصاب و عروق خونی
- عوارض بارداری خطرناک برای مادر و جنین
- آسیب غیرقابل‌برگشت کلیه‌ها و در نهایت نیاز به دیالیز یا پیوند کلیه
تشخیص
پزشک در ارتباط با علائم و نشانه‌ها از بیمار سوال کرده، معاینه‌‌‌ی فیزیکی انجام داده و سابقه‌ی پزشکی بیمار را بررسی می‌کند. در مرحله‌ی بعدی، بیمار ممکن است به متخصص کلیه (نفرولوژیست) یا متخصص دیابت و غدد (اندوکرینولوژیست) ارجاع داده شود. برای تشخیص ابتلا به بیماری کلیوی دیابتی، انجام آزمایش‌های خاصی از قبیل موارد زیر موردنیاز است:
- آزمایش‌های خون: در صورت ابتلا به دیابت، انجام آزمایش‌های خون به منظور بررسی وضعیت کلی بیمار و کیفیت عملکرد کلیه‌ها، توصیه می‌شود.
- آزمایش‌های ادرار: نمونه‌های ادرار، اطلاعاتی در ارتباط با عملکرد کلیه‌ها و سطح پروتئین موجود در ادرار فراهم می‌کنند. سطح بالای پروتئینی تحت عنوان میکروآلبومین در ادرار، نشان‌دهنده‌ی تاثیر بیماری دیابت بر روی کلیه‌ها است.
- روش‌های تصویربرداری: پزشک ممکن است تصویربرداری با اشعه‌ی X یا سونوگرافی را برای ارزیابی ساختار و اندازه‌ی کلیه‌ها توصیه کند. همچنین برای تعیین کیفیت گردش خون کلیوی بیمار، احتمالا انجام CT اسکن یا تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI) موردنیاز باشد. در برخی موارد، سایر روش‌های تصویربرداری نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند.
- آزمایش عملکرد کلیوی: در این روش پزشک با آزمایش آنالیز کلیوی، ظرفیت فیلتری کلیه‌های بیمار را بررسی می‌کند.
بیوپسی کلیه: در این روش پزشک برای برداشتن نمونه به منظور بررسی آزمایشگاهی، از سوزن نازکی استفاده می‌کند. سوزن بیوپسی وارد پوست شده و معمولا توسط یکی از ابزارهای تصویربرداری از جمله سونوگرافی، هدایت می‌شود.
- بیوپسی کلیوی (نمونه‌برداری از کلیه): ممکن است پزشک، نمونه‌برداری از بافت کلیوی را پیشنهاد کند. در این روش، بی‌حسی موضعی انجام شده و سپس از سوزن نازکی برای برداشت نمونه از بافت کلیه استفاده می‌شود. در مرحله‌ی بعدی، نمونه زیر میکروسکوپ بررسی می‌گردد.
درمان
اولین قدم در درمان نفروپاتی دیابتی، درمان دیابت و در صورت نیاز فشار خون بالا است. با مدیریت صحیح قند خون و فشار خون بالا، می‌توان از اختلال در عملکرد کلیه و دیگر عوارض پیش‌گیری کرده و یا بروز آن‌ها را به تاخیر انداخت.
داروها
برنامه‌ی درمانی در اولین مراحل بیماری، داروهای متعددی را شامل می‌شود؛ از جمله این داروها، داروهایی هستند که به موارد زیر کمک می‌کنند:
- کنترل فشار خون بالا: داروهایی تحت عنوان مهارکننده‌های آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE inhibitors) و مسدودکننده‌های گیرنده‌ی آنژیوتانسین II با نام اختصاری ARBs، برای درمان فشار خون بالا مورد استفاده قرار می‌گیرند. استفاده‌ی هم‌زمان از هر دونوع این داروها، به علت افزایش عوارض جانبی توصیه نمی‌شود. هدف درمانی از این داروها، رسیدن فشار خون به میزان ۱۴۰/۹۰ میلی‌متر جیوه یا کمتر است.
- مدیریت قند خون بالا: داروهای متعددی به کنترل قند خون در افراد مبتلا به نفروپاتی دیابتی کمک می‌کنند. هدف درمانی از این داروها، رسیدن به سطح میانگین هموگلوبین A1C به کمتر از ۷ درصد است.
- کاهش کلسترول بالا: داروهای کاهش‌دهنده‌ی کلسترول تحت عنوان استاتین‌ها، برای درمان کلسترول بالا و کاهش پروتئین موجود در ادرار استفاده می‌شوند.
- تأمین سلامت استخوان: داروهایی که به مدیریت تعادل کلسیم و فسفات کمک می‌کنند، در حفظ سلامت استخوان‌ها موثر می‌باشند.
- کنترل پروتئین موجود در ادرار: داروهایی که معمولا سطح پروتئین آلبومین موجود در ادرار را کاهش داده و به عملکرد کلیه بهبود می‌بخشند.
پزشک همچنین ممکن است انجام آزمایش‌هایی را در فواصل زمانی مشخص، برای پی‌گیری ثبات یا پیشرفت بیماری توصیه کند.
درمان بیماری کلیوی دیابتی پیشرفته
در صورتی که بیماری به سمت نارسایی کلیوی (مرحله‌ی آخر بیماری کلیوی) پیش‌روی کند، پزشک تمرکز بر درمان‌هایی را توصیه می‌کند که جایگزین عملکرد کلیه‌ها شده و احساس راحتی بیشتری به بیمار می‌بخشند. گزینه‌های این نوع درمان شامل موارد زیر می‌باشند:
- دیالیز: این روش درمانی، راهی برای دفع مواد زاید و مایعات اضافی از بدن می‌باشد. دو نوع اصلی دیالیز (همودیالیز و دیالیز صفاقی) وجود دارد. استفاده از همودیالیز شایع‌تر از نوع دیگر بوده و برای انجام آن، مراجعه به مرکز دیالیز و اتصال به دستگاه کلیه‌ی مصنوعی به میزان ۳ بار در هفته موردنیاز است. هر جلسه‌ی درمان با این روش، بین ۳ تا ۵ ساعت به طول می‌انجامد. دیالیز صفاقی را در منزل نیز می‌توان انجام داد.
پیوند کلیه: طی جراحی پیوند کلیه، کلیه‌ی فرد دهنده در قسمت پایین شکم بیمار قرار گرفته و عروق خونی کلیه‌ی جدید به عروق خونی قسمت تحتانی شکم، دقیقا بالای یکی از پاها، متصل می‌شود. حالب کلیه‌ی جدید نیز به مثانه متصل می‌گردد. مگر در صورت بروز عوارض، کلیه‌های خود فرد در جای خود باقی می‌مانند.
- پیوند کلیه: در برخی موارد بهترین گزینه، پیوند کلیه یا پیوند کلیه-پانکراس می‌باشد. در صورتی که پزشک و بیمار تصمیم به انجام پیوند کلیه داشته باشند، بیمار از لحاظ داشتن شرایط لازم برای جراحی ارزیابی می‌شود.
- مدیریت علائم: اگر بیمار قصد انجام دیالیز یا پیوند کلیه نداشته باشد، امید به زندگی فرد تنها چند ماه خواهد بود. در چنین شرایطی، تنها درمان‌های مناسب برای احساس راحتی بیمار توصیه می‌شود.
درمان‌های احتمالی در آینده
در آینده ممکن است درمان‌های احیاکننده برای افراد مبتلا به نفروپاتی دیابتی صورت گیرد. این روش‌های درمانی، به کند کردن سرعت آسیب کلیوی و برگشت آن کمک خواهند کرد. به عنوان مثال، در نظر برخی محققان اگر دیابت فردی را در آینده با روش‌هایی مثل پیوند سلولهای جزیره‌ای پانکراس یا درمان با سلولهای بنیادی بتوان درمان کرد، عملکرد کلیوی فرد بهبود می‌یابد. علاوه بر این، محققان در حال آزمایش سلولهای بنیادی و درمان‌های جدید متعددی بر روی افراد مبتلا به نفروپاتی دیابتی هستند.
سبک زندگی و درمان‌های خانگی
سبک زندگی صحیح می‌تواند از اهداف درمانی حمایت کند. بسته به موقعیت بیمار، عملکرد کلیه‌ها و سلامت کلی فرد، رفتارهای زیر می‌توانند کمک‌کننده باشند:
- فعال بودن در بیشتر روزهای هفته: با مشورت پزشک، سعی کنید در بیشتر روزهای هفته حداقل ۳۰ دقیقه فعالیت فیزیکی داشته باشید.
- تنظیم رژیم غذایی: در ارتباط با محدودیت مصرف سدیم، انتخاب غذاهای دارای میزان کم پتاسیم و محدودیت در مصرف پروتئین، با متخصص رژیم غذایی مشورت کنید.
- ترک کردن سیگار: در صورت کشیدن سیگار، در ارتباط با روش‌های ترک آن با پزشک مشورت کنید.
- حفظ تناسب اندام: در صورت نیاز به کاهش وزن، در مورد روش‌های این امر با پزشک خود صحبت کنید. اغلب روش‌های کاهش وزن شامل افزایش فعالیت فیزیکی روزانه و کاهش کالری مصرفی می‌باشند.
- مصرف روزانه‌ی آسپیرین: در ارتباط با مصرف روزانه‌ی آسپیرین با دوز کم، از پزشک خود سوال کنید.
- آگاهی: پزشکانی را که از سابقه‌ی ابتلای شما به نفروپاتی دیابتی آگاه نیستند، از این موضوع باخبر کنید. آن‌ها می‌توانند با استفاده از آزمایش‌های پزشکی مبتنی بر رنگ (از جمله آنژیوگرام و اسکن پرتونگاری کامپیوتری) در ارتباط با حفظ کلیه‌های شما از آسیب بیشتر، اقدام کنند.
در صورت ابتلا به عفونت ادراری بلافاصله پی‌گیری کرده تا در اسرع وقت درمان شوید.
کنار آمدن و حمایت
در صورت ابتلا به نفروپاتی دیابتی، اقدامات زیر به کنار آمدن شما با بیماری کمک می‌کنند:
- با سایر افراد مبتلا به دیابت و بیماری کلیوی، ارتباط برقرار کنید: در ارتباط با گروه‌های حمایتی موجود در منطقه‌ی خود از پزشک‌تان سوال کرده یا از سازمان‌هایی مانند اتحادیه‌ی بیماران کلیوی آمریکا، سازمان ملی کلیوی یا سازمان کلیوی آمریکا در ارتباط با گروه‌های موجود در منطقه‌ی خود، اطلاعات کسب کنید.
- سعی کنید به زندگی عادی خود ادامه دهید: در صورت وجود شرایط با انجام دادن کارهایی که از آن‌ها لذت می‌برید و ادامه‌ی فعالیت شغلی، سعی کنید از زندگی عادی خود فاصله نگیرید. این کار به کنار آمدن شما با احساس ناراحتی ناشی از تشخیص بیماری، کمک می‌کند.
- با افراد مورداعتماد خود صحبت کنید: زندگی کردن با نفروپاتی دیابتی احتمالا استرس‌زا می‌باشد؛ حرف زدن از احساسات‌تان می‌تواند در این رابطه موثر واقع شود. احتمالا دوست یا فردی در خانواده‌تان وجود دارد که شنونده‌ی خوبی برای صحبت‌های شما است. حتی ممکن است حرف زدن با رهبر روحانی نیز در این راستا کمک‌کننده باشد. همچنین می‌توانید از پزشک خود برای ارجاع به یک مشاور یا مددکار اجتماعی کمک بخواهید.
پیش‌گیری
برای کاهش خطر بیماری کلیوی دیابتی، اقدامات زیر را می‌توان پیش گرفت:
- دیابت خود را درمان کنید: با درمان موثر دیابت، می‌توان از بیماری کلیوی دیابتی پیش‌گیری کرده یا بروز آن را به تاخیر انداخت.
- فشار خون بالا یا دیگر شرایط پزشکی خود را مدیریت کنید: در صورت ابتلا به فشار خون بالا یا دیگر موارد افزایش‌دهنده‌ی خطر بیماری کلیوی، برای کنترل آن‌ها با پزشک خود مشورت کنید. از پزشک خود در ارتباط با آزمایش‌های موجود برای بررسی علائم احتمالی آسیب کلیوی، سوال کنید.
- در ارتباط با داروهایی که بدون نسخه به فروش می‌رسند، به دستورات درج شده بر روی آن‌ها توجه داشته باشید: به هنگام استفاده از مسکن‌های بدون نسخه، مانند آسپیرین، ایبوپروفن (ادویل، موترین IB و …) و استامینوفن (تیلنول و …)، از دستورات درج شده بر روی بسته‌بندی آن‌ها پیروی کنید. در افراد مبتلا به بیماری دیابتی کلیوی، مصرف این مسکن‌ها می‌تواند آسیب کلیوی در پی داشته باشد.
- تناسب اندام خود را حفظ کنید: در صورت داشتن وزن مناسب سعی کنید با داشتن فعالیت فیزیکی در اغلب روزهای هفته، آن را حفظ کنید. اگر به کاهش وزن نیاز داشته باشید، در ارتباط با راهکارهای موجود از پزشک خود سوال کنید. در بیشتر موارد، افزایش فعالیت فیزیکی و کاهش کالری مصرفی پیشنهاد می‌شود.
- سیگار نکشید: کشیدن سیگار می‌تواند به کلیه‌ها آسیب وارده کرده و آسیب موجود را تشدید کند. اگر به کشیدن سیگار عادت دارید، در ارتباط با روش‌های موجود برای ترک آن با پزشک مشورت کنید. گروه‌های حمایتی، مشاوره و مصرف دارو از راهکارهای موجود در این زمینه می‌باشند.
