پاراسومنیا یا خواب پریشی چیست؟
خواب پریشی نوعی اختلال خواب محسوب می‌شود که باعث ایجاد حرکات و رفتار‌های غیرعادی حین خواب می‌شود. این رفتار غیر طبیعی ممکن است در هر یک از مراحل خواب اتفاق بیفتد، مانند مرحله انتقال از مرحله بیداری و هوشیاری به خواب (یا برعکس).
پاراسومنیا در فرد می‌تواند به صورت راه رفتن، حرف زدن یا حرکات نامتعارف بروز کند. فرد در ظاهر بیدار به نظر می‌رسد اما واقعیت این است که او هوشیار نیست! و پس از بیداری چیزی از این لحظات به یاد نخواهد آورد.
با این که اختلال خواب پریشی رایج می‌باشد، اما این پدیده مانع از یک خواب آرام می‌شود. همچنین فردی که دچار این اختلال می‌شود خواب راحت را از اطرافیان می‌گیرد.
به علاوه باید اشاره شود که در برخی موارد خواب پریشی می‌تواند خطرناک باشد زیرا فرد کاملا از اطراف خود بی‌خبر است. پاراسومنیا گاها برخی عوارض جانبی مربوط به سلامت فرد را نیز به دنبال دارد، مانند استرس روانی.
به مانند دیگر اختلالات خواب، پاراسومنیا نیز قابل درمان می‌باشد. در این مقاله در مورد علل خواب پریشی، انواع و راه‌های درمانی آن بحث می‌شود، ادامه مطلب دنبال کنید.
انواع خواب پریشی
برخی از انواع خواب پریشی در نیمه اول خواب اتفاق می‌افتند، مانند مرحله حرکت نسبتا آرام چشم‌ها حین خواب. دیگر انواع این اختلال مراحل دیگر خواب رخ می‌دهند، مثل مرحله خواب رم و … .
خواب گردی
در خواب گردی یا راه رفتن در خواب (somnambulism) ، همانطور که از اسمش پیداست فرد حین خواب راه می‌رود و می‌تواند در این حین حرف بزند و یا برخی از فعالیت‌های نرمال روزمرگی خود را انجام دهد. این نوع از اختلال رایج می‌باشد.
اغلب، افراد خواب گردی را در اواخر خواب شبانه تجربه می‌کنند اما این اختلال ممکن است طی چرت‌های روزانه نیز رخ دهد.
حرف زدن در خواب
یکی از اختلالات خواب رایج، حرف زدن در خواب است که «somniloguy» نام دارد و فرد در خواب حرف می‌زند. حرف زدن فرد می‌تواند از مِن و مِن کردن تا یک گفت و گو کامل را شامل شود.
برخلاف خواب گردی، حرف زدن در خواب می‌تواند در هر کدام از مراحل خواب رخ دهد اما وقتی که خواب فرد سبک‌تر است، بهتر می‌توان فهمید او چه می‌گوید.
ناله در خواب
کاتاترنیا همان نالیدن با صدای بلند در خواب است. این اتفاق زمانی می‌افتد که نفس شما به آرامی و عمیقا خارج می‌شود. ناله کردن حین خواب ممکن است شامل هر یک از موارد زیر شود:
- صدای خور خور مانند
- زمزمه نسبتا بلند
- صدای کراکینگ بم
ناله‌های خواب معمولا با صدای خروپف اشتباه گرفته می‌شود ولی نکته اینجاست علت ناله‌های خواب برخلاف خرناس مشکلات تنفسی نمی‌باشد.
کابوس‌های شبانه
کابوس‌ها خواب‌های شدیدا آزاردهنده‌ای هستند که باعث ایجاد خشم، اضطراب و ترس در فرد می‌شود. اگر این کابوس‌ها بار‌ها تکرار شوند، به یک اختلال شبانه تبدیل می‌شوند.
دیدن کابوس می‌تواند خوابیدن را نیز برای شما سخت کند. در برخی مواقع فرد ممکن است چندین کابوس را در یک شب تجربه کند. کابوس‌ها عموما طی مرحله رم خواب رخ می‌دهد، درست جایی که احتمال خواب دیدن بیشتر است.
هراس شبانه
هراس شبانه یا هراس خواب زمانیست که فرد ناگهانی با حالت ترس و پریشانی از خواب می پرد. این حالت هراس از ۳۰ ثانیه تا ۵ دقیقه در فرد باقی می‌ماند.
هراس شبانه همچنین می‌تواند با گریه، فریاد، بالا رفتن ضربان قلب، تعریق و فلاشینگ پوست نیز همراه باشد. تفاوت هراس شبانه با کابوس این است که اولا این نوع اختلال خواب در مرحله REM رخ نمی‌دهد و اینکه معمولا با رویا و خواب دیدن همراه نمی‌باشد.
شب ادراری
خیس کردن تخت خواب یا همان شب ادراری نوعی اختلال است که در آن فرد زمان خوابیدن ادرار می‌کند. این اختلال بیشتر بین کودکان، خصوصا کودکان زیر ۶ سال شایع‌تر است.
شب ادراری معمولا به دنبال پر بودن مثانه بیشتر از ظرفیت طبیعی خودش رخ می‌دهد. در برخی مواقع علت خواصی برای ادرار شبانه یافت نمی‌شود در حالی در برخی افراد علت آن، عفونت مجاری ادراری است.
گیجی پس از بیداری شدن
در این اختلال فرد با حالت گیجی و سردرگمی از خواب برمی‌خیزد و یادش نمی‌آید که کجاست و چه می‌کند. اگر رفتار‌های زیر را نیز از فرد دیدید تعجب نکنید:
- آهسته حرف زدن
- کمبود حافظه
- گریه کردن
دندان قروچه
دندان قروچه کردن یعنی ساییدن دندان‌ها به هم حین خواب که عوارض زیر را به دنبال خواهد داشت:
- دندان درد و افزایش حساسیت دندان
- درد لثه، صورت و گردن
- درد مشابه درد گوش
اختلال خوردن در خواب
اختلال خوردن در خواب باعث می‌شود فرد طی خواب غیر REM به خوردن یا نوشیدن بپردازد. فردی که دچار این اختلال می‌شود ممکن است نسبتا یا کاملا آگاه و هوشیار باشد. تحت این شرایط فرد سریعا و به شکل نامتعارف غذا‌ها را می‌بلعد. این اختلال شامل موارد زیر می‌شود:
- خوردن غذاهای عجیب غریب ( مانند یک قطعه کره!) یا درهم خوری غذا‌ها
- خوردن و آشامیدن سریع
- خوردن غذاهای غیر سالم مانند گوشت نپخته
اختلالات رفتاری خواب REM
اختلال رفتاری خواب REM یا همان «RBD» زمانیست که فرد به وضوح خواب می‌بیند و آنچه می‌بیند در رفتارش جلوه می‌کند. این اختلال با خواب گردی یا هراس شبانه که فرد معمولا حالت گیجی دارد، بسیار متفاوت است. فرد معمولا به راحتی بیدار می‌شود پس از بیداری، خواب خود را به یاد خواهد داشت.
رفتار‌هایی که در این اختلال از فرد سر می‌زند عبارتند از:
- چنگ انداختن و گرفتن
- مشت زدن
- فریاد زدن
- ضربه ردن
- پریدن
سایر انواع خواب پریشی
برخی از موارد خواب پریشی کمتر رایج هستند. این موارد نادر به شرح زیر می‌باشند:
- پیام دادن در خواب: که در این اختلال فرد حین خواب اقدام به فرستادن پیام می‌کند.
- سکسومنیا: نوعی خواب پریشی که باعث بروز رفتار‌های جنسی از فرد حین خواب می‌شود.
- سندرم انفجار سر: در این اختلال درست زمان به خواب رفتن یا بیدار شدن از خواب یک صدای بلند و ناگهانی در سر فرد می‌پیچد.
- توهم مربوط به خواب: نوع این توهم می‌تواند به صورت دیداری، شنیداری یا صرفا احساس کردنی باشد. این نوع از خواب پریشی هنگام به خواب رفتن یا بیدار شدن رخ می‌دهد.
- جراحت مربوط به خواب: این جراحت‌ها در طول خواب رخ می‌دهند و فرد پس از بیداری خود را بین زخم‌ها، جراحت‌ها و د رحال خونریزی می‌بیند!
- رانندگی در خواب: با اینکه این نوع از پاراسومنیا نادر می‌باشد اما در عین حال بسیار تهدید‌کننده است. این اختلال نوعی خواب گردی نیز محسوب می‌شود.
علت پاراسومنیا پیست؟
عوامل زیادی می‌تواند مسؤول ایجاد پاراسومنیا در افراد باشد، عواملی مانند:
- استرس
- اضطراب
- افسردگی
- PTSD (استرس پس از سانحه)
- مصرف مواد
- مصرف برخی از دارو‌ها
- برنامه خواب نامنظم، مانند شیفت‌های کاری
- دیگر اختلالات مربوط به خواب مانند بی‌خوابی
- کمبود خواب
- بیماری‌های نورولوژیکی و عصبی، مانند بیماری پارکینسون
خواب پریشی در کودکان
خواب پریشی بیشتر گریبان کودکان را می‌گیرد تا بزرگسالان. اختلال خواب بیشتر در کودکانی دیده می‌شود که دارای شرایط زمینه‌ای عصبی مانند صرع و ADHD هستند. استرس و کمبود خواب نیز تاثیر کمی در ایجاد خواب پریشی در کودکان ندارد.
با این حال یکی از علل اصلی خواب پریشی در کودکان این است که چرخه خواب و بیداری آن‌ها به هم ریخته است. در کودکان مرز بین بیداری و خواب هنوز تماما تکامل پیدا نکرده و باعث ایجاد سطح درهمی از هوشیاری در این سنین می‌شود. اما با افزایش سن این مشکل معمولا رفع می‌شود.
اختلال خواب پیش آمده در کودکان با ترس و گریه بیش‌تری همراه خواهد بود نسبت به بزرگسالان ، در نتیجه این کودکان ممکن است از خوابیدن بترسند.
اگر شاهد برخی رفتار‌های عجیب حین خواب در کودک خود هستید، توجه داشته باشید که این رفتار‌ها کاملا غیر عمدی هستند. سعی کنید آن‌ها در برابر چنین اختلالی یاری کنید و از سرزنش آن‌ها دست بردارید. برای مثال اگر دیدید فرزندتان دچار شب ادراری می‌شود، از او بخواهید حتما قبل از خواب دست‌شویی برود.
علائم خواب پریشی کدامند
علاوه بر رفتار‌های غیرعادی حین خواب، پاراسومنیا می‌تواند به همراه علائم دیگری نیز بروز کند:
- حالت گیجی و سردرگمی هنگام بیدار شدن
- فراموش کردن اینکه دقیقا کجاست
- فراموش کردن کاری که انجام می‌داده
- پیدا شدن زخم‌های جدید روی بدن
- مشکل خواب در طول شب
- احساس بی‌خوابی و خستگی روزانه
چگونگی تشخیص خواب پریشی
حتی پزشک مراقبت‌های اولیه نیز می‌تواند وجود اختلال خواب پریشی را در افراد تشخیص دهد. ممکن است جهت بررسی دقیق اختلال‌های رفتاری حین خواب، به یک متخصص ارجاع داده شوید.
موارد تشخیصی شامل گزینه‌های زیر می‌باشند:
- سابقه پزشکی: شاید لازم باشد اطلاعات مربوط به شرایط سلامت، دارو‌ها و روش‌های درمانی کنونی که دریافت می‌کنید، سابقه خانوادگی و سبک زندگی را در اختیار پزشک قرار دهید.
- تجربه‌تان از خواب: خاطرات مربوط به خواب‌هایتان نشان دهنده الگو‌های رفتاری شما هنگام خواب می‌باشد. اگر فردی همراه شما زندگی می‌کند می‌تواند چگونگی خوابیدن شما را بررسی کند.
- پلی‌سومنوگرافی: یا همان تست خواب است. در این تست از شما خواسته می‌شود یک شب را در آزمایشگاه مخصوص بخوابید تا متخصص به بررسی دقیقی از رفتار شما حین خواب برسد. در این آزمایش موج‌های مغزی، تنفس و ضربان قلب شما سنجیده می‌شود تا تشخیص دقیق‌تری داده شود.
درمان خواب پریشی
اختلال خواب بسته به نوع و شدتش، می‌تواند درمان‌های مختلفی داشته باشد. چند مورد از راه‌های درمانی:
دارودرمانی
اگر اختلال پاراسومنیا در فرد مکررا اتفاق بیفتد، دارو می‌تواند چاره مناسبی باشد که بر اساس علائم فرد تجویز می‌شود. چند مورد از این دارو‌ها به شرح زیر می‌باشند:
- توپیرامات
- داروهای ضد افسردگی
- آگونیست‌های دوپامین
- ملاتونين
- لوودوپا
- بنزودیازپین‌ها مانند کلونازپام
اگر اختلال خواب پیش آمده از یک داروهای خاصی ناشی شده باشد، پزشک اقدام به جایگزین کردن آن دارو و یا تغییر دوز آن می‌کند. دقت داشته باشید که هرگز بدون تجویز پزشک داروهای خود را قطع یا یک دارو‌ی جدید مصرف نکنید.
رفتار درمانی شناختی
رفتار درمانی شناختی (CBT) یکی از درمان‌های رایج پاراسومنیا است. علت آن این است که اغلب اختلال خواب پریشی به مشکلات منتال و ذهنی، مانند استرس و اضطراب، مربوط می‌شود. دیگر روش‌هایی که در کنار رفتار درمانی دنبال می‌شوند عبارتند از:
- روان درمانی
- درمان تمدد اعصاب
- هیپنوتیزم
درمان‌های خانگی
راه‌های درمانی خانگی به توصیه پزشک به شرح زیر انجام می‌شوند:
- بیداری زمان‌بندی شده: دراین روش اطرافیان کودک او را حدود ۱۵ الی ۳۰ دقیقه قبل از زمان نرمال پا شدن او از خواب، او را بیدار می‌کنند. این کار باعث می‌شود اختلالات رفتاری که به دنبال الگو‌های خاصی بروز می‌کنند، به حداقل برسند. این برای درمان خواب گردی و شب هراسی نیز می‌تواند مفید باشد.
- امن کردن محیط خواب: اگر دچار اختلال شب گردی یا RBD هستید، ضروری است که تنها بخوابید و یا اشیا خطرناک و تهدید‌کننده را از اطراف خود جمع کنید. درب‌ها و پنجره‌ها را قفل کنید، روی زمین تشک پهن کنید و اطراف خود را با لایه‌های نرم پر کنید.
نکته کلیدی
خواب پریشی به احتمال زیاد کیفیت خواب فرد را کاهش می‌دهد. این اختلال خواب همچنین به علت کاهش استراحت منجر به سانحه و مشکلات سلامتی می‌شود.
خوشبختانه پاراسومنیا قابل درمان می‌باشد، فقط کافیست که در صورت مشاهده هرگونه رفتار غیر عادی حین خواب به پزشک اطلاع دهید. پزشک شما علت یابی کرده و با توجه به علائم، بهترین راهکار را برایتان ارائه خواهد داد.
