اوفورکتومی نوعی جراحی است که برای برداشت هر دو یا یکی از تخمدان‌ها انجام می‌گیرد. تخمدان‌ها اندام‌های بادامی‌شکلی هستند که در طرفین رحم واقع در لگن قرار می‌گیرند. این اندام‌ها حاوی تخمک بوده و هورمون‌های تنظیم‌کننده‌ی چرخه‌ی قاعدگی را تولید می‌کنند. در صورتی که طی اوفورکتومی هر دو تخمدان برداشته شود، اوفورکتومی دو طرفه نامیده می‌شود؛ اما اگر تنها برداشت یکی از تخمدان‌ها صورت گیرد، اوفورکتومی یک‌طرفه است.
دستگاه تناسلی زنانه
موارد استفاده
اوفورکتومی احتمالاً در موارد زیر انجام می‌گیرد:
- آبسه‌ی لوله‌ای-تخمدانی: کیسه‌ی پر از چرکی که در لولهی رحم یا تخمدان دیده می‌شود.
- سرطان تخمدان
- اندومتریوز
- تومورها یا کیست‌‌های خوش‌خیم (غیرسرطانی) تخمدان
- برای کاهش خطر بروز سرطان تخمدان یا سرطان پستان در افراد در معرض خطر بالا
- پیچ‌خوردگی تخمدان
سرطان تخمدان
اوفورکتومی در ترکیب با دیگر پروسه‌ها
اوفورکتومی ممکن است به‌تنهایی صورت گیرد؛ اما اغلب به‌عنوان بخشی از یک جراحی بسیار کامل‌تر برای برداشت رحم (هیسترکتومی۱) در زنان یائسه انجام می‌شود. در افرادی که در معرض خطر بالای سرطان تخمدان قرار دارند، به‌دلیل اشتراک خون‌رسانی، اوفورکتومی معمولاً در ترکیب با جراحی برداشت لولهی رحمی مجاور (سالپینگِکتومی۲) انجام گرفته و در چنین شرایطی پروسه‌ی مذکور سالپینگو-اوفورکتومی۳ نامیده می‌شود.
در هیسترکتومی جزئی (تصویر بالا، سمت چپ) تنها رحم برداشته شده و سرویکس (گردن رحم) دست‌نخورده باقی می‌ماند. در هیسترکتومی کامل (تصویر بالا، سمت راست) رحم و سرویکس با هم برداشته می‌شوند؛ هم‌چنین ممکن است جراح، تخمدان‌ها و لوله‌های فالوپ را نیز خارج کند(تصویر پایین).
خطرات
اوفورکتومی پروسه‌ای به‌نسبت ایمن است؛ اگرچه در ترکیب با هر جراحی دیگری، خطرات احتمالی وجود دارد. از جمله خطرات این جراحی موارد زیر را می‌توان نام برد:
- خون‌ریزی
- عفونت
- آسیب اندام‌های مجاور
- گسیختگی تومور و انتشار سلول‌های سرطانیِ بالقوه
- باقی‌ماندن سلول‌های سرطانی که باعث بروز علائمی هم‌چون درد لگن در دوران قبل از یائسگی می‌شود (سندرم بقایای تخمدانی۴)
- عدم امکان بارداری طبیعی در صورت برداشت هر دو تخمدان
خطرات یائسگی پیش از موعد
اگر هر دو تخمدان قبل از یائسگی برداشته شوند، فرد مذکور یائسگی پیش از موعد را تجربه می‌کند. در این شرایط، عدم تولید هورمون‌های تخمدانی (استروژن و پروژسترون)، عوارض زیر را در پی خواهد داشت:
- علائم و نشانه‌های یائسگی از جمله گُرگرفتگی و خشکی واژن
- افسردگی یا اضطراب
- بیماری قلبی
- اختلالات حافظه
- کاهش میل جنسی
- پوکی استخوان
- مرگ زودهنگام
مصرف دُز پایین داروهای جایگزین هورمونی پس از جراحی تا سن ۵۰ سالگی، احتمالاٌ عوارض مذکور را کاهش می‌دهد؛ اما این روش نیز خطرات خاص خود را دارد. در این ارتباط، با پزشک خود مشورت کنید.
آماده‌سازی
ضمن آماده‌سازی بیمار برای این جراحی، پزشک موارد زیر را معمولاً درخواست می‌کند:
- نوشیدن محلولی در روز قبل از جراحی به‌منظور پاک‌سازی روده‌های بیمار
- عدم مصرف مواد‌غذایی و محدودیت در نوشیدنی‌ها از روز قبل از جراحی
- قطع مصرف داروهای خاص
- انجام تست‌های تصویربرداری مانند سونوگرافی و برش‌نگاری کامپیوتری (CT اسکن) با هدف کمک به طرح‌ریزی پروسه توسط جراح
آمادگی برای بستری‌شدن در بیمارستان
بیمار پس از اوفورکتومی معمولاً به مدت چندین روز در بیمارستان بستری می‌شود. این مدت به پروسه‌ی انجام‌شده و دلیل انجام جراحی بستگی دارد. در این ارتباط، از پزشک خود سؤال کنید. بهتر است موارد زیر را برای این مدت از قبل آماده کنید:
- لباس و کفش راحتی
- وسایل شخصی مانند مسواک
- کتاب یا مجله برای عدم خستگی در گذر زمان
آمادگی برای ناباروری
اگر بیمار قصد فرزندآوری داشته باشد، باید در ارتباط با گزینه‌های موجود با پزشک خود مشورت کند. در برخی موارد، اوفورکتومی یک‌طرفه بوده و تنها یکی از تخمدان‌ها برداشته می‌شود؛ درنتیجه، تخمدان دیگر می‌تواند چرخه‌های قاعدگی را هم‌چنان تنظیم کرده و امکان بارداری طبیعی را فراهم کند. در صورت انجام اوفورکتومی دوطرفه با باقی‌ماندن رحم، فرد می‌تواند با تکنیک‌های کمک‌باروری، باردار گردد. در این ارتباط بهتر است از پزشک خود بخواهید تا شما را به یک متخصص باروری ارجاع دهد.
انتظارات
حین پروسه
برای جراحی اوفورکتومی، بی‌هوشی صورت گرفته و بیمار طی جراحی، هوشیار نیست. اوفورکتومی در دو روش قابل انجام است:
- لاپاروتومی: در این روش جراح برای دسترسی به تخمدان‌ها، برشی طولانی در ناحیه‌ی پایینی شکم ایجاد می‌کند. سپس با جداسازی تخمدان از منشأ خون‌گیری و بافت اطراف، آن را از بدن خارج می‌کند.
اوفورکتومی لاپاروسکوپیک
- جراحی نسبتاً تهاجمیِ لاپاروسکوپیک: در این روش، جراح سه یا چهار برش بسیار کوچک در شکم ایجاد کرده و از طریق یکی از برش‌ها، لوله‌ای با دوربین کوچک و از طریق سایرین، ابزار خاص جراحی را وارد می‌کند. با استفاده از دوربین، ویدئویی بر روی مانیتور اتاق عمل برای هدایت ابزار جراحی پخش می‌شود. هر تخمدان از منشأ خون‌گیری و بافت اطراف خود جدا شده و در کیسه‌ی کوچکی قرار داده می‌شود. سپس این کیسه از طریق یکی از برش‌ها از شکم خارج می‌گردد. اوفورکتومی لاپاروسکوپیک در برخی موارد به کمک ربات انجام می‌گیرد. حین جراحی رباتیک، جراح از مانیتور سه‌بعدی و دسته‌های کنترل برای حرکت دادن دقیق ابزار جراحی استفاده می‌کند.
باز، لاپاروسکوپیک یا رباتیک بودن این جراحی به شرایط بیمار بستگی دارد. اوفورکتومی لاپاروسکوپیک یا رباتیک معمولاً ریکاوری سریع‌تر، درد کم‌تر و مدت زمان بستری کوتاه‌تری دارند؛ اما این پروسه‌ها برای هر کسی مناسب نبوده و در برخی موارد، جراحی لاپاروسکوپیک ممکن است حین جراحی به نوع باز آن تغییر یابد.
پس از پروسه
پس از اوفورکتومی:
- بیمار مدت زمانی را برای رفع کامل بی‌هوشی در اتاق ریکاوری سپری می‌کند.
- سپس به اتاقی در بخش مربوطه منتقل شده و بر اساس پروسه‌ی انجام گرفته، چند ساعت تا چند روز در بخش بستری می‌شود.
- برای کمک به روند بهبودی، بهتر است در سریع‌ترین زمان ممکن بیمار از جا برخیزد.
نتایج
مدت زمان لازم برای برگشت بیمار به فعالیت‌های عادی روزانه، به شرایط بیمار از جمله علت جراحی و نوع انجام آن بستگی دارد. بیشتر افراد می‌توانند ۶ ماه پس از جراحی، به همه‌ی فعالیت‌های قبلی خود ادامه دهند. برای بیمارانی که تحت جراحی لاپارسکوپیک یا رباتیک قرار می‌گیرند، مدت زمان مذکور کوتاه‌تر است؛ حتی به میزان دو هفته پس از جراحی. در ارتباط با محدودیت‌های موجود در ورزش، رانندگی، برقراری رابطه‌ی جنسی و سطح فعالیت‌های کلی خود، با جراح مشورت کنید.
