شوک پس از سانحه یا PTSD نوعی اختلال روانی، که در اثر وقوع اتفاقی هولناک –تجربه کردن یا شاهد ماجرا بودن- بروز می‌یابد. علائم شامل یاداوری اتفاق، کابوس ، اضطراب شدید و افکار غیرقابل کنترل در مورد حادثه است. اغلب افرادی که تجربه‌ی سختی را پشت سر گذاشته‌اند به صورت موقت دچار مشکلاتی خواهند شد؛ اما با گذر زمان و مراقبت‌های مناسب، به طور معمول بهبود می‌یابند. اما اگر علائم شدت یابند و به مدت ماه‌ها یا سال‌ها به طول انجامیده و زندگی روزمره را مختل کنند، نشانه‌ی PTSD خواهند بود. درمان مناسب پس از بروز علائم شوک، در کاهش مشکلات و بهبود عملکرد، حیاتی خواهد بود.
علائم
علائم اختلال شوک پس از سانحه، ممکن است در طول ۱ ماه پس از اتفاق بروز یافته یا حتی تا چندین سال بعد نیز علائم مشهود نشوند. این علائم زندگی اجتماعی و شغلی فرد را شدیدا مختل کرده و حتی ممکن است، انجام کارهای روزمره زندگی را ناممکن کنند.
علائم PTSD به صورت کلی در ۴ دسته طبقه‌بندی می‌شوند: افکار ناخوانده، اجتناب، تغییرات منفی در خلق و تفکر و تغییر در واکنش‌های فیزیکی و احساسی. علائم در طول زمان و از فردی به فرد دیگر متفاوت خواهند بود.
افکار ناخوانده
علائم افکارناخوانده شامل:
- خاطرات آزارهنده‌ی ناخواسته و عود کننده از اتفاق
- خاطرات زنده
- کابوس‌ها و خواب‌های ناراحت‌کننده در ارتباط با رخداد
- غم شدید یا واکنش فیزیکی نسبت به چیزی که یاداور آن اتفاق است
اجتناب
علائم اجتناب شامل:
- سعی برای اجتناب از فکر کردن یا سخن گفتن در مورد اتفاق
- اجتناب از مکان‌ها، فعالیت‌ها و افرادی که یاداور آن رخداد هستند
تغییرات منفی در خلق و تفکر
علائم تغییرات منفی خلقی و تفکر شامل:
- افکار منفی در ارتباط با خود، محیط اطراف یا دیگران
- ناامید نسبت به آینده
- اختلال حافظه، شامل عدم توانایی در یاداوری جوانب مهم اتفاق
- ناتوانی در برقراری رابطه‌ی نزدیک با دیگران
- احساس جدایی از خانواده و دوستان
- لذت نبردن از فعالیت‌های مورد علاقه
- نداشتن احساسات مثبت
- بی‌حسی
تغییر در واکنش‌های فیزیکی و احساسی
علائم تغییر در واکنش‌های فیزیکی و احساسی یا انگیختگی شامل:
- به راحتی یکه خوردن و ترسیدن
- همیشه آماده‌ی خطر بودن
- فعالیت‌های خطرناک مثل سوءمصرف الکل یا راندن اتوموبیل با سرعت بالا
- اختلال در خوابیدن
- اختلال در تمرکز
- حساس بودن، به راحتی عصبانی شدن و واکنش‌های خشن
- احساس گناه و شرم
برای بچه‌های ۶ سال و کوچک‌تر علائم شامل:
- نمایش دادن جوانب اتفاق ناخوشایند در بازی
- خواب‌های ترسناک که می‌تواند شامل جوانب مختلف اتفاق باشد یا نباشد
شدت علائم
شدت علائم PTSD در طول زمان متفاوت خواهد بود. علائم در صورت تجربههای استرس آفرین یا اتفاقات یاداوری‌کننده، شدت می‌یابند.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم
اگر به مدت بیش از ۱ ماه احساسات و افکار ناراحت‌کننده‌ی شدیدی را در ارتباط با اتفاقی دردناک تجربه می‌کنید، و تمام موارد بالا کنترل زندگی را با مشکل مواجه کرده‌اند، به یک متخصص مراجعه کنید. درمان مناسب از شدت یافتن علائم PTSD جلوگیری می‌کند.
افکار خودکشی
اگر خودتان یا فرد دیگری افکاری با مضمون خودکشی در ذهن دارد؛ سریعا یکی از اقدامات زیر را انجام دهید:
- صحبت و نزدیک شدن به دوستان نزدیک یا کسی که به او عشق می‌ورزید
- صحبت با عالمان مذهبی ادیان خود
- تماس با اورژانس اجتماعی به شماره‌ی ۱۲۳
- مراجعه به پزشک و روان‌شناس
دلایل
شوک پس از سانحه در اثر شاهد بودن اتفاقی با خطر مرگ حتمی، مصدومیت شدید یا آزار جنسی بروز می‌یابد. پزشک‌ها در حال حاضر به دلیل اصلی این عارضه پی نبرده‌اند. PTSD ممکن است در اثر مجموعه‌ای از موارد زیر بروز یابد:
- تجربههای استرس‌آفرین، شامل شدت و میزان تروما‌های زندگی
- اختلالات روانی ارثی، سابقه‌ی خانوادگی اضطراب و افسردگی
- جوانب ارثی شخصیت؛ که معمولاخوی نامیده می‌شود
- چگونگی تنظیم عصبی هورمون‌های مترشحه در شرایط استرس
عوامل خطر
افراد در تمامی سنین می‌توانند در خطر PTSD باشند. اما برخی از فاکتور‌ها شما را بیشتر در خطر قرار خواهد داد:
- داشتن تجربهای سخت یا طولانی‌مدت از حادثه‌ای هولناک
- تجربهای سخت در سال‌های ابتدایی زندگی مثل پرخاش در کودکی
- شغلی که فرد را بیشتر در موقعیت‌های آزاردهنده قرار می‌دهد مثل جنگ
- سوء‌استفاده مواد و الکل
- حمایت ناکافی از سوی خانواده و دوستان
- داشتن بستگان خونی مبتلا به اختلالات روانی مثل اضطراب و افسردگی
انواع حوادث
معمول‌ترین اتفاقاتی که باعث بروز PTSD می‌شوند شامل:
- جنگ
- پرخاش فیزیکی در کودکی
- سوءاستفاده‌ی جنسی
- ضرب و شتم
- مورد تهدید قرار گرفتن با سلاح
- تصادف
اتفاقات بسیار دیگری نیز ممکن است PTSD ایجاد کند مانند؛ آتش، حوادث طبیعی، زورگیری، دزدی، سقوط هواپیما، شکنجه، آدم‌ربایی، بیماری‌های صعب‌العلاج یا لاعلاج، حمله‌ی تروریستی و دیگر موارد اتفاقات تهدیدکننده‌ی زندگی.
مشکلات
شوک پس از سانحه نشاط را از میان می‌برد و انجام اعمال مختلف روزانه را با مشکل مواجه می‌کند. PTSD خطر دیگر اختلالات روانی را نیز افزایش می‌دهد؛ مانند:
- افسردگی و اضطراب
- سوءاستفاده‌ی مواد و الکل
- مشکل در غذا خوردن
- اقدام به خودکشی
پیش‌گیری
- بسیاری از افراد پس از اتفاقات دردناک علائم شبه PTSD هم‌چون؛ فکر کردن بدون وقفه به اتفاق، ترس، اضطراب، خشم، افسردگی و احساس گناه را تجربه می‌کنند اما اغلب این علائم طولانی مدت نخواهند بود.
- کمک و حمایت از شدت یافتن علائم جلوگیری خواهد کرد؛ که می‌تواند از جانب خانواده و دوستان یا روان‌شناس باشد. برای برخی مراجعه به علمای روحانی مؤثرتر خواهد بود.
- حمایت از جانب دیگران از پناه بردن به راهکارهای خطرناکی هم‌چون اعتیاد، جلوگیری خواهد کرد.
تشخیص
- آزمایش‌های فیزیکی؛ برای پیدا کردن اختلالات پزشکیِ عامل این بیماری
- سنجش روانی، بررسی علائم و اتفاق یا اتفاقات عامل این اختلال
- استفاده از معیارهای تشخیصی و راهنمای آماری اختلال روانی
برای تشخیص شوک پس از سانحه، لازم است فرد به صورت شخصی اتفاقی هولناک و پرخاش را تجربه کرده یا شاهد اتفاق بوده باشد، موارد مختلف ایجادکننده شامل:
- به صورت مستقیم شخصا چنین تجربهای داشته‌اید.
- شاهد ماجرا بوده‌اید
- از نزدیکانتان چنین تجربهای داشته است.
- دائما با موارد مشابه مواجه می‌شوید.
مادربزرگ من تصادف کرده و سی تی مغز هم انجام داده و مشکلی نداشته ولی کاملا حرکات یک بچه ی ۶ ساله رو انجام میده و بی تابی میکنه انقدی رفتاراش غیر عادی هست که انگار به مغزش ضربه خورده یا حالت روانی خودش رو از دست داده دائما سرم و لباس خودش رو میکنه و کلی نا آرامی میکنه این ممکنه از شوک تصادف باشه؟؟؟