این روزها همه در مورد داروی کرونا می‌پرسند. با توجه به گستردگی شیوع کرونا ویروس جدید، و آمار مرگ و میر نگران‌کننده‌ی آن برای یک بیماری با ظاهری شبیه به سرماخوردگی؛ زمین در تب و تاب پیدا کردن داروی کرونا است. روزانه اخبار گوناگونی در شبکه‌های رسمی و کانال‌های مجازی منتشر می‌گردد. اخیراً از دارویی به نام اکتمرا (Actemra) سخن به میان آمده. می‌گویند که اکتمرا با توجه به مکانیسم اثری که دارد، می‌تواند در درمان کرونا یا کووید ۱۹ مؤثر باشد. در این مقاله به بررسی اثربخشی اکتمرا به عنوان داروی کرونا می‌پردازیم.
آیا مفهومی به نام داروی کرونا وجود دارد؟
بیماری کرونا یا کووید ۱۹ در اثر آلودگی به ویروسی از خانواده‌ی کروناویریده با نام پذیرفته شده‌ی SARS-CoV-2 ایجاد می‌شود. عدد ۲ در نام این ویروس نشان می‌دهد که ویروس کرونا قبل از این هم وجود داشته است. واقعیت مسئله این است که تا پیش از این، کرونا به شکل‌گیری دو مورد همه‌گیری خطرناک به نام‌های سارس و مرس منجر شده. اما این دو بیماری علی‌رغم شدت بالاتری که داشتند، شیوع بسیار کم‌تری نسبت به کووید ۱۹ نشان داده بودند.
پیشنهاد دکتر مجازی: واکسن کرونا چه زمانی ساخته می‌شود؟
حال کرونا ویروس جدید با ساختمان ژنتیکی به مراتب متفاوت‌تر، ظهور کرده تا ما را مجاب به یافتن و یا ساختن داروی کرونا بکند. دارویی که علی‌رغم مطرح بودن ویروس به عنوان عامل بیماری، بتواند عوارض ناشی از کرونا را کاهش دهد.
داروی اکتمرا را با آنتی‌بیوتیک اشتباه نگیریم
ویروس قطعه‌ی کوچکی از ماده‌ی ژنتیکی (RNA یا DNA) است، که در خارج از بدن میزبان غیرفعال بوده، و پس از ورود به درون سلول، معنا و مفهوم پیدا می‌کند. ویروس کرونا هم از این قائده مستثنا نیست، و نخواهد بود.
امروزه دیگر همگی می‌دانیم که داروها در برابر ویروس‌ها بی‌تأثیرند، و عملاً درمانی به نام درمان سرماخوردگی یا درمان کرونا وجود خارجی ندارد. اما ذات مجازی ویروس – در مقایسه با باکتری و تک‌سلولی‌ها – در بیماری‌زایی، باعث نخواهد شد که ما در درمان این قبیل از بیماری‌ها ناتوان باشیم. کرونا ویروس بلافاصله پس از ورود به دهان، بینی یا چشم باعث بیماری‌زایی نمیشود، بلکه باید با اتصال به مولکول‌های خاصی در سطح سلول‌های هدف، وارد آن‌ها شود. این یکی از مراحلی است که می‌توان با تجویز دارو در پیش‌روی موفقیت‌آمیز کرونا اختلال ایجاد کرد؛ بدون آن که بخواهیم مستقیماً با ویروس وارد مبارزه شویم.
پیشنهاد دکتر مجازی: ویروس کرونا با بدن ما چه می‌کند؟
با توجه به این نکته، داروی کرونا یا درمان کرونا – یا هر چیز دیگری که می‌خواهیم آن را صدا کنیم – مفهوم چندان دقیقی نیست؛ اما زمانی که با یک ویروس سرسخت طرف هستیم، هیچ قرفی نمی‌کند که مفهوم داشته باشد، یا خیر. ما همه به دنبال داروی کرونا هستیم، و باید آن را پیدا کنیم.
آیا داروی اکتمرا داروی کرونا است؟
ما پیش از این در مورد پروتکل یا گایدلاین تشخیص و درمان کرونا صحبت کرده بودیم. بر اساس این پروتکل، برای مبتلایان قطعی با علائم شدید بیماری، از رویکرد سه/چهار دارویی استفاده می‌شود. نام‌هایی مانند تامیفلو یا اسلتامیویر و حتا دارویی مثل هیدروکسی کلروکین – یا همان کلروکین – در این بین دیده می‌شود.
اگر در چند ماه گذشته درگیر آنفلوانزا بوده‌اید، حتما نام اسلتامیویر برای‌تان آشناست، و قطعاً برای پیدا کردن آن دردسرهای بسیاری را به جان خریده‌اید. ولی از پیدا کردن تامیفلو مهم‌تر، مرحله‌ای بود که باید با سختی به مراتب بیشتر در خانه استراحت می‌کردید تا بیماری سیر طبیعی خود را طی کند.
با یک حساب سرانگشتی می‌توان نتیجه‌گیری کرد که کرونا هم مثل ویروس آنفلوانزا، با استراحت و حمایت درمان می‌شود، و داروهای مورد استفاده در درمان کرونا با هدف تخفیف دادن شدت علائم بیماری و دست انداختن به مکانیسم تکثیر، رهاسازی و اتصال کرونا ویروس به گیرنده‌های سلولی مهم، تجویز می‌گردند.
تکثیر ویروس مرحله‌ای حیاتی است که بار هنگفتی برای سلول میزبان به همراه خواهد داشت. در این مرحله، سلول میزبان تلاش می‌کند به روش‌های گوناگون پیام‌هایی را به سلول‌های مجاور و دستگاه ایمنی مخابره کند تا وارد عمل شوند. این درست همان مرحله‌ای است که اکتمرا می‌تواند به عنوان داروی کرونا وارد عمل شود.
داروی اکتمرا دقیقاً چه کار می‌کند؟
گفته می‌شود یکی از کلیدی‌ترین مکانیسم‌های بروز عوارض سیستمیک کووید ۱۹ آزاد شدن مولکول‌های پیام‌رسانی به نام سیتوکین (cytokine) است. سیتوکین‌ها خانواده‌ی بسیار بزرگی هستند که به عنوان رابط میان سلول آلوده یا آسیب‌دیده یا حتا سالم با سلول‌های دستگاه ایمنی عمل می‌کنند. حال اگر بدن در تولید سیتوکین زیاده‌روی کند، وضعیتی به نام سندرم آزادسازی سیتوکین (Cytokine Release Syndrome) بروز می‌یابد. CRS با علائم سیستمیک شدید خود را نشان می‌دهد؛ وضعیتی که در شماری از مبتلایان به بیماری کرونا (شکل شدید) دیده می‌شود. اتفاقاً همین بیماران هستند که نیاز به داروی کرونا و مداخله‌ی فوری دارند.
اکتمرا یا توسیلیزومب (Tocilizumab) دارویی است که تا به امروز در درمان بیماری‌های خودایمن نظیر روماتوئید آرتریت و سایر اختلال‌های مفصلی مشابه (با ماهیت خودایمن) به کار می‌رفته. این دارو مهارکننده اینترلوکین ۶ است. اینترلوکین ۶ از جمله سیتوکین‌هایی است که هم نقش ضدالتهابی و هم نقش پیش‌التهابی دارد. آن چیزی که برای ما اهمیت پیدا می‌کند، نقش پیش‌التهابی آن در هنگام ترشح شدن از سلول‌های عضلانی صاف موجود در دیواره‌ی رگ‌های خونی است، که در نهایت به بروز تب منجر می‌شود. در وضعیت‌هایی که بدن تحت تنش‌های شدید قرار می‌گیرد، آزادسازی کورتیزول به درون خون باعث ترشح بیشتر اینترکولین ۶ می‌شود.
همه‌ی این‌ها فرآیندهایی هستند که توسط ویروس کرونا تحریک می‌گردند. بنابراین، اکتمرا شاید بتواند به عنوان یکی از بازوهای مؤثر در درمان کرونا مورد استفاده قرار بگیرد.
آیا اکتمرا به عنوان داروی کرونا در درمان کرونا مورد استفاده قرار خواهد گرفت؟
باید گفت که مورد استفاده قرار گرفته است. کمیسیون بهداشت چین مدتی قبل از اثربخشی اکتمرا در بیماران فاز حاد کرونا خبر داده است، که با وضعیت بالینی وخیم بستری بوده‌اند. سازمان غذا و داروی آمریکا نیز تا پیش از به استفاده از اکتمرا در درمان طوفان سیتوکینی یا CRS چراغ سبز نشان داده است. به دلیل بحرانی بودن وضعیت همه‌گیری، شاید بهتر باشد به جای منتظر ماندن برای گزارش نتایج کارآزمایی‌های دیگر، دست به کار شد.
می‌دانیم که کارآزمایی‌های مربوط به بیماری کووید ۱۹ یک آزمایش بالینی آینده‌نگرانه نیست که محققان با خیال راحت در مراکز درمانی آن را انجام دهند. کارآزمایی درمان کرونا در دنیای واقعی در بیمارستان‌هایی اتفاق می‌افتد که دیگر آن ظاهر شیک و پیک تلویزیونی را ندارند! اما باید توجه داشت که به دلیل در دست نبودن شواهد محکم بالینی بر اثربخشی قطعی اکتمرا در درمان کرونا با علائم حاد، این دارو را در حال حاضر با احتیاط تنها برای بیمارانی می‌توان تجویز کرد که وضعیت بالینی وخیمی دارند.
بنا بر گزارش‌های غیررسمی در داخل کشور، گروهی از پزشکان در اصفهان نتایج امیدبخشی از تأثیر اکتمرا در درمان کرونا به دست آورده‌اند.
داروی کرونا یا داروی اکتمرا چقدر هزینه خواهد داشت؟
توسیلیزوماب نیز مانند سایر آنتی‌بادی‌های مونوکلونال از قسمت بالایی برخوردار است. هر ویال ۱۰ میلی‌لیتری از آمپول اکتمرا با قیمتی در حدود ۱۲۰۰ دلار به فروش می‌رسد. با این حال، در صورتی که اکتمرا در داخل کشور تولید گردد، هزینه‌های تمام شده‌ی آن برای مصرف‌کننده بسیار کم‌تر از این ارقام خواهد بود.
حال که با داروی اکتمرا – یا یکی از داروهای کرونا – آشنا شدیم، و دانستیم که چه میوه‌ی دست‌نیافتنی (حداقل در حال حاضر) است، اقدام عاقلانه برای همه‌ی ما این خواهد بود که با رعایت حداقل‌های بهداشتی (ماسک و دست‌کش) و یا حداقل‌های انسانی (ماندن در خانه) به زنجیره‌ی پیشگیری از کرونا ملحق شویم تا شاید هرگز به اکتمرا یا هر مورد دیگر از داروی کرونا نیاز پیدا نکنیم.
برای آشنایی به اصول اولیه‌ی بهداشتی در برابر ویروس کرونا می‌توانید به این مطلب در دکتر مجازی مراجعه کنید.
