انواع نیش‌زدگی و نحوه‌ی درمان و پیشگیری از آن‌ها

نیش زدگی، سوراخ شدن و یا پاره شدن بخشی از پوست است که بسیار آزار دهنده می‌باشد. برخی از حشرات به هنگام دفاع از خود و برخی نیز برای تغذیه، نیش می‌زنند. آنها معمولا قبل از نیش زدن، فورمیک اسید را وارد بدن می‌کنند که باعث تاول، التهاب، قرمزی، تورم، درد، خارش و سوزش می‌گردد. واکنش نسبت به انواع نیش زدگی به نوع حشره و سیستم دفاعی فرد بستگی دارد. نیش کک، پشه و مایت یا هیره، بیشتر از درد، باعث خارش می‌شوند. در این مطلب با انواع نیش زدگی و واکنش سیستم ایمنی نسبت به ان و درمان آن‌ها بحث خواهیم کرد.

کدام حشرات نیش می‌زنند؟

اثرات نیش زدگی از سوزش ملایم تا واکنش وخیم متفاوت است. در شمال ایالات متحده و کانادا، حشراتی که نیش می‌زنند عبارتند از:

• مایت رخت‌خواب
• کک
• مگس اصطبل
• پشه دو بال
• پشه ریز
• پشه
• کنه

در ایالات جنوبی، پشه‌های خاکی نیز باعث نیش زدگی می‌شوند. عنکبوت‌ها جزو حشرات نیستند، ولی می‌توانند نیش بزنند.

افراد، واکنش‌های متفاوتی نسبت به نیش از خود نشان می‌دهند. نیش حشرات در برخی‌ها، تاول کوچکی ایجاد می‌کند که بعد از چند روز از بین می‌رود ولی در بعضی از افراد، مشکلات جدی به وجود می‌آورد. عفونت‌های بعد از نیش، باعث قرمزی، گرمی و ضخیم شدن پوست ناحیه‌ی اطراف آن شده و مایع بی‌رنگی از آن خارج می‌گردد. خاراندن و کندن پوست محل نیش زدگی، ممکن است عفونت ایجاد کرده و پوست حالت چرمی به خود بگیرد که این فرایند، Lichenification نام دارد.

افرادی که در فضاهای باز کار می‌کنند بیشتر در معرض نیش‌زدگی قرار دارند. در آب و هوای سرد،ریسک بی‌ماری‌های منتقله از حشرات پایین است. با این حال، دمای هوا نزدیک خط استوا بالاست که ریسک بیماری‌هایی نظیر مالاریا، بیماری خواب، تب دانگ و بیماری نالشی از ویروس زیکا را بالا می‌برد.

واکنش‌های بدن نسبت به انواع نیش زدگی

جای نیش، معمولا سوراخ ریزی روی پوست است که گاها پر از مایع شده و گاهی قابل مشاهده نیست. ممکن است اطراف این ناحیه، دچار عفونت شده و متورم شده باشد. محل نیش حشرات معمولا بعد از چند روز از بین می‌رود و نیازری به مداخلات پزشکی وجود ندارد.

بعضی از افراد نسبت به نیش حشرات آلرژی دارند که ممکن است باعث ایجاد علائم زیر شوند:

• راش‌ها و لکه‌های پوستی منتشره به سراسر بدن
• مشکلات تنفسی
• درد قفسه سینه
• کرامپ‌های عضلانی
• سرگیجه و غش
• حالت تهوع
• ضربان قلب بالا
• خارش شدید پوستی
• ویزینگ یا گرفتگی قفسه سینه هنگام تنفس
• تورم شدید در نواحی مثل لب و زبان

این علائم به مداخلات فوری پزشکی نیاز دارند.

بعضی از افراد در مواجهه‌ی دوم با نوع خاصی از حشرات، واکنش شدیدتری از خود نشان می‌‎دهند، زیرا پانها نسبت به بزاق حشرات حساس هستند. عفونت‌های متعاقب نیش زدگی، منجر به موارد زیر می‌گردند:

• چرک در حوالی محل نیش
• غدد لنفاوی متورم
• تب
• ضعف و بی حالی
• علائم شبه آنفولانزا

چند روز بعد از نیش زدگی، پاپولی خارش دار یا کهیر ایجاد می‌شود که معمولا بعد از چند بار، افراد نسبت به بزاق حشرات ایمن می‌شوند. واکنش‌های آلرژیک غالبا فقط چند ساعت به طول می‌انجامند، ولی گاهی می‌توانند تا چند ماه باقی بمانند که در این صورت، مراجعه به پزشک الزامی است.

نیش عنکبوتیان

عنکبوت‌ها از خانواده‌ی حشرات نیستند، اما جزو انواع نیش زدگی دسته بندی می‌شوند. نیش ناشی از برخی عنکبوت‌ها، برای انسان‌ها به شدت خطرناک است. به طور مثال، عنکبوت قهوه‌ای به هنگام نیش زدن، درد زیادی ندارد، ولی تدریجا باعث تخریب بافت و درد شدید می‌شود. محل نیش قرمز شده و بعد از ۸ ساعت، درد غیرقابل تحملی ایجاد می‌کند. تاولی پر از مایع در محل نیش ایجاد شده و بعد از سایش، اسکاری عمیق و بزرگ بر جای می‌گذارد.

گاهی اوقات، این زخم‌ها بدون عوارض از بین می‌روند، اگرچه بعضی از آنها عفونت گسترده‌‎ی باکتریایی ایجاد می‌کنند. علائم شا‌مل تب، بی خوابی، حالت تهوع و راش می‌باشند. مرگ ناشی از انواع نیش عنکبوت قهوه‌ای نادر است، ‌اما اغلب در کودکان رخ می‌دهد. در صورت مواجهه با نیش این عنکبوت و بروز علائم قرمزی و تورم، باید به پزشک مراجعه کرد.

عنکبوت بیوه‌ی سیاه، سمی‌ترین عنکبوت موجود در آمریکا است؛ با این وجود چندان کشنده نیست. نیش ناشی از آن مثل فرورفتن سوزن در پوست می‌باشد. تورم خفیف و لکه‌های قرمز در ساعات اول، و درد شدید و سفتی، چند ساعت بعد از نیش زدگی بروز می‌کند. فرد ممکن است به علائم تب و لرز، حالت تهوع و درد شدید شکمی نیز دچار شود.

هر کسی که توسط بیوه‌ی سیاه نیش زده شده و علائم درد شکمی و سفتی پوست داشته باشد، باید به اورژانس مراجعه کند. با توجه به وخامت علائم و میزان سم وارد شده به بدن، پزشکان تصمیم می‌گیرند که از پادزهر استفاده کنند.

انواع نیش زدگی ناشی از حشرات

نیش کنه

نیش کنه معمولا بیشتر از سه هفته طول نمی‌کشد اما اگر بخشی از قسمت های دهان کنه داخل پوست باقی بماند، علايم مدت بیشتری ادامه می‌یابند. کنه ها اغلب در چمنزارها و محل زندگی گوزن‌ها وجود دارند. نیش کنه دردناک نیست، ولی جای نیش متورم می‌شود. کنه‌ها عامل بیماری لایم، تب کوه‌های راکی، بابسیوزیس، ارلیکیوزیس است. این بیماری‌ها مشکلات فراوانی برای افراد به وجود می‌آورند.

نیش پشه

نیش ناشی از پشه، پاپول‌هایی کوچک و خارش دار و گاها پر از مایع ایجاد می‌کنند. نیش پشه باعث انتقال بیماری‌هایی نظیر مالاریا، زیکا، تب دانگ، تب زرد و انسفالیت می‌شود.

نیش کک

نیش کک در عرض ۵ تا ۳۰ دقیقه متورم شده و در عرض ۱۲ تا ۲۴ ساعت، پاپولی سفت و سخت ایجاد می‌کند. افرادی که انواع نیش زدگی حساسیت دارند، بعد از نیش کک به مدت یک هفته یا بیشتر، دچار خارش شدید می‌گردند. کک‌ها باعث انتقال بیماری تیفوس، یرسینیا پپتیس و طاعون می‌شوند.

نیش خرمگس

خر مگس‌ها نیش دردناکی دارند. نیش خرمگش ممکن است با علایم زیر همراهی داشته باشد:

• سرگیجه
• خارش جشم و لب‌ها
• کوفتگی
• ضعف عمومی بدن
• راش‌ها و کهیر و لکه‌های پوستی
• گرفتگی قفسه سینه موقع تنفس

نیش خرمگس مدت زیادی برای درمان نیاز دارد، زیرا خرمگش به هنگام نیش زدن، پوست را کاملا سوراخ می‌کند.

نیش ساس

نیش ساس‌های ابتدایی معمولا باعث بروز واکنش نمی‌شوند، ولی افرادی که نسبت به نیش زدگی آلرژی دارند، واکنش شدیدی از خود نشان می‌دهند. ساس‌های رخت خواب از مشکلات جامع سلامت هستند. برای خلاص شدن از دست ساس‌ها، شستن ملافه‌ها و لباس‌ها در آب داغ و ضدعفونی کردن تشک خواب است.

نیش پشه خاکی

\پشه‌های خاکی، حشرات ریزی هستند که اغلب در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری وجود دارند. آنها حدود ۳ میلیمتر طول دارند و به رنگ‌های قهوه‌ای، طلایی و خاکستری دیده می‌شوند. در گذشته، این پشه‌ها در آمریکا وجود نداشتند، اما اکنون بیماری‌های ناشی از آنها در ایالت‌های جنوبی دیده می‌شود. افراد همچنین به هنگام مسافرت یا خدمت نظامی در خارج کشور، دچار نیش زدگی ناشی از پشه خاکی می‌گردند.

نیش پشه خاکی بسیار دردناک بوده و خارش شدیدی ایجاد می‌کند. محل نیش زدگی ممکن است ورم کرده و زخم ایجاد شود. این پشه عامل بیماری لیشمانیازیس و ویروس Heartland را انتقال می‌دهد. لیشمانیازیس، یک بیماری جدی است که با توجه به نوع آن, منجر به زخم پوستی، تب، کاهش گلبول‌های سفید خون می‌گردد.

ریسک فاکتورها

احتمال انواع نیش زدگی به نوع محیط زندگی بستگی دارد. منابع اصلی کک گزیدگی، شامل حیوانات خانگی، جوامع پرجمعیت با سطح بهداشت پایین و لانه‌های پرندگان می‌باشد. سکونت در خانه‌ای که به مدت طولانی خالی بوده است، کک‌های خوابیده را به زندگی برمی‌گرداند! ساس‌های رخت‌‌خواب از ساکنین وفادار وسایل و اثاثیه خانه هستند، خصوصا خانه‌های قدیمی اجاره‌ای و هتل‌هایی با کیفیت پایین؛ در تشک خواب، لباس‌ها و حوله‌ها وجود دارند. بعضی از مردم به دلیل مقتضای شغلی خود در معرض نیش زدگی توسط حشرات و یا گازگرفتگی توسط موجودات جونده قرار دارند.

تشخیص

تشخیص انواع نیش زدگی آسان است، ولی یک فرد فقط زمانی به پزشک مراجعه می‌کند که علائم غیرقابل تحمل بروز کنند.

درمان انواع نیش زدگی

یک واکنش خفیف در برابر نیش زدگی معمولا بعد از چند روز بهبود می‌یابد. کمپرس آب سرد روی محل نیش زدگی، مسکن‌های خوراکی، پماد استروئید و پماد بیحس کننده، راه حل موقت برای بهبود علائم ناشی از نیش است.

گاهی اوقات، آنتی‌هیستامین نیز کمک کننده است که این مواد را بدون نسخه‌ی پزشک
(OTC) می‌توان تهیه کرد. اگر بدن فردی واکنش شدیدی از خود نشان دهد، باید آنتی‌هیستامین، مسکن و استروئید خوراکی تجویز شود.

افراد می‌توانند خارش و قرمزی پیرامون محل نیش زدگی را با کورتیکواستروئید‌های خوراکی نظیر پردنیزولون در مان کنند. خاراندن و کندن پوست آن ناحیه، باعث ورود باکتری و بروز عفونت در بدن می‌گردد. در صورت بدتر شدن علائم و عدم بهبود انها، مراجعه به یک متخصص پوست الزامی است.

اگر نیش زدگی ناشی از کک، کنه و یا ساس است، باید محل دقیق آلودگی را مشخص کرد. اگر این حشرات در بدن حیوانات خانگی وجود داشته باشند، حیوان مورد نظر باید تحت درمان و محل زندگی آن در خانه، مورد انگل زدایی قرار بگیرد. وجود ساس در خانه، به معنی فراخوانی یک شرکت کنترل آفات برای انگل زدایی خانه است. برای پیشگیری از نیش ساس، ملافه‌ها و فرش‌های خانه هر از چندگاهی با آب گرم شسته شده و بالش‌ها و تشک‌ها ضدعفونی شوند.

نیش کنه

برای کاهش ریسک ابتلا به بیماری‌هایی نظیر بیماری لایم، از بین بردن کنه‌ها لازم است. برای زدودن کنه از پوست، با استفاده از یک موچین، کنه را گرفته و به صورت مستقیم از داخل پوست به بیرون کشیده شود، بدون اینکه بخشی از ان در پوست باقی بماند. به هیچ عنوان نباید کنه را فشار داده و یا چرخاند، زیرا باعث شکسته شدن بدن آن شده و بخش‌هایی از کنه داخل پوست باقی می‌ماند. استفاده از بنزین، الکل و کبریت برای جداسازی کنه از بدن کارساز نیست.

بعد از جداسازی کنه، دست‌ها و محل نیش زدگی با آب و صابون شسته شده و ضدعفونی شود. خاراندن محل نیش کنه، ریسک بروز عفونت و تورم را افزایش می‌دهد. نیش کنه اغلب بعد از ۲ تا ۳ هفته بهبود می‌یابد.

اگر راش‌هایی در نواحی زیربغل، کشاله ران و روی ران ایجاد شود و یا فرد علائمی شبه انفولانزا را تجربه کند، مراجعه به پزشک الزامیست تا درمان آنتی بیوتیکی برای جلوگیری از بیماری لایم صورت گیرد.

عوارض انواع نیش زدگی

اگر محل نیش زدگی خارانده شده و زخم ایجاد شود، عفونت ثانویه مثل سلولیت، لنفانژیت، زردزخم یا Impetigo رخ می‌دهد. برای درمان اینم وارد از آنتی بیوتیک استفاده می‌شود.

بورلیا بورگدورفری، باکتری عامل بیماری لایم است. در بدن فرد بیمار، کهیرهای منتشر شونده بروز می‌کند. در صورت عدم درمان این بیماری، مننژیت، فلج عصب صورت، رادیکولوپاتی و در موارد نادر، انسفالیت رخ می‌دهد. آسیب مفصلی و آرتروز و مشکلات قلبی نیز ممکن است ایجاد شود.

انواع مختلف پشه‌ها، بیماری‌های متفاوتی را منتقل می‌کنند، مثل ویروس West Nile و مالاریا.

پیشگیری از انواع نیش زدگی

برای پیشگیری از انواع نیش زدگی خصوصا در آب و هوار گرم، اقدامات زیر کمک کننده است:

• استفاده از توری و پرده‌های محافظ پنجره
• دوری از محیط‌های جنگلی و چمنزارها
• پرهیز از آرایش‌های غلیظ و لباس‌هایی با رنگ روشن
• استفاده از سرپوش برای سطل‌های زباله
• پوشیدن لباس‌های آستین بلند و شلوار‌های بلند و کلاه مناسب
• بررسی ظروف و اماکن دارای آب راکد؛ که محل مناسبی را برای رشد پشه‌ها فراهم می‌کند.

مقابله با حشرات

قبل از استفاده از آفت‌کش‌های شیمیاییپ، مرکز حفاظت از محیط زیست یا (EPA) باید ترکیبات تشکیل‌دهنده‌ی آفت‌کش‌ها را بررسی کند. آفت‌کش‌ها را می‌توان با رعایت نکات ایمنی، در محیط باز و حتی بر روی لباس‌ها و تشک و بالش استفاده کرد.

استفاده از آفت‌کش در کودکان زیر ۱۰ سال ممنوع است؛ مگر اینکه کمتر از ده‌درصد حاوی
DEET باشد. روغن اکالیپتوس نیز برای دفع حشرات موثر است، ولی نباید در کودکان زیر ۳ سال استفاده شود.

آفت‌کش‌ها نباید با پوست دست‌ها، چشم و روی زخم‌ها نقاط حساس بدن تماس داشته باشد. در صورت استفاده‌ی همزمان از ضدآفتاب و آفت‌کش، ابتدا باید ضدآفتاب استفاده شود.

به تازگی خطوط تولید لباس‌ها و کفش‌ها و تجهیزات مسافرتی، پرمترین را در این محصولات به کار می‌برند که حشرات را از خود دور می‌کند. افرادی که زیاد مسافرت می‌کند، باید از قبل آب و هوای مقصدشان را چک کرده و اقدامات لازم را برای پیشگیری از انواع نیش زدگی و بروز عفونت، اجام دهد.

ادارات بهداشت محلی و مقامات پارک می توانند اطلاعات مربوط به مناطق آلوده به کنه را ارائه دهند. اگر فردی مجبور است یک منطقه آلوده به کنه برود، باید در مرکز مسیر حرکت کند تا از تماس با پوشش گیاهی جلوگیری شود.